Elastik to‘qnashuv

Noelasik to‘qnashuv. Agar toʻqnashuvda kinetik energiya yoʻqotilsa, 
bunday toʻqnashuv noelastik deb ataladi. Noelastik toʻqnashuvda impuls saqlanadi, 
kinetik energiya esa yoʻq. Chunki kinetik energiya boshqa narsalarga sarf boʻladi. 
Issiqlik energiyasi, tovush energiyasi va jism deformatsiyasi bunga misol boʻlishi 
mumkin. Tasavvur qiling, ikkita aravacha bir-biriga tomon harakatlanmoqda. Ular oʻzaro 
toʻqnashadi va ularga biriktirilgan magnitlangan jismlar sababli oʻzaro yopishib 
qolib, bitta massa kabi harakatlanadi. Bu kabi toʻqnashuv mutlaq noelastik, chunki 
unda maksimal kinetik energiya yoʻqotiladi. Bunda oxirgi kinetik energiya nol 
boʻlishi shart emas; impulsning saqlanish qonuni ushbu holda ham oʻrinli boʻladi. 
Hayotdagi toʻqnashuvlar mutlaq elastik va mutlaq noelastik orasida boʻladi. 
balandlikdan erkin tashlangan koptok yerga urilib, oʻzining qattiqligiga bogʻliq 
holda qandaydir 
dan kichik balandlikka qaytib koʻtariladi. Bunday toʻqnashuvlar 
odatda noelastik deyiladi. 
Ballistik mayatnik noelastik toʻqnashuv sodir boʻladigan qurilmaga misol boʻla 
oladi. Zamonaviy texnologiyalar yaratilishidan oldin ballistik mayatnik gorizontal 
otilgan jismlarning tezligini oʻlchashda qoʻllangan. 
Ushbu qurilmada jism osmaga qoʻyilgan ogʻir yogʻoch yuk ichiga qaratib otiladi. 
Toʻqnashuv natijasida oʻq yukning ichiga kirib qoladi. Kinetik energiyaning bir 
qismi muhitga issiqlik, tovush sifatida uzatilib, yogʻochni deformatsiyalaydi. 
Shunga qaramay, impulsning saqlanish qonuni oʻrinli boʻladi. Keyin yogʻoch biror 
tezlik olib, mayatnik kabi harakatlanadi. Bunday harakatda toʻla mexanik energiya 
saqlanadi. Bundan yogʻochning koʻtarilish balandligini bilgan holda yukning 
kinetik energiyasini topishimiz mumkin. Keyinchalik impulsning saqlanish 
qonunidan gorizontal otilgan jismning boshlangʻich tezligini hisoblaymiz. 
2.3.1. (1-rasm) Ballistik mayatnidagi noelastik to‘qnashuv. Bizga faqat impulsning saqlanish qonuni oʻrinli ekani maʼlum, shuning uchun 
gorizontal otilgan jism va yuk sistemasining toʻqnashuvdan oldingi va keyingi 
impulslari teng boʻlishi shart. Bu yerda biz jism uchun 
va yuk uchun
indeksidan foydalanamiz. 
yukning jism bilan noelastik toʻqnashuvidan keyin 
olgan tezligi. 
( 
) 
tezlikni topsak: 
Toʻqnashuvdan soʻng jism-yuk sistemasining toʻla energiyasi saqlanadi. Agar yuk 
erkin tushish tezlanishi 
boʻlgan muhitda maksimal balandlikka koʻtarilsa: 
( 
) 
( 
)
tezlikni topsak: 
Boshlangʻich tezlik formulasiga impulsning saqlanish qonunidan kelib chiqqan 
tezlikni keltirib qoʻysak: 
√
bundan tezlikni topsak: 
√
Tiklanuvchanlik koeffitsiyenti 0 va 1 orasidagi son boʻlib, u oʻzaro taʼsir qanchalik 
mutlaq elastik (0) yoki mutlaq noelastik (1) ekanini bildiradi. 
Biror moʻljalga urilib qaytayotgan jism uchun tiklanuvchanlik koeffitsiyenti 
boshlangʻich 
va oxirgi tezlik 
lar nisbatiga teng. Yaʼni: 
ga teng bo‘ladi.