Ekstremizm nima? Aqidaparastlik nima?

II. Aqidaparastlik nima?
Dogmatizm, aqidaparastlik — tanqidiy nuqtai nazardan tekshirmay, aniq sharoitni hisobga olmay koʻr-koʻrona fikr yuritish usuli. Falsafada Dogmatizm biror tezisni falsafiy tizimga asos qilib olib, uning haqiqatligini isbot qilish shart emas deb fikr yuritishda namoyon boʻladi. Qadimgi davrda falsafada hamma narsani shubha ostiga oluvchi skeptiklarga qarama-qarshi oʻlaroq ijobiy fikr va taʼlimotni ilgari suruvchilarni dogmatiklar deb atashgan. Immanuil Kant tajriba va kuzatuv bilan hisoblashmay, inson aql-zakovati bunga haqlimi-yoʻqmi deb oʻylamay metafizik fikrlovchilarni dogmatiklar deb hisoblagan. Dogmatizm diniy taʼlimotda qat'iy, hech bir eʼtirozga yoʻl qoʻymaydigan aqidalarga rioya qilishda, fan sohasida esa, tayin tarixiy sharoitlarni hisobga olmay oʻzgarmas qonun va qoidalarni tan olishda namoyon boʻladi. Dogmatizmga asoslangan tafakkur usuli ilmiy bilishga zid, nazariya bilan amaliyotning bir-biridan ajralib qolishi natijasidir. D. hukm surgan joyda turgʻunlik, jaholat, karaxtlik, qotib qolish, mutaassiblik paydo boʻladi. Yaqin oʻtmishdagi shoʻrolar tuzumi davrida fan, falsafa, iqtisodiyot, adabiyot va sanʼat sohalarida dogmatik fikrlash usuli hukmronlik qildi. Iqtisodiy, siyosiy tashkilotlar va ular ishidagi buzilishlar ilmda sotsializmning asosiy mohiyatini tashkil etuvchi tomonlar sifatida koʻrsatilar va mutlaqlashtirilar edi. Bu xulosalar esa ijtimoiy fanlarga bahslashib boʻlmaydigan dogma sifatida kiritilib, nazariy fikrlarning ijodiy taraqqiyotiga toʻsiq boʻlib qolgan edi. Shunday sharoitda kimki yangi ilmiy muammoni koʻtarib chiqsa, ijodiy fikr yuritishga urinsa, u sotsializm dushmani deb eʼlon qilinar edi. Natijada ijtimoiy fan vakillari orasida sotsialistik jamiyatni tanqidiy tahlil qilish mumkin emas, degan fikr keng yoyilgan edi. SSSR parchalangandan soʻng ilm-fan va b. nazariy hamda amaliy faoliyatda ijodiy fikr yuritish imkoniyati vujudga keldi.

III. Fundamentalizm nima?
Fundamentalizm - keng maʼnoda — muayyan taʼlimot aqidalarining oʻzgarmasligini eʼlon qiladigan, eʼtiqodni akl dalillaridan ustun qoʻyadigan, ilohiy kitoblardagi vahiy qaysi maʼnoda bayon etilgan boʻlsa, shu maʼnoda qabul qilinishini talab etadigan, ayni vaqtda ularni majoziy maʼnoda talqin etishga har qanday urinishlarni rad etadigan, din asoslarini ogʻishmay bajarishni qattiq talab qiladigan ijtimoiy, mafkuraviy, diniy yoʻnalishlar. Tor maʼnoda — protestantizmdagi ortodoksal oqimlar. 1910-yillarda AQShning jan. shtatlarida paydo boʻlgan. Ular xristianlikning anʼanaviy aqidalariga, ayniqsa, Bibliyaning mutlaqo mukammalligiga ishonchni mustahkamlashni, uni soʻzmasoʻz sharhdashga qatiy rioya qilishni talab qiladilar. 1919-yil Filadelfiyada Jahon xristian fundamentalistlari assotsiatsiyasiga asos solindi.
20-asrning 70-yillaridan F. soʻzi islomga nisbatan qoʻllanila boshlandi. Islom F.i Qurʼon va hadislarni soʻzmasoʻz talqin etish va ilk islomga qaytishni targʻib qiladi.