Ekstremal vaziyatlarda shaxsga psixologik ta’sir etishning o‘ziga xos xususiyatlari
Download 292.62 Kb. Pdf ko'rish
|
3031-Article Text-6141-1-10-20220426
|
Ekstremal vaziyatlarda shaxsga psixologik ta’sir etishning o‘ziga xos xususiyatlari Olmos Ravshanovich Avezov Abdurahmon Shuhrat o‘g‘li To‘ymurodov avezov.olmos@gmail.com Buxoro davlat universiteti Annotatsiya: Maqolada ekstremal vaziyatlarda shaxsga psixologik ta’sir qilish, shaxslarning ma’lum doiradagi psixologik imkoniyatlari, yutuqlari, kamchiliklari haqida yetarli ma’lumotga ega bo‘lishi kerakligi, shuningdek, ekstremal vaziyatlarda psixologik himoyani talqin qilishning nazariy-fundamental asoslariga alohida to’xtalib o’tilgan. Kalit so’zlar: ruhiy bezovtalikning paydo bo‘lishi, inson psixikasi, Ekstremal vaziyat, emotsional zo‘riqishlar, himoya mexanizmlari, psixologik xizmat jarayonida shaxs Specific characteristics of psychological influence in extreme situations Olmos Ravshanovich Avezov Abdurahmon Shuhrat o‘g‘li To‘ymurodov avezov.olmos@gmail.com Bukhara State University Abstract: The article focuses on the psychological impact on the individual in extreme situations, the need for individuals to have sufficient information about a certain range of psychological capabilities, achievements, shortcomings, as well as the theoretical and fundamental foundations of the interpretation of psychological protection in extreme situations. Keywords: Emergence of mental disorders, human psyche, Extreme situation, emotional stress, defense mechanisms, personality in the process of psychological service Favqulotda va ekstremal vaziyatlar (tabiiy ofat, yer qimirlashi, turli xil avariya holatlari, yong‘inlar, epidemiya tarqalishi va hokazolar) barcha zamonlarda insoniyatga turli xildagi hissiy zo‘riqishlar va ruhiy shikastlar yetkazib kelgan. Masalan, bu holat tarixdan bizga ma’lumki, ilk bor Yegipetda sodir etilgan bo‘lib butun "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 April 2022 / Volume 3 Issue 4 www.openscience.uz 717 O‘rta yer dengizi bo‘ylab 60 yil davom etgan. Mazkur epidemiyaning eng avj olgan davrlarida, aniqrog‘i 542-yilda Konstantinopolda har kuni mingdan ortiq odamga o‘lim - o‘lat vabosi chang solgan. Dunyo tarixida ikkinchi eng fojeali epidemiya bu G‘arbiy Yevropa hududida “qora o‘lim” nomi bilan iz qoldirgan (XIVasr) Bundan tashqari, 1346-48 yillarda G‘arbiy Yevropada ayovsiz “vabo”ning keng tarqalishi tufayli 25 milliondan ortiq aholi qirilib ketgan. 1892 yilda mudhish “Vabo” kasalining tarqalishi oqibatida Hindistonda 6 million aholi qirilib ketdi va bu hayot Janubiy Amerikaga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Bugungi kunda butun dunyoda COVID-19 bilan bog‘liq vaziyatlar, Turli mintaqalarda odamlarni qiynayotgan ocharchilik, avtomobil va yashash joylarida yuzaga keladigan muammolar, tog‘li hududlardagi mavsumiy yog‘ingarchiliklar bilan bog‘liq minglab odamlar sarosimaga tushadi va ularni tinchlantirish juda mushkuldir . Mutaxassislarning ta’kidlashicha mazkur holatdagi ruhiy bezovtalikning paydo bo‘lishi odamlardagi bevosita jiddiy kasalliklarning paydo bo‘lishiga olib kelmoqda. Binobarin, yuqoridagi ekstremal vaziyatlarning inson psixikasiga ta’sirining o‘rganilishi psixologiya fani amaliyotida yangi yo‘nalish - ekstremal psixologiya fanining keng ko‘lamda rivojlanishini taqozo etmoqda. Shu nuqtai nazardan ekstremal psixologiya fani turli xil noodatiy yoki favqulotda inson psixikasida hosil bo‘luvchi psixologik qonuniyatlarni o‘rganuvchi fan hisoblanadi. Tegishli adabiyotlarda favqulotda va ekstremal vaziyatlarga ma’lum darajadagi ta’riflar beriladi. Jumladan, favqulotda vaziyat - bu ma’lum chegaralangan hududlarda namoyon bo‘luvchi avariya holatlarining inson salomatligiga, uning ongi va hissiyotlariga, ruhiy holatlariga salbiy ta’sir etuvchi holatlar bilan belgilanadi. Ekstremal vaziyat lot. extremus - oxirgi, inqirozli kabi tushunchalardan olingan bo‘lib, unda alohida sub’ekt sifatidagi shaxs idrokiga, hayotiga, salomatligiga turli xil tahdidlar solinishi oqibatida salbiy ta’sirlar qurshovida qolib ketadi. Darhaqiqat, turli omillar bilan bog‘liq bo‘lgan ekstremal vaziyatning namoyon etilishi insonning psixologik tabiatiga bevosita salbiy ta’sir etishi shubhasizdir. Natijada insonda muayyan darajadagi depressiv holatlarning namoyon etilishi kuzatiladi. Ushbu depressiv holatdan chiqish uchun esa albatta insonga psixologik xizmat ko‘rsatish zarurdir. Buning uchun esa eng avvalo ekstremal holatni keltirib chiqaruvchi psixo-emotsional omillarni bilish talab qilinadi. Ushbu omillarga quyidagilar kiradi: 1. Xavfli vaziyatlarni keltirib chiqaruvchi turli xil emotsiogen harakatlarning namoyon etilishi. 2. Ayni paytdagi zarur axborotlarning taqchilligi va vaziyatni yumshatishga qaratilgan axborotlarning yo‘qligi. 3. Ruxiy, jismoniy va emotsional zo‘riqishlarning haddan tashqari ortib ketishi. "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 April 2022 / Volume 3 Issue 4 www.openscience.uz 718 4. Noqulay ob-havo ta’siri: o‘ta issiq harorat, o‘ta sovuq harorat, kislorod havoda yetishmasligi va h.k. 5.Ocharchilik, qurg‘oqchilikning boshlanishi va h.k. Yana shuni aloxida qayd etish lozimki, ekstremal vaziyatlarda inson organizmida stress holatiga tushish ko‘proq kuzatiladi.Insonlarga psixologik xizmat ko‘rsatish uchun esa stressning moxiyati va kelib chiqish sabablarini bilish juda muximdir. Binobarin, Stressni o‘rganish bo‘yicha dunyoda yirik mutaxassis, Nobel mukofoti laureati, yetuk fiziolog olim Gans Sele (1907-1982) hisoblanadi. Olimning fikricha, stressga tushgan bemorlarda dastavval ishtahaning yo‘qolishi, harakatning susayishi, arterial qon bosimining ko‘tarilishi, tushkunlik holatlari ko‘proq kuzatiladi. G.Sele mazkur stress belgilarini “oddiy kasallik belgisi” deya belgilaydi. Taniqli psixolog Ivan Ognev tomonidan quyidagi tizim asosida shaxsning psixologik himoya mexanizmlari tavsiya qilinadi. Download 292.62 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|