Ekotizimlar ekologiyasi

Agroekotizimlar haqida tushuncha

Agroekotizimlar qishloq xo’jaligida foydalanadigan ekin maydonlari, yyem-xashak olinadigan yaylovlar hamda tuyoqli uy hayvonlarini o’z ichiga oluvchi hududlar majmuidir. Agroekotizimlar tarkibiga inson ham kiradi, chunki u har doim ekologik zanjirni boshqarib iloji boricha ko’p energiyaga ega bo’lgan mahsulot olishga harakat qiladi va energetik piramidaning cho’qqisida turadi. Agrofitotsenoz agroekotizimlarning eng muhim qismi hisoblanib, u ma’lum maydondagi madaniy va begona o’tlar majmuidan iborat. Agrofitotsenozning madaniy, begona o’tlar hamda tuproqdagi suvo’tlari va mikroorganizmlari agroekotizimning mustaqil qismi hisoblanadi. Agrofitotsenozning hayoti uchun zarur bo’lgan va ularsiz yashay olmaydigan hayvonlar uning tarkibiga kirmaydi. Agrofitotsenozlar sun’iy fitotsenoz, deb qaraladi va uning tabiiy fitotsenozlarga o’xshash tomonlari hamda farqlari bor.

AGROEKOTIZIMLAR O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

Agroekotizimlarning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Miqdoriy ko’rsatkichi bilan. 2. Agrofitotsenozlarda dominantlar inson tomonidan kiritiladi va boshqariladi. 3. Tabiiy jamoalarda turlarni turli mavqedagi turlarga ajratish mumkin.

4. 
   Agrofitotsenozlardagi begona o’tlar keng ekologik doiradagi va kosmopolit organizmlardir. 5. Agrofitotsenozdagi madaniy o’simlik populyatsiyasi ma’lum bir navga tegishli bo’lgani uchun yaxshi differentsiallashmagan.
   

AGROFITOTSENOZLARNI INSON TOMONIDAN BOSHQARILISHI

Ekologik qonuniyatlar asosida o’simliklar hamjamoasidan tashkil topgan ekin maydonlarini ekologik qulay tizimga keltirish mumkin.
Bu borada ba’zi ishlar amalga oshirilmoqda:

1. 
   Ayrim agrotsenopopulyatsiyalar darajasida.
   
2. 
   Agrofitotsenozlar darajasida.
   
3. 
   Bir butun agrolandshaftlar darajasida.
   

Ayrim agrotsenopopulyatsiyalar darajasida ekologik qulaylikka erishish har xil navlarni aralash holda ekish yo’li bilan olib borilishi mumkin.
Agrofitotsenozlar darajasida har xil turlarni birgalikda ekish mumkin. Bu ayniqsa, yemxashak etishtirishda katta ahamiyatga ega. Hamdamoada madaniy o’simlik turlari o’rtasida ekologik o’rinlar shakllanib, ayrim turlar resurslardan to’liq foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Agrolandshaftlar darajasida olib boriladigan ishlar murakkab, ammo juda samarali hisoblanadi. Bunda tuproq, iqlim va relьef xususiyatlari hisobga olinib, iqlimni idora etuvchi o’rmon maydonlari saqlanib qolinadi. Ulardan turli xil mahsulotlar yetishtirish (yog’och, rezavor, mevalar, zamburug’lar) uchun hamda estetik maqsadlarda foydalaniladi.
Agrofitotsenozlarni ekologik qulay holatga keltirish uchun kuzgi shudgor usulini takomillashtirish, almashlab ekishda dukkakli o’simliklarning rolini oshirish, ekish muddatini to’g’ri tanlash va boshqalar amalga oshirilishi kerak.
Yuqori hosil beradigan, tabiat bilan uyg’unlashgan agrofitotsenozlar dehqonchilikning kelajagi hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Yablokov B.A. Poulyasionnaya ekologiya M.Visshayaskola 1987 g.
2.Simon A., Zevin “Ecology" Princeton University Press. 2009-842 p.
3.Tursunov X.T., Raximova T.U. Ekologiya. Toshkent. «CHinor» 2006 y
4.Ergashev A.E. «Umumiy ekologiya» Toshkent, «O„qituvchi». 2003 y
5.Konstantinov V.M. Ekologicheskie osnovы prirodopolzovaniya. 2001
6.Odum. «Ekologiya». 1986