Ekologiya seminar 7 228-guruh Asadbek Tursunboyev Aqliy hujum savollari

3.Kimyoviy omillar. 

Dunyo okeanining havzasi, ayniqsa, neft va neft mahsulotlari chiqindilari 

tufayli ifloslanmoqda.  Kosmik kuzatishlar hozirgi vaqtda Dunyo okeani 

yuzasining 1/3  qismi neft pardasi bilan qoplanganganligini korsatmoqda. Bu 

jahondagi eng katta ekologik muammolardan biri demakdir. Zero, neft pardasi 

okeaning quyosh nurlarini qabul qilib olishiga tosqinlik qiladi, suvning 

buglanishini va kislorod bilan toyinish imkoniyatini pasaytiradi, tirik organizmlar 

rivojlanishini susaytiradi. Neft bilan, ayniqsa, Atlantika okeani, Hind okeanining 

shimoliy qismlari eng kop iflos ifloslangan.  Atmosfera elektr energetika, 

metallurgiya, kimyo va boshqa sanoat tarmoqlari, transport vositalari, fazoga 

kosmik kemalarni uchirish yoki turli xil yonginlar tufayli ifloslanmoqda. Buning 

natijasida har yili milliardlab tonna qattiq, gazsimon, aerozol chiqindilar 

atmosferaga chiqarib yuborilmoqda. Atmosferada, ayniqsa, is gazi (CO), 

oltingugurt gazlari (SO2) salmogining oshib borishi katta ekologik muammolarni 

keltirib chiqara boshladi. Yadroviy ilmiy tadqiqotchi, mashhur olim 

Y.B.Xaritondan: "Dahshatli termoyadro qurollarining ishlab chiqarilishi va uning 

tarqalishi insoniyatni yo`q qilib yuborish xavfini tugdirmaydimi?” – deb 

soraganlarida, u: "Sayyoramizga oxir-oqibat termoyadro qurollari emas, balki 

"issiqxona samarasi” katta xavf tugdiradi, yani iqlimning global miqyosda isib 

borishi Yerdagi hayot uchun haqiqiy talafot xavfini keltiradi”, - deb javob 

bergandi. Darhaqiqat, atmosferaning is gazi, oltingugurtli, azotli, ftor-xloridli, 

fosforli, qorgoshin, simob, alyuminiy kabi metall birikmali turli aerozol gazlar 

bilan ifloslana borishi natijasida quyoshning isitish tartibi buzila boshladi. Oz 

navbatida, bu iqlimning ozgarib borishiga, sayyoramiz qutblari va baland 

toglardagi abadiy muzliklarning sekin-asta tugab borishiga olib kelishi mumkin.   

Atmosferaning ifloslana borishi insoniyat oldiga yana bir murakkab muammoni 

qoymoqda. Keyingi yillarda havoga ftor-xlorli birikmalarning tobora kop chiqarib 

yuborilishi natijasida Yerdagi hayotning qalqoni hisoblangan ozon qoplamining 

tobora yupqalashib borishi kuzatilmoqda. "Ozon tuynugi” deb nomlangan ana shu 

holat dastlab Janubiy Amerikaning Antarktidaga tutash hududlari, songgi yillarda 

esa Yevrosiyoning shimoliy kengliklari ustida ham kuzatila boshlandi.  Bunday 

muammolarning kelib chiqishi, asosan, jamiyat bilan tabiat ortasidagi 

munosabatlarning buzila borishi va atrof-muhitning ifloslanishi bilan bogliq. 

---

Demak, insoniyat oldida tabiatga "Siz” deb munosabatda bolish vazifasi turadi. 

Atrof-muhitning ifloslanib borishi tabiatni muhofaza qilish yollarini izlash va bu 

murakkab muammolarni hal qilishga undaydi. Atrof-muhitni himoya qilishning 

qator samarali yollari ishlab chiqilgan. Ulardan birinchisi – atrof-muhitni 

ifloslaydigan korxonalarda bunga yol bermaslik choralarini korishdir. Buning 

uchun turli chiqindilarni tozalovchi tizimlarni barpo etish, iflos yoqilgilarni 

ishlatishdan voz kechish, axlatlarni qayta ishlash korxonalarini barpo etish, ishdan 

chiqqan yerlarni rekultivatsiya qilish kabi yollardan foydalanish lozim.  Ikkinchi 

yol – ishlab chiqarishda tabiat muhofazasini har taraflama uddalay oladigan yangi 

texnologik imkoniyatlardan keng foydalanish, chiqindisiz ishlaydigan ishlab 

chiqarish tizimlarini joriy qilishdir. Uchinchi yol – aholi zich yashaydigan 

hududlarni "iflos” ishlab chiqarish tarmoqlaridan xoli qilish. Atrof-muhitni eng 

kop ifloslaydigan sanoat tarmoqlari qatoriga issiqlik elektr energetikasi, 

metallurgiya, kimyo va neft-kimyo, selluloza-qogoz, sement kabi sanoat tarmoqlari 

kiradi. Songgi davrlarda dunyoning kopchilik yetakchi induatrial mamlakatlarida 

bunday "iflos” ishlab chiqarish tarmoqlarini iqtisodiy jihatdan kam ozlashtirilgan 

kimsasiz hududlarda joylashtirishga ahamiyat berilmoqda. Ana shunday 

tamoyillarga mustaqillik yillarida Ozbekistonda ham alohida ahamiyat berila 

boshlandi. Songgi yillarda bunyod etilgan Buxoro neftni qayta ishlash, Qongirot 

soda va Shortan gaz-kimyo sanoat markazlari keng yaydoq chol hududlarida 

joylashtirildi. Bu holat ekologik sharoitni yaxshilashga samarali xizmat qiladi.