Ekzistensial falsafaning mohiyati nimadan iborat?

Rossiyaning eng ko'zga ko'ringan vakillari.

Berilgan falsafiy yo'nalish rus falsafasida muhim o'rin tutgan. Men rus

ekzistensializmining ikkita "giganti" ni eslatib o'tmoqchiman: Nikolay Berdyaev va Lev

Shestov. Darhol aytamanki, ularning g'oyalari bir xil oqimga bo'ysungan bo'lsa-da,

ularda umumiylik kam edi. Bundan tashqari, ularning har biri o'z falsafiy yo'lidan bordi,

ko'pincha ekzistensializm lageridagi akasining falsafiy faoliyatini tanqid qildi.

Berdyaev o'z ishini "shaxs uchun kurash" sifatida tavsiflaydi. U har kimni

ob'ektivlashtirish dunyosida, ya'ni insonga erkinlik rishtalarini yuklaydigan jamiyatda

emas, balki o'z-o'zidan o'tishda o'zini anglash uchun ochishga chaqiradi. Zero, “bu yo‘l

borliq qa’rida yotadi, bu yo‘lda Xudo bilan, boshqa bir shaxs bilan, dunyoning botiniy

borligi bilan ekzistensial uchrashuvlar bo‘ladi”. Bu yo'l qiyin, lekin zarur. Axir, faqat shu

tarzda haqiqiy qadrli inson tug'iladi. Shaxsning qadr-qimmatiga urg'u berishda Berdyaev

xristian shaxsiyatining chuqurligini ochib beradi va bu chuqurlikda ajoyib farqni ko'rish

mumkin. Xristian munosabati sharqdan kelgan odamga va ayniqsa buddistlarga.

Buddizmda hayot azob-uqubat sifatida ko'riladi, bu azob-uqubatlarning manbai

insonning illyuziyasi bo'lib, o'zini boshqalar hisobiga da'vo qilish uchun egoistik istak

sifatida tushuniladi. “Hayot – azob”, deydi Sharq dunyoqarashi. Berdyaev ham xuddi

shunday yozayotganga o‘xshaydi. Uning fikricha, inson darddir, chunki inson uchun

kurash doimo azob-uqubatlarni keltirib chiqaradi: «Insonning o'zini o'zi amalga oshirishi

qarshilikni nazarda tutadi, dunyoning qullik kuchiga qarshi kurashni, dunyo bilan

konformizm bilan kelishmovchilikni talab qiladi». Ammo bu azob-uqubatlardan qochish

kerak emas, chunki faqat u orqali haqiqiy hayotga, Ruhdagi hayotga yutuq bo'lishi

mumkin. Erkinlikka olib boradigan har qanday yo‘l qiyin: “Inson olamidagi dard –

shaxsiyat mahsuli, uning o‘z qiyofasi uchun kurashi”. Zero, faylasuf ta’kidlaganidek,

“erkinlik azobga sabab bo‘ladi”, “qullikka rozilik esa dardni kamaytiradi”. Agar buddizm

shaxsiy printsipda faqat ma'nosiz va cheksiz azob-uqubat manbasini ko'rsa, Berdyaev

falsafasida shaxsning shaxsiy printsipini ochish azob-uqubat orqali Xudodagi haqiqiy

mavjudotga olib keladi. Mavhum g'oyalar va mavhum qadriyatlar emas, balki ma'naviy

dunyoning mohiyatini, balki o'zlarining aniqligi va o'ziga xosligi bilan tirik shaxslardir.

“Ma’naviy tamoyilning g’alabasi, – deb yozadi faylasuf, – insonning olamga

bo’ysunishini emas, balki olamning shaxsda namoyon bo’lishini anglatadi”. Berdyaev

shaxsning sabab qonuniga mexanik bo'ysunishini doimiy ravishda rad etadi.

Haqiqiy ruhiy dunyo erkinlik olamidir.

Lev Shestov hayratlanarli darajada yolg'iz edi falsafiy izlanish. Va uning faylasuf-esseist

sifatidagi faoliyatida diniy va falsafiy mavzular hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lsa-da, u

o'zini biron bir mazhab bilan tanishtirmadi va hech qanday falsafiy yo'nalishni davom

ettirishga intilmadi. U Muqaddas Kitobdan ilhomlangan, ham Eski, ham Yangi Ahd. U

faylasuf sifatida o‘zidan oldingilarning hammasiga kinoya bilan munosabatda bo‘lgan. U

ruh erkinligi uchun shunchalik qattiq intildiki, hatto Berdyaev ham unga juda chayqov

bo'lib tuyuldi. Shestov Xudo bilan oqilona munosabatlarga bo'lgan har qanday

urinishlarni tanqid qildi. Faylasuf ularni shaxsiy, hayotiy, ekzistensial e'tiqod yo'liga

qarama-qarshi qo'ydi. U fan, ratsionalistik falsafa va fan tomonidan inson shaxsiga

yuklangan tashqi dunyo mavjudligining oddiy sxemasini rad etadi. umumiy ma'noda.

Shestov, uning fikricha, mutlaq ahmoqlikka olib keladigan aqlning mutlaqlashuviga

qarshi chiqadi. Aql uchun, Shestovning so'zlariga ko'ra, odamlar erkinlikni rad etadilar,

tinchlik uchun ular Xudoni rad etadilar. Ammo keyin dunyo mantiqiy ahmoqlikka, eng

yomoni, taqdirning zarurati sohasiga o'tadi. Bu, Shestovning fikricha, insonning qulashi:

inson aqldan ko'ra qullikni afzal ko'rdi va Xudodagi erkinlikni rad etdi. Suqrot, Arastu,

Hegel, Marks va boshqa mutafakkirlar aqlning bu g‘alabasining so‘zlovchilari xolos.

Shestov din uchun bunday falsafaning befoydaligi haqida gapiradi. Dinni

ratsionalizatsiya qilishga urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchraydi: o'z taqdirini ushbu

falsafa bilan bog'lab, inson muqarrar ravishda Xudoni yo'qotadi. Faylasuf borliqning

yakuniy savollarini mantiqiy tushunishga harakat qilganda, u o'zini o'z ongining qattiq

qafasiga yopib qo'yadi. Shestov shunday deb yozadi: "Odam so'rashi mumkin (ba'zida,

xuddi Ayub bilan bo'lgani kabi, so'rash ham kerak): yovuzlik qayerdan keladi? Lekin bu

savolga javob berishning iloji yo'q. Va faylasuflar na bu savol, na boshqa ko'plab

savollar tushuna olmasligini tushunishadi. javob berilsa, ular har doim ham javob olish

uchun savollar berilmasligini, shunday savollar borki, ularning mazmuni ular javob

berishga imkon bermaydi, chunki javoblar ularni o'ldiradi. Aynan shu mantiqsiz pozitsiya

Shestovga uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lgan dunyoqarash muammolariga yangicha

qarashga imkon berdi.