Ekspert O’zbekistonning elektr energetikasi kelajagi xususida: insoniyat uchun axloqiy energiya ta’minoti, muqobil energiya va yashil narx-tarifni qanday tadbiq etish mumkin

Germaniya tajribasi

Men Germaniyaning sharqiy qismida (sobiq GDRda) yashayman. Bu yerda IESlar sobiq sovet ittifoqidagi kabi bo‘lgan va davlatga tegishli bo‘lgan. Ular bu IESlarni yangidan qayta qurib, yuqori samaradorlikka erishishgan. Bizda esa 50 yil oldin qurilgan o‘sha IESlar hamon zo‘r-bazo‘r ishlamoqda.
Germaniya aholisi 83 mln.ni tashkil etadi. Elektr stansiyalarning umumiy o‘rnatilgan quvvati 110 GVt, IESning ulushi 47%, AES — 13,1%, GES — 3,8% va muqobil energiyalar ulushi 34,4%ni tashkil etadi. Germaniya o‘zining neft va gaz zahiralariga ega emas. Shu tufayli ko‘mir ular uchun energiya ishlab chiqarishning asosiy manbasi hisoblanadi.
Germaniyada gaz-bug‘ turbinali texnologiyalar ham juda rivojlangan va foydali ish koeffitsiyenti 55−60%ni tashkil etadi. Oxirgi ma’lumotlarga qaraganda, gazning narxi elektr energiyasi narxidan oshib ketmoqda. Chunki ular gazni Rossiyadan sotib olishadi. Biz esa Rossiyaga sotamiz. Shu sababli Germaniya hukumati bunday tafovutning oldini olish uchun muqobil energiyani yanada rivojlantirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan.

Ularda elektr energetikasi sohasi bizdagi kabi bitta tashkilot qo‘lida emas. Asosiy qismi xususiy kompaniyalar ixtiyorida, katta sanoat korxonalari esa ishlab chiqaruvchidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotib oladi. Aholi esa, o‘z navbatida uncha katta bo‘lmagan xususiy firmalardan sotib oladi. Undan tashqari, elektr energiya tariflari ko‘p. Biznikidan farqli o‘laroq, bu tariflar aholining keng qatlamiga mo‘ljallangan.

Germaniyada energiya bozori bo‘linib ketgan va unda taxminan 900 ta ishtirokchi bor. Ammo oxirgi paytlarda yirik korporatsiyalar va kompaniyalarning kengayish tendensiyasi kuzatilmoqda. Masalan, ayni vaqtda Germaniyada 8 ta energetika kompaniyasidan 2tasi, ya’ni Viad va Veva kompaniyalarning birlashuvi bo‘yicha muzokaralar olib borilmoqda. Bu — oddiy holat, chunki iqtisodning boshqa jabhalarida ham buni yaqqol ko‘rish mumkin.

Yana shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, “O‘zbekenergo” uchun aholidan elektr iste’moli uchun pulni yig‘ish qiyinchilik bilan amalga oshirilmoqda, Germaniyada esa bu ish avtomatlashtirilgan. Masalan, besh kishilik oila uchun taxminan 6000 kVt elektr energiyaga ehtiyoji bo‘lsa, ular uchun 15%gacha chegirma va 300 yevrogacha bonuslar taklif etiladi.