Eksergiya yoqotmasini sinflash. Eksergiya yoqotmalarining o’zaro bo’g’liqligi

Eksergiya yoqotmasini sinflash. Eksergiya yoqotmalarining o’zaro bo’g’liqligi.

Reja:

1.Eksergiya yo’qotmalarini sinflash.

2.Tashqi va ichki eksergiya yo’qotmalarini tahlil qilish.

3.Jarayonning har bir bosqichida eksergiya yo’qotmalari o’rtasidagi funktsional bog’liqlik.

• Barcha eksergiya yo‘qotmalarini taxlil qilishda tashqi va ichki yo‘qotmalarga bo’lish qulay. Jarayon davrida ishlab chiqilgan maxsulotlardan foydalanish darajasiga bog’lik yo‘qotmalar tashkil yo‘qotmalarga kiradi. Metanol ishlab chiqarish misol bo’lib xizmat qiladi, uni ishlab chiqarishda tabiiy gaz ( ), elektrenergiya (Eel) suv bug’i (N2O) sarflanadi, metanol (ESnzON), shamollatuvchi gazlar (Esham.g.), ikkilamchi bug’ esa ishlab chiqariladi.

Demak

• Demak

Agarda kandaydir sabablarga ko’ra suv bug’i va shamollatuvchi gaz ishlatilmasa, u xolda ularning eksergiya yo‘kotmalarini tashqi yo‘kotmalarga qo’shib yuboradilar.

U xolda FIKni xisoblaganda Esham.g.=0 va =0 deb qabul qilish kerak.

Eksergiyani ichki yo‘kotmalariga sistema ichida jarayonlarni termodinamik kaetmasligi boglik, ya’ni (II.56) tenglamaning maxrajiga kiruvchi shundae yo‘kotmalar kiradi, yoki ular (II.64), (II.67) tenglamalar bilan tasvirlanadi.

• Eksergiyani ichki yo‘kotmalariga sistema ichida jarayonlarni termodinamik kaetmasligi boglik, ya’ni (II.56) tenglamaning maxrajiga kiruvchi shundae yo‘kotmalar kiradi, yoki ular (II.64), (II.67) tenglamalar bilan tasvirlanadi.
• Eksergiyani tashqi yo‘qotmalarni kamaytirish uchun texnologiyani takomillashtirish zarur emas, balki ishlab chiqarishni oqilona tashkil qilish, ikkilamchi energetik resurslardan (IER) to’la foydalanishda qo’shimcha maxsulotlar xom ashyosini kimyoviy yo‘l bilan qayta ishlashda jarayonlarni tug’ri kombinatsiyalash zarur. Eksergiyani ichki yo‘qotmalarini kamaytirish uchun texnologiya va apparaturasi bilan jixozlash jarayonini o’zgartirish kerak.
• Eksergiyani barcha kurinishdagi yo‘qotmalarini taxlil qilish borasida ularni ko’pincha texnik va shaxsiy yo‘qotmalarga bo’ladilar [9]. Shaxsiy yo‘qotmalarga mavjud texnika xolatida muqarrar bo’ladigan yo‘qotmalarni, texnik yo‘qotmalarga esa tuzatib buladigan yo‘qotmalarni kiritadilar. SHunga qaramasdan bunday bo’lish shartli, shuning uchun bu sinflanishni moxiyatini ko’rib chikish kerak, chunki u adabiyotda qo’llaniladi.

Eksergiyaning texnik yo‘qotmasiga oddiy misol bo’lib issikliq almashtirgichdagi eksergetik issiqlik yo‘qotmalari xizmat qilishi mumkin. Issiklik almashtirgich sirti oxirgi qiymatga ega bo’lganligi uchun eksergiya issiqlik yo‘qotmasi vujudga keladi. Issiqlik almashtirgich sirtini oshirib borib, bu yo‘qotmalarni kamaytirish mumkin. SHaxsiy yo‘qotmalarga misol bo’lib gazlarni aralashtirish kiradi. Yarimutkazgich membranalarni ishlatish yo‘li bilan bu yo‘qotmalarni chetlab o’tishi mumkin bo’lar edi va bir qism kimyoviy reaktsiyalardagi yo‘qotma bilan ketadigan issiklikni saqlab qolish uchun bu reaktsiyalarni issiklik elementlarida o’tkazish kerak bo’lar edi [15]. Xaqiqattan, gaz va suyuqliklarning oqishida gidrodinamik qarshilikdan yo‘qotmalar bo’lishi muqarrardir. Bu yo‘qotmalarni oqim tezligini pasaytirib kamaytirish mumkin, ammo yo‘kotilgan ishni amalda qaytarib bulmaydi. SHu bilan bir qatorda gazlarni drossellash jarayonida butunlay kaytmas deb xisoblash noto’g’ri bo’ladi. Masalan, bu jarayonlarning FIKi ko’pchilik xollarda ancha yuqori ekanligi ko’rsatilgan. T
SHuning uchun kueidagi yo‘kotmalarni bartaraf etish (yoki kamaetirish) usullariga asoslangan yo‘kotmalar sinflanishi maksadga muvofik.

Yo‘kotmalarni bartaraf etish (yoki kamaetirish) uchun fakat texnologik rejimni uzgartirish, jixozlar ekspluatatsiyasini yaxshilash va jarayonni juda katta aniklik bilan olib borish. Bundae iktisod kiluvchi usullariga masalan, yokilgini yondirishida ortikcha xavo va umuman ortikcha ryagent berishni kamaetirish, issiklik izolatsiyasini yaxshilash, mavjud jixozlarda xarkandae texnologik rejimning optimizatsiya kilish va boshkalar kiradi. Bu «ekspluatatsiya» yo‘kotmalari. Yo‘kotmalarni bartaraf etish (yoki kamaetirish) uchun yo‘korida kursatilgan usullari bilan bir katorda shuningdek issik va massaalmashinuv sirtini ortirish yoki issik va massa uzatishning ancha yo‘kori koeffitsientlariga ega bulgan samarali apparatlaridan, ancha yo‘kori FIK nasos va kompressorlardan foedalanish kerak. Bu «apparatura» yo‘kotmalar. Xatto cheksiz katta sirtli apparatlarda berilgan sxemada mukkarar sodir buladigan yo‘kotmalar. Bundae yo‘kotmalarni texnologik jarayon sxemasini uzgartirib bartaraf etish (yoki kamaetirish) mumkin. Bundae yo‘kotmalarni «texnologik» yo‘kotmalar deb aetish mumkin. Bu yo‘kotmalar shuningdek kupincha moddalarning fizikavie-kimyovie xossalari va jarayonning fizik-kimyovie uziga xos xususiyatlariga boglik buladi. Jaraenda foedalaniladigan moddalarning xususiyatlariga (masalan: issiklik sigimi, aralashtirish issikligi, kimyovie ryaktsiyalar issikligi, fazovie utishlar, muvozanatli nisbatlar va ularning temperaturadan boglikligining xarakteri va x.z. boglik buladigan yo‘kotmalar. Aerim yo‘kotmalarni ishchi jismni boshka berilgan xossali jismlarga almashtirib kamaetirish mumkin. SHundae kilib, berilgan parametrli suv buglari bilan isitish olib borilaetgan bulsa, u xolda uni issiklik tashuvchi bilan almashtirib aerim yo‘kotmalarni bartaraf kilish mumkin. SHunga uxshash, xar kandae moddani berilgan issiklik sigimi bilan T1 dan T2 gacha kizdirilsa entropiya ortishi mukarrardir S=Cpn(T2/T1) va mos ravishda eksergiya yo‘kotmasi ortadi. Bu yo‘kotmalar moddaning issiklik sigimi kancha yo‘kori bulsa, shuncha katta buladi.