Ekonomika fakulteti

7-keste
«Hamkor» banktiǹ aǵımdaǵı minnetlemeleri³⁴

№	Aǵımdaǵı passivler	2020 jıl		2021 jıl			Parqı
		qaldıǵı mln.sum	Salmaǵı %		Qaldıǵı mln.sum	Salmaǵı %		mln.sum	Salmaqta %
1	Talab etilgenge shekem depozit	1634796631	19,4		1889284193	19,1		254487562	-0,3
2	Múddetli depozitler	1892403227	22,4		2526955940	25,5		634552713	3,1
3	Basqa banklerge tólemler	295041925	3,5		200660386	2,0		-94381539	-1,5
4	Alınǵan qısqa múddetli kreditler	134567345	1,6		167956034	1,7		33388689	0,1
5	Alınǵan uzaq múddetli kreditler;	4489043304	53,2		5106343725	51,6		617300421	-1,5
	Jámi:	8445852432	100		9891200278	100		1445347846

«Qısqa múddetli likvidlik kórsetkishi» banktiǹ qaytarıq múddeti 30 kúnnen tap 1 jılǵa shekem bolǵan depozitler, alınǵan kreditleri hám basqa qarız minnetlemelerina parqı menen xarakterlenedi.

Bunda:
A-30 kúnnen 1 jılǵa shekem múddetke berilgen kreditler.
D-30 kúnnen 1 jılǵa shekem múddetke tartılǵan qarjılar hám depozitler.
K-Bank kapitalı.
Usı normanıǹ eǹ joqarı ornatılgan muǵdarı 1 ge teǹ.
Barlıq bankler aǵımdaǵı likvidlik normaların orınlawı kerek, olar aǵımdaǵı aktivlerdiǹ (tólew múddeti 30 kúnge shekem bolǵan barlıq likvidlik aktivleri, bank qoyılmalarınıǹ bir márte bolsa da múddeti uzatırılgan hám yamasa dáslep berilgen ssudalardı tólew ushın, sonday aq, qaytarıw múddeti ótip ketken kreditler istisno qılınadı) talap qılıp alınǵanǵa shekem májbúriyatlar summası parqına hám ijra etiw múddeti 30 kúnge shekem bolǵan halda anıqlanadı. Usı kórsetkish 30% ten kem bolmawı kerek.
8-keste
Bank likvidligin anıqlaw boyınsha koeffitsentler (KI)³⁵

Koeffitsentler	Kórsetkishler	Esap-kitap formulası	Ornatılǵan optimal kriteriya	túsindirme
K11 (tolıq likvidlilik)	Likvid aktivler/jámi aktivler	La/A	Min-0,20	Koeffitsent jami aktivlerde likvid aktivle salmaǵın hám jami passivlerin qansha payızın likvid aktivler qaplay alıwın kórsetedi
K12 (Aǵımdaǵı likvidlilik)	Joqarı likvid aktivler/talap qılganǵa shekem hám múddetli májbúriyatlar	La/M	Min-0,03	Aǵımdaǵı likvidlik koeffitsenti ushın OB tárepinen ornatılǵan májbúriy norması hám 0,3 qılıp belgilengen hám ol likvid aktivler arqalı minnetlemelerin qaplanıwın kórsetedi
K13 (lahzalik likvidlilik)	Kassadaǵı naq pul qarjıları /talap etip alganǵa shekem májbúriyatlar	Npm/Tkom	Min-0,20	Kassadaǵı naq pul qarjıları arqalı talap etip alganǵa shekem minnetlemelerin tezlik penen qaplanıwın kórsetedi.

Bank likvidligin analizlewshi dáwir (aylıq, shereklik, jıllıq) dawamında ózgerisler tendenciyasına áhmiyet beriwi hám ózgerisler áhmiyetin hámde xarakterin ótken dáwirlerge salıstırǵanda bahalawı, resursları qaratıwdıǹ ótken hám aǵımdaǵı strategiyaların bahalawı, sonday aq, imkanı bolsa, uqsas bankler menen parqlanıwı kerek.
Likvidlik koeffitsentleri óz-ózinen likvidliktiǹ jeterliligi boyınsha anıq maǵlıwmat bermeydi, olarga ulıwma bahanıǹ bir bólegi sıpatında qaraw kerek. Tómende likvidlik koeffitsentleri boyınsha mısallar keltirilgen:

• 
  Likvid aktivler (rezervtiǹ artıqsha bólegi, erkin ayrıbaslanatuǵın valyuta, MQO ları, basqa banklerdegi wákillik esapbetleri)/ jámi aktivler;
  
• 
  Turaqlı bolmaǵan minnetlemeler (iri depozitler belgili dereklerden alınǵan qarızlar)/ jámi aktivler.
  
• 
  Likvid aktivler /turaqlı bolmaǵan májbúriyatlar.
  

Barlıq joqarıda keltirilgen kórsetkishler tómendegi maǵlıwmattı kórsetedi-usı korsetkishlerdiǹ páseyiwi banktiǹ resurslarınıǹ turaqlı bolmaǵan dereklerine tayanǵanlıǵı yamasa bank portfelindegi joqarı likvidli aktivler úlesiniǹ kemeygenligin aǹlatadı.
Kreditler-Depozitler- depozitler, asirese, mayda amanatshılarǵa tiyisli bólegi ádette resurslarınıǹ turaqlı deregi bolıp esaplanadı. Kórsetkishiniǹ júdá joqarı bolıwı (80 payızdan artıq) hám yamasa ósiwi dáslepki mashqalalar bankten shıǵıp ketetuǵın resurslar (bankler ara bazarlardan alıngan qısqa múddetli qarızlar) dereklerine bolgan talaptıǹ tómenligin bildiredi. Bank basqarması aǵımdaǵı likvidlikten tısqarı óziniǹ likvidlik kórsetkishleri toplamın islep shıǵıwı hám onnan paydalanıwı múmkin. usı kórsetkishler bolıwı hám hár dayım banktiǹ finanslıq halatın bahalawshı basqa maǵlıwmatlar menen birgelikte bahalanıwı kerek. Banktiǹ tólem qábiletin turaqlı túrde támiynlewde onıǹ kúndelikli likvidligin analizlep barıw talap etiledi.
JUWMAQLAW
Pitkeriw qánigelik jumısında tiykarınan banklerde aktiv operaciyalar banktiń daramatlılıǵı hám likvidliligin támiyinlewi, olardıǹ buxgalteriyalıq esabına itibar qaratılıp tómendegi juwmaqqa keldi:

• 
  banklerdiń operatsiyaları olardıń tikkeley wazıypası arqalı ámelge asıriladı hám bul operaciyalar dáramat keltiretuǵın hám dáramat keltirilmeytuǵın aktiv operaciyalarǵa bóliniwi kórip shıǵıldı. Sonday –aq bank aktivleriniń qunın hám olardan keletuǵın dáramatlardı tuwrı esap-kitap qılıp joybarlaw bank iskerliginiń nátiyjeliligine alıp keliwi, aktivler qunın nadurıs esaplaw, olardı jaylastırıw banktiń finanslıq jaǵdayında qıyınshılıqlar tuwdırıwı múmkin;
  
• 
  aktivler quramın bank iskerligindegi tiykarǵı túrleri boyınsha gruppalastırsaq, kredit operaciyaları úlesi 19,90% ten 83,25% ke shekem, bahalı qaǵazlarǵa investiciyalar 2,15% ten 29,18% ke shekem, kassa aktivleri 0,2% ten 12,94% ke shekem, basqa aktivler úlesi esap-kitap esap-kitap 2% ten 78% ke shekem bolıwı kerek;
  
• 
  bank balansında aktivler likvidlik dárejesine qarap: joqarı likvidli aktivler, likvidli aktivler, likvidlik emes aktivlerge bólip, bank aktivleri quramında kreditler hám lizingler 2020 jıl aqırına 66,9 protsentti shólkemlesken bolsa, 2021 jıl aqırında 74,2 protsentti quraǵan. Bul degeni 7,3 procentke kóterilgenligin kóriwimiz múmkin. Bank aktivleri ishinde dáramat keltirmeytuǵın aktivler sıpatında tiykarǵı qurallar 2,5 procentten 2,3 procentke túsken. Bul dáramat keltirmeytuǵın aktivler quramı kemeygenliginen derek beredi;
  
• 
  banktiń payda hám zıyanlar esabatına itıbar qaratsaq, procent kórinisindegi dáramatlar ayrıqsha itıbarǵa ılayıq bolsa, bank iskerligi jaqsı nátiyjeli islep kiyatırǵanlıǵın anıqlawımız múmkin. 2020 jılǵa salıstırǵanda procentli dáramatları 2021 jıl 21772754 mıǹ swmdı quraǵan bolsa bul kórsetkish aldıǹǵı jılǵa salıstırǵanda 10 esege óskenligin kórip shıqtıq;
  
• 
  fizikalıq shaxslar alatuǵın kreditler summasıda joqarı bolǵanlıǵın (2022 j) sonday – aq procent stavkada 32 % ibarat ekenligin kóriwimiz múmkin, demek procettiǹ joqarı bolıwı kliyenler ushın joqarı dárejede áhmiyetli emes ekenligin, biraqta óz waqtında alınatuǵın kredit kólemler sanı joqarı bolıwı itibarǵa ılayıq ekenligin múmkin.
  
• 
  Hamkor banktiǹ bahalı qaǵazlar hám investiciyaların analiz etetuǵın bolsaq tómendegi kesteden kóriwimiz múmkin. Bahalı qaǵazlardıǹ diskontli premiyası 2020 jıl 0,09 procentti quraǵan bolsa, 2021 jılı -3,4 procentten ibarat bolǵan. Bul jerde, bahalı qaǵazlardı satıp alıwda diskontli unamlı kórsetkishler bolǵan 2020 jılda, 2021 jılda bolda usı bahalı qaǵazlardıǹ diskontlı summası kóbeygenligin kóriwimiz múmkin.
  
• 
  faktoring operaciyalardıń maqseti satılǵan tovarlar yamasa kórsetilgen xızmetler ushın tólemlerdi faktoring kompaniyaları yamasa bank qarjıları esabınan tólem tiykarında múddeti ótken tólewler hám úmitsiz qarızdarlıqlar muǵdarın kemeytiriwden ibarat bolıp, Hamkor bankte bul operaciyalar júdá tómen bolıp, sebebi risk dárejesi júdá joqarı esaplanadı.
  

Usı keltirilgen juwmaqlardan kelip shıǵıp tómendegi usınıslardı keltirip ótemiz:

• 
  kredit monitoringi nátiyjesinde kreditlerdiǹ sıpat kórsetkishleri jaqsılanıwı ushın aktivlerdiǹ daramat keltiriliwi waqtında analiz etiliwin támiyinlew kerek;
  
• 
  payız tólemleri tólenbey atırǵannan mashqalalı kreditler kóbeygen jaǵdayda aktivlerdiǹ dáramatlılıǵın támiyinlew ushın ámeldegi aktivlerden paydalanıwı ushın, olardıń hár bir swmına qansha qárejet sarplap atırǵanlıǵın óz waqtında anıqlaw kerek;
  

• 
  Bank turaqlı óziniǹ likvidliligin belgili bir dárejede saqlawı kerek, yaǵnıy óziniǹ tólemge uquplılıǵın guman astında qaldırmawı kerek. Likvidlilik paydasına bank daramatlılıǵı túsirip jibermeyi lazım. Banktiǹ portfelindegi saqlanatuǵın aktivleri qanshelli dárejede likvid bolsa, sonshelli olar menen baylanıslı risk kishi boladı, biraq usıǵan juwap retinde olarǵa tólenetuǵın payızıda sonshelli kem bolıwın támiyinlew kerekligin bildirip ótemiz.