Ekonomikalıq reformalar. Bazar munasábetleriniń qáliplesiwi

Agrar reformalar. Agrar reformalarǵa ústin turatuǵınlıq beriidi. Sebebi, respublika xalqınıń 62 procenti awılda jasaydı, awıl xojalıǵında YalM dıń 30 procenti, mámleket valyuta tushumlarining 55 procenti qáliplesedi. Agrar reformalar nátiyjesinde awıl xojalıǵı daǵı mámleket ıqtıyarındaǵı mulkxususiylashtirildi. Búgingi kúnde awıl xojalıǵında mámleketlik emes sektorınıń úlesi 100 protsentti uyımlastırıp atır.

Reforma jıllarında adamlarǵa jeke tomorqa ushın qosımsha túrde 550 mıń gektar suwǵarılatuǵın jer ajıratıldı hám jeke tomorqa ushın berilgen jer maydanı 700 mıń gektarǵa jetti, 9 millionnan artıq adam áne bulman óniminen paydalanıp atır.

Awılda xojalıq yiiritishning maqul túsetuǵın formaların jaratılıwma bólek itibar beriidi. Agrar reformalardıń dáslepki jıllarında sovxoz hám kolxozlar jámáát xojalıqlarına aylantırılǵan edi. Biraq olar xojalıq yiiritishda ózlerin toia-to'kis oqlamaganliklari sebepli múlk shemirshekleri tiykarında shirkatlarga aylantırildi. 1999 - jılda 898, 2000— jılda 856 awıl xojalıǵı kárxanaları shirkatlarga aylantırildi. Olardıń ulıwma sanı 2002— jıldıń 1 yanvarı jaǵdayına kóre, ruspublika boyınsha 1900 danege jetti, olarda I mln. 400 mıń kisi shirkat aǵzası retinde miynet etdi. Agrar munasábetler sistemasında shirkat xojalıǵında paychilik tiykarına qurılǵan shańaraq kesip alıp islewine keń o'riri beriidi.

Awıl xojalıǵında fermer hám dıyxan xojalıqları salmaqlı orın iyelep atır. 2004— jılda fermer xojalıqları sanı 85, 5 mıńnan zıyattı quradı. Bul túrdegi xojalıqlar dán, kartoshka, palız eginleri-palız ónimleri, gósh, sút, máyek jetistiriwde barǵan sayın salmaqlı orındı egaflab awıl xojalıq eginlerin jetiwtiradigan tiykarǵı óndiriwshilerge aylanıp atır.

Qishioqda jeke járdemshi xojalıqlar dıyxan xojalıqları retinde qayta qáliplesti. Dıyxan xojalıǵı - bul shańaraqqa tiyisli mayda tavar xojalıǵı bolıp, tomorqa jer uchastkası shańaraq baslıǵına ómirlik miyraslar etip beriledi, ónimler shańaraq aǵzalarınıń jeke miyneti tiykarında jetiwtiriledi hám satıladı. 2003—yilda 3, 5 mln. den artıq dıyxan xojalıǵı iskerlik yuritdi. Respublikada jetiwtirilgan góshning 93, 7 procenti, suttiń 95, 9 procenti, kartoshkanıń 90 procenti, palız eginleri-palız ónimleriniń 70, 3 procenti, máyektiń 53, 5 procenti dıyxan xojalıqları tárepinen tayarlandi.

2003— jılda respublikamız awıl xojalıǵında islep shıǵarılǵan jámi ónimlerdiń 22. 2 procenti shirkal xojalıqlarına, 14, 9 loizi fermer xojalıqlarına, 62, 9 procenti dıyxan xojalıqlarında jetiwtirildi. 2005 - jılda bolsa fermer xojalıqlarında 1 minilliondan zıyat kisi hand boldı, paxtanng 66% i, g'allaning 55% i fermer xojalıqlarında jetiwlirildi. 2006 jıl birinshi yarımında 210 qánigeliklashitiriilgah mıywe-palız eginlerishilik hám júzimshilik shirkat xojalıqları nogizida 39 mıń fermer xojalıqları dúzildi. Paxtashılıq hám g'allahilikda bolsa 447 shirkal fermer xojalıqlarına aylantırildi.

Ǵárezsizlik jıllarında ámelge asırılǵan agrar reformalar nátiyjesinde awıl turmısı jańalandi, dıyxan hám fermerdiń miynetke munasábeti, dúnyaǵa kóz qarası ózgerdi. Olar jerdiń haqıyqıy iyesine, óz miyneti ornına jetiwtirgen ónimdiń iyesine aylanıp atır.

Baxanı erkinlestiriw. Ekonomikalıq reformalardıń birinshi basqıshınan baslap baxalar erkinlestirildi. Bujarayon social larzalarsiz ótti. Sebebi, mámleket túrli kompensatsiya fondları tuzdi, balalar ushın pensiyalar ámeldegi etdi, eń kem mıynet haqı, pensiya, pensiyalar vastipcndiyalar úzliksiz túrde asırıp barıldı.

Baxanı erkinlestiriw ekonomikada básekishilik ortalıǵın gewde-ga keltiriw menen tikkeley baylanıslı. 1992— jıl avgust ayında Ózbekstan Respublikasınıń «Monopol iskerlikti sheklew tuwrısında»gi nızamı kúshke kirdi. Bul nızam tiykarında básekichilikni rawajlandırıwǵa qaratılǵan bir qatar normativ hújjetler islep shıǵıldı hám ámelge asırıldı. Finans ministri sistemasında dúzilgen Antimonopol hám baxa siyasatın ótkeriw Bas Basqarması monopoliya poziciyayidagi kárxanalardı belgilep, olardıń ónimleri boyınsha baxalardı hám rentabellikni tártipke salıp turıptı.