Ekonomikalıq ósiw hám milliy baylıq Joba

Ekonomikalıq ósiw hám milliy baylıq

Joba:
1. Ekonomikalıq ósiwdiń ma'zmuni, túrleri hám kórsetqichlari.
2. Ekonomikalıq ósiwdiń faktorları.
3. Ekonomikalıq ósiw modelleri.
4. Milliy baylıq túsinigi jáne onıń strukturalıq dúzilisi.


1-Ekonomikalıq ósiwdiń ma'zmuni, túrleri hám kórsetkishleri
Ekonomikada qıyın bolǵan máselelerden biri ekonomikalıq ósiwdi támiyinlew bolıp tabıladı. Onı anıqlaw kriteryalarınan biri bolǵan ekonomikalıq ósiwdi analiz qılıw jolı menen ekonomikalıq rawajlanıwdı anıqlaw múmkin boladı. Ekonomikalıq ósiw dep islep shıǵarıwǵa sarp etiw etiletuǵın ekonomikalıq resurs ǵárejetleri esabınan erisilgen unamlı nátiyjeler jalpı ishki ónimde esaplanıp onı xalıq jan basına bólistiriliwinde ańlatılıwına aytıladı.
Ekonomikalıq ósiw bolsa YaIM kólemi kópayadi, xalıq jan basına bóliwlaganda real YaIM muǵdarı artıp barıwı gúzetiledi. Mámleket xalqınıń turmıs dárejesi real YaIM muǵdarın, onı kólemin oritib barıwında qorınadı.
Mámlekettiń ekonomikalıq ósiw pátin kórsetetuǵın kórsetkishler tómendegilerinen ibarat (real YaIM ónim muǵdarınıń unamlı dárejesi ósiwi):
- xalıq jan basına real YaIMning bóliwlaganda onı kóbeyip barıwı - bul kórsetkishlerde ónim sapasın tolıq esapqa almaydı, real YaIM hám xalıq jan basına YaIMning ósiw bos waqıtınıń azayıwın bildirmeydi, nátiyjede párawanlıq real dárejesiniń tómenletip kórsetiliwine alıp keledi. Ekonomikalıq ósiwdi muǵdarlıq esaplaw basqa tárepden onıń muǵdarlıq esaplaw basqa tárepden onıń átirap ortalıqqa hám insannıń turmısına unamsız tásirin esapqa almaydı. Usınıń sebepinen ekonomikalıq ósiwdiń barlıq xarakteristikası jıllıq ósiw pátining protsent degi ólshewinde tolıq óz ańlatpasın tabadı :
O'S = (1)
Bul jerde:O'C - ekonomikalıq ósiw súwreti, protsentte; YaIM ámeldegi dáwir - ámeldegi dáwir (jıl ) dagi real YaIM kólemi; YaIM bazis dáwir- salıstırıwlanıp atırǵan dáwir (jıl ) dagi real YaIM kólemi;

Ózbekstan xalıq jan basına Jalpı ishki ónim islep shıǵarıwdıń ósiwi

Jıllar Kórsetkishler
Nominal YaIM
(mlrd swm) Real YaIMning
ósiw so'rati YaIMning xalıq jan basına ósiwi (%) 28, 0 mln.
1999 2128. 7 4. 3 2. 8
2000 3255. 6 4. 0 2. 5
2001 4868. 4 4. 2 3. 1
2002 7469. 3 4. 2 3. 2
2003 9664. 1 4. 4 3. 2
2004 12189. 4 7. 7 6. 5
2005 15932. 4 7. 0 6. 0
2006 20759. 3 7. 3 6. 2
2007 28186. 2 9. 5 8. 0
2008 36839. 4 9. 0 8. 0
2009 8. 1
Ekonomikalıq ósiw so'ratining áhmiyetin ekonomistler tárepinen qollanıwshı “70 muǵdarı qaǵıydasi” járdeminde de kórsetiw múmkin. Bul qaǵıydaǵa kóre, milliy ekonomikada islep shıǵarılıp atırǵan YaIMning 2 barovarga asırıwda qansha waqıt talap etiliwin anıqlaw ushın 70 sanini jıllıq ósiw súwretine bolıw kerek boladı. Mısalı, mámleketimizdegi ósiw súwretiniń 9, 5 % dárejesinde YaIM dıń 2 ese asırıw ushın 7, 3 jıl talap etilgen (70:9, 5). Holbuki, ekonomikalıq ósiwdiń 2000 jıldaǵı 4, 0 % dárejesinde bul kórsetiqichga 17, 5 jılda (70:4) erisiw múmkin bolǵan. Keyingi jıllarda ekonomikalıq ósiw súwretiniń jáne de asırılıwı bul múddettiń sezilerli túrde qısqarıwǵa alıp keledi.
Social ónimdiń ósiw súwreti menen islep shıǵarıw faktorları muǵdarınıń ózgeriwi ortasındaǵı koefficient ekonomikalıq ósiwdiń ekstensiv yamasa intensiv túrlerin belgilep beredi.
Islep shıǵarıw faktorları muǵdarın kóbeyiwi hám aldınǵı texnikalıq támiyinleniwi saqlap qalǵan halda ekonomikalıq ósiwge erisiw ekstensiv ekonomikalıq ósiw dep ataladı. Mısalı, ónim islep shıǵarıwdıń eki úles kóbeytiw ushın ámeldegi kárxana menen bir qatarda ornatılǵan úskenelerdiń quwatı, muǵdarı hám sapası, jumısshı kúshiniń sanı hám ilmiy tájriybe quramı boyınsha tap sonday taǵı bir kárxana qurıladı. Ekstensiv rawajlanıwda, eger ol sap hoda ámelge asırılsa, islep shıǵarıw natiyjeliligi ózgerip qaladı.
Islep shıǵarıw faktorların sapa tárepten rawajlanıwlashtrish, modernizaciyalaw - aldıńǵı islep shıǵarıw quralların hám jańa texnikanı qóllaw, jumısshı kúshin mamanlıǵın asırıw, ámeldegi islep shıǵarıw potencialınan tolıqlaw paydalanıw jolı menen ónim islep shıǵarıw kólemin kóbeytiwge erisiw ekonomikalıq artıwın intensiv túri dep aytıladı.
Bul ósiwdi támiyinlew - islep shıǵarıwǵa jalb etilgen resurslarınıń áskeriy birliginen alınadı nátiyje, sońı ónim muǵdarınıń ósiwi, ónim sapasınıń asıwına jetiw kerek.
Real turmısda ekstensiv hám intensiv faktorlar sap halda ayırım -ayırım ámeldegi bolmaydı, bálki olar bir-biri menen qos ilgan halda uyqaslasadı.
Ekonomikalıq ósiwdiń kórsetkishleri ámeldegi bolıp, olarǵa tómendegiler kiredi:
Óndiriwshi kúshler rawajlanıw dárejesi;
Miynet ońimdarlıǵınıń ósiwi;
Jumıs waqtın tejew
SHaxsiy dáramat ;
Payda massası ;
Milliy ekonomikanıń tarmaq dúzilisi óndiriwshi kúshler dárejesi tómendegi kórsetkishler menen xarakterlenedi:. Islep shıǵarıw qurallarınıń rawajlanǵanlıq dárejesi;. Xızmetkerdiń ilmiy tájriybesi hám tayarlıq dárejesi;. Óndiristiń materiallıq hám jeke faktorı ortasındaǵı koefficient;. Miynet bólistiriwi. Óndiristiń dúziliwi;. Óndiristiń qánigeliklashtirilishi hám kooperatsiyası.
Ekonomikalıq ósiw tarmaqları boyınsha esaplab shıǵılıp YaIM kórsetkishi tiykarında da analiz etiledi, materiallıq hám nomoddiy islep shıǵarıw tarmaqları ortasındaǵı koefficient uyreniledi.