9-mavzu: O’spirinlik davrining psixologik xususiyatlari. Oilaviy hayotga psixologik tayyorlash. Psychological features of adolescence. Psychological preparation for family life. Reja

9-mavzu: O’spirinlik davrining psixologik xususiyatlari. Oilaviy hayotga psixologik tayyorlash.
Psychological features of adolescence. Psychological preparation for family life.
Reja:
1. Ilk o’spiriklik davrida o’quv-kasbiy faoliyatning yetakchi faoliyatga aylanishi va kasb tanlash muammosi.Ilk o’spirinlikda kasbga yo’naltirishning psixologik muammolari.
In the early years of adolescence, vocational training has become a leading business and choice of ).
2. Ilk o’spiriklik davri psixologiyasiga umumiy tavsif (psixofiziologik rivojlanish xususiyatlari, uv faoliyati xususiyatlari, ijtimoiy xulq-atvordagi umumiy o’zgarishlar).
General characteristics of psychology of the early age (features of psychophysiological development, characteristics of educational activity, general changes in social behavior).
3. Ilk o’spiriklik davrida intellektual va emosionl rivojlanish xususiyatlari. Ilk o’spirinlik davrida do’stlashish muammosining psixologik xususiyatlari.
The features of intellectual and emotional development during the early years of adolescence. The psychological features of the problem of friendship at the age of puberty
4. Ilk o’spiriklik davrida muhabbat. Ilk o’spiriklik davrida o’z-o’zini anglashning rivojlanishi (o’zini-o’zi baholash, hurmat qilish, shaxsiy va ijtimoiy idensifikasiya muammosi).
Love during the first teen years.The development of self-esteem in early childhood (self-esteem, respect, personal and social identity issues).

Tayanch iboralar: psixik rivojlanish, o’spirinlik, emosional rivojlanish, do’stlashish muammosi, kasb tanlash, o’z-o’zini baholash, kasbga yo’naltirish.

Keywords: mental development, adolescence, emotional development, friendship problems, career choice, self-esteem, career guidance

1. Ilk o’spiriklik davrida o’quv-kasbiy faoliyatning yetakchi faoliyatga aylanishi va kasb tanlash muammosi.

Ilk o’spirinlik yoshi davriga 15-18 yoshdagilar (akademik lisey, kasb-hunar kolleji uvchilari) kiradi. Bu davrda uvchi jismonan baquvvat, ishni tugatgach, mustaqil mehnat qila oladigan, oliy maktabda o’zini sinab ko’radigan imkoniyatga ega bo’ladi, ma’naviy jihatdan yetuklikka erishadi. Ilk o’spirin 16 yoshida mamlakat fuqarosi va 18 yoshida esa saylash hamda saylanish huquqiga ega bo’ladi. Bularning barchasi ilk o’spiringa fuqaro sifatida ijtimoiy jihatdan voyaga yetishi, hayotda o’z o’rnini topishi, o’z taqdirini o’zi hal qilishi va yetuk shaxs sifatida ma’naviy o’sishi uchun jamiki shart-sharoitlarni yaratadi.
Ilk o’spirinning shaxsi ijtimoiy hayotda, akademik lisey, kasb-hunar kolleji jamoasida, tengqo’rlari bilan munosabatlarda egallagan mutlaqo yangicha mavqyei ta’sirida, ish va turmush sharoitidagi o’zgarishlar ta’sirida tarkib topa boshlaydi.
Mazkur davrning yana bir xususiyati – mehnat bilan ta’lim faoliyatining bir xil ahamiyat kasb etishidan iboratdir. Mavjud shart-sharoitlar ta’siri ostida ilk o’spirinning aqliy va axloqiy jihatdan o’sishida o’ziga xos o’zgarishlar, yangi hislat va fazilatlar namoyon bo’ladi. Akademik litsey, kasb-hunar kolleji o’quvchilari ijtimoiy hayotdagi dolzarb vazifalarni hal qilishda faol ishtirok eta boshlaydilar. Ijtimoiy hayotda faol qatnashish, ta’lim harakterining o’zgarishi yigit va qizlarda ilmiy dunyoharash, barharor e’tiqodning shakllanishiga, yuksak insoniy his-tuyg’uning vujudga kelishiga, bilimni o’zlashtirishga ijodiy yondashishning kuchayishiga olib keladi, natijada mustaqil fikrlash shakllanadi.
Hayotda o’z o’rnini topishga intilish kasb-hunar egallash, ixtisoslikni tanlash, istiqbol rejasini tuzish, kelajakka jiddiy munosabatda bo’lishni keltirib chiharadi. Biroq bu davr kuch-g’ayrat, shijoat, qahramonlik ko’rsatishga urinish, jamoat, jamiyat va tabiat hodisalariga romantik munosabatda bo’lish bilan boshqa yosh davrlaridan keskin farqlanadi.
Ayniqsa, turmush va ish faoliyatlarining yangicha shart-sharoitlari sinf (kurs) jamoasidagi o’zgacha vaziyat, ilk o’spirinlarning maxsus ta’lim tizimida egallagan yuqori mavqyei, jamoatchilik ishlarida tajriba orttirishlari ular oldiga yuksak talab hamda mas’uliyatli vazifalar qo’yadi. Bu davrda ilk o’spirin yangacha ta’lim muhitida tashkilotchilik, rahbarlik, tarbiyachilik, tashviqotchilik vazifalarini o’tay boshlaydi.
Ilk o’spirinning psixik rivojlanishini harakatta keltiruvchi kuch jamoat tashkilotlari, o’quv jamoasi, ta’lim jarayoni qo’yadigan talablar darajasining oshishi bilan u erishgan psixik kamolot o’rtasidagi ziddiyatdan iboratdir. Turli qarama-qarshiliklar, ziddiyatlar ilk o’spirinning axloqiy, aqliy, nafosat jihatdan tez o’sishi orqali bartaraf qilinadi.
Ilk o’spirinlik davri «kamolot bo’sag’asi» deb ta’riflanadi. Bu kamolot bosqichi fiziologik, psixologik va ijtimoiy chegaralarni o’z ichiga oladi. Psixologiya fani o’spirinlik muammosini kompleks o’rganishni da’vat etadi.
Bu juda qiyin masala, chunki psixofiziologik taraqqiyot sur’ati bilan uning bosqichlari ijtimoiy yetilish muddati bilan hamma vaqt ham to’g’ri kelavermaydi. Akselerasiya natijasida bugungi bolalarimizning taraqqiyoti avvalgi avlodlarga nisbatan o’rtacha ikki-uch yil avval yetilmoqda. Fiziologlar bu jarayonni 2-darajali jinsiy belgilarning paydo bo’lishiga qarab, 3 ta bosqichga ajratadilar:
I bosqich - prepubertat;
II bosqich - pubertat;
III bosqich - postpubertat,
Yosh psixologiyasi o’spirinlikning yoshini I–II bosqichlar bilan bog’lab kelar edi.Akselerasiya munosabati bilan o’spirinlik yoshining chegarasi endi 15-16 dan 18 yoshgacha bo’lmoqda. Demak, o’spirinlik ham oldin boshlanadi. Lekin, bu taraqqiyot davrining konkret mazmuni birinchi navbatda ijtimoiy sharoitlar bilan belgilanadi. Yoshlarning jamiyatda tutgan o’rni, ularning mavqyei, ular egallaydigan bilimlarning hajmi va bir qator boshqa faktorlar ijtimoiy sharoitlarga bog’liqdir.