Ekologiya va mehnat muhofazasi

3- BO„LIM 
 SANOT KORXONALARIDA SODIR BO„LGAN YONG„INNI
XAVFINI HISOBLASH
 
3.1. Sanoat korxonacidagi omboxonalaridan birida tez
yonuvchi suyuqlik tо„kilganda yong„in xolatini hisoblash
 
Xonada WOC zonasining paydo bo‗lish imkoniyatini baholash uchun biz
n-geptanning chaqnash nuqtasini hisoblangan harorat bilan taqqoslaymiz (ishlab 
chiqarish xonasi polga suyuqlik to‗kilganda, tr holatida WOC hosil bo‗ladi. ≥ tfl 
bajariladi). Hisoblangan harorat (tp=38°C) n-Geptanning porlash nuqtasidan
(tfl =-4 °C) sezilarli darajada yuqori. Natijada, n-Geptan bo‗g‗ozi yuzasida WOC 
hosil bo‗ladi. 
Voqea paytida shikastlangan kanistrdan xonaga chiqarilgan n-geptan 
miqdori: 
Vg = ε∙V
k
= 0,9∙0,02 = 0,018 m
3
(bu erda ε=0,9 - kanistrni to‗ldirish darajasi; V
k
= 0,02 m
3
- kanistrning 
geometrik hajmi). 
Xonaga kiradigan n-geptan massasi: 
mg = Vkrg = 0,018∙843 = 12,308 kg 
(bu erda r g = 843 kg / m
3
- n-geptanning zichligi). 
Xona polidagi n-geptan bo‗g‗ozining kutilayotgan maydoni: 
Sp = fp Vg = 1,0∙103∙0,018 = 18 m
2
(bu erda fr = 1,0∙103 m
–1
n-Geptanning to‗kilishi faktori). 
Xona maydoni: 
Fp = L B = 12∙9 = 108 m
2
(bu erda L = 12 m - xonaning uzunligi; B = 9 m - xonaning kengligi). 
N-Geptanning bug‗lanish maydoni, uning bo‗g‗ozining haqiqiy maydoniga 
teng: 
Fi = min[Sp; Fp] = min [18 m
2
; 108 m
2
] = 18 m
2
. 
Loyihaviy haroratda n-geptan bug‗ining zichligi: 

---

39 
r
p
= M / [V
0 
(1 + 0,00367 t
r
)] = 100,203 / [22,431∙(1 + 0,00367∙38)] = 3,924 kg/m3 
(bunda V
0
= 22,41 m
3
/kmol - normal sharoitdagi molyar hajm; M = 100,203 
kg/kmol n-geptanning molyar massasi; t
r
= 38°S - dizayn harorati). 
Loyihaviy haroratda n-geptanning to‗yingan bug‗ bosimi: 
lg pH= A
A
- V
A
/(C
A
+ tp)= 6.07647-1295.405/(219.819 + 38)=1.052; 
pH = 11,272 kPa. 
(bunda AA = 6,07647; BA = 1295,405; CA = 219,819 n-Geptan uchun 
Antuan tenglamasi konstantalari bo‗lib, ular -60 °C dan 90 °C gacha bo‗lgan 
harorat oralig‗ida ishlatilishi mumkin). 
Doimiy ishlaydigan umumiy ventilyatsiyasi bo‗lgan xonada havo 
harakatining tezligi favqulodda ventilyatsiyaga tenglashtiriladi: 
U= Av L/3600= 2•12/3600= 0,0067 m/s
bunda a Av = 2 h
–1
havo almashinuv kursi). 
n-geptanning bug‗lanish tezligi: 
(bunda η =1,004 - A.2-jadvaldan [2] ustunlar va satrlarda interpolyatsiya 
qilish orqali topilgan koeffitsient). 
To‗kilgan n-geptanning bug‗lanish muddati: 
Bo‗g‗oz yuzasidan 3600 sekundda bug‗langan n-geptan massasi: 
m = W F
i
va T
i
= 1,133∙10
–4•
18•3600 = 7,342 kg. 
Havodagi n-geptanning stoxiometrik konsentratsiyasi: 
S
st
= 100/(1+4,84 ∙β) =100/(1 + 4,84 ∙11)=1,844%
(bunda 
- n-geptanning havoda yonishi tenglamasidagi 
kislorod uchun stexiometrik koeffitsient; nC = 7; nH = 16 - mos ravishda n-geptan 
molekulasidagi uglerod va vodorod atomlarining soni).

---

40 
Xonaning erkin hajmi: 
V
sv
= K
sv
L V N = 0,8∙12∙9∙4,5 = 388,8 m
3
(bunda K
sv
=0,8 - xonaning bo‗sh hajmining ulushi; H=4,5 m - xonaning 
balandligi). 
Favqulodda ventilyatsiyaga ekvivalent doimiy ishlaydigan umumiy 
shamollatishning ishlashini hisobga olgan koeffitsient: 
Xonada to‗plangan n-geptan bug‗larining massasi: 
m*=m /K= 7,342 /3 = 2,447 kg. 
N-Geptan bug‗larini yoqishda ishtirok etishning Z koeffitsientini aniqlash 
(Ilova D [2] ga qarang): 
- xonadagi n-geptan bug‗larining o‗rtacha konsentratsiyasi: 
φ = 100 m*/ (V
sv
∙p) = 100∙2,447/(388,8∙3,924) = 0,16% (hajm); 
- qiymati 0,5 S
LECR
= 0,5∙1,07 = 0,535% (hajm) 
(bunda L
LR
=1,07% (hajm) n-geptan alangasi tarqalishining quyi 
konsentratsiyasi chegarasi); 
- φ <0,5 S
LECR
[0,16% (hajm)<0,535% (haj.)] shartining bajarilishini 
tekshirish va hisoblashni davom ettirish (aks holda Z = 0,3 ni oling); 
- uzunlikning xonaning kengligiga nisbati:
L / B = 12/9 =1,33; 
- L / B< 5 (1.33 < 5) shartining bajarilishini tekshirish va taqsimlashni 
davom ettirish juftlik (aks holda Z = 0,3 ni oling); 
- dizayn haroratida to‗yingan bug‗larning konsentratsiyasi: 
Sn =100 rn/ r
0 
=100∙11,272/101=11,16% (hajm) 
(bunda p
0
=101 kPa - atmosfera bosimi); 
- qiymati C* = 1,9 C
st
= 1,9 1,844 = 3,504% (tom); 
- S
n
> S* [11,16% (tom) > 3,504% (tom.)] shartining bajarilishini tekshirish; 
- X qiymati: 

---

41 
- n-geptan bug‗larining yonishda ishtirok etish koeffitsienti aniqlangan 
shaklga muvofiq grafik. D1 [2]: 
Z = 0,3. 
Portlashning taxminiy ortiqcha bosimi: 
Xulosa: 1-Jadval mofiq saqlash bo‗limi yonuvchan suyuqlik A toifasiga 
kiradi (portlash va yong‗in xavfi oshishi), chunki n-geptanning porlash nuqtasi
28 ° C dan oshmaydi (tfl minus 4 ° C) va bug ‗-havo aralashmasining portlashining 
hisoblangan ortiqcha bosimi oshadi 
5 kPa (∆ρ = 6,457 kPa). 
Sanoatning portlash xavfini kamaytirish bo‗yicha takliflar jarayon. 
Yonuvchan suyuqliklarni saqlash bo‗linmasida portlashning taxminiy 
ortiqcha bosimi 5 kPa ga yaqin (∆ρ = 6,457 kPa). Havoning ko‗pligini oshirish 
taklif 
etiladi 
doimiy 
ishlaydigan 
umumiy 
shamollatish 
almashinuvi, 
tenglashtirilgan favqulodda shamollatish, ko‗proq bug‗larni olib tashlash uchun 
xonadan n-geptan. Biz doimiy ravishda havo almashinuvi chastotasini qabul 
qilamiz 
operatsion 
umumiy 
shamollatish, 
favqulodda 
shamollatishga 
tenglashtirilgan tilatsiya, Av = 5 h
–1
. 
Yonuvchan suyuqliklarni saqlash bo‗limi A toifasiga tegishli ekanligini 
tekshiramiz 
doimiy 
ishlaydigan 
umumiy 
almashinuv 
venasining 
havo 
almashinuvining ko‗pligi bilan favqulodda ventilyatsiyaga teng tilatsiya, A
v
=5
h
-1
. 

---

42