Elektr energiyasi ishlab chiqarish usullari va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57 
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 1 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 29 
ELEKTR ENERGIYASI ISHLAB CHIQARISH USULLARI VA ISHLAB 
CHIQARISH SAMARADORLIGINI OSHIRISH 
 
Nurniyozov Feruz Аbdurashid oʼgʼli 
SamISI “Buxgalteriya hisobi”
kafedrasining assistenti 
Turg‘unova Rayxona Shavkatjon qizi 
SamISI BX-421 guruh talabasi
 
 
Annotatsiya: Mazkur maqolada elektr enrgiyasi paydo bo’lishi qisqacha tarixi, 
O’zbekistonda energetika sohasining rivojlanishi, energiya turlari, ishlab chiqarish 
usullari, yillar kesimida energiya ishlab chiqarish miqdorlari va mamlakatdagi yirik 
elektr energiya tashkilotlar faoliyatlari haqida qisqacha yoritilib o’tilgan. 
Kalit so’zlar: energiya, elektr energiya,elektr stansiyasi, schyotchik, telemetrik 
datchik,hisob-kitob davri, AES, GES, QaES, SHES, OES, GaES, innovatsion 
texnalogiyalar. 
Abstract: In this article, a brief history of the emergence of electricity, the 
development of the energy sector in Uzbekistan, types of energy, production 
methods, the amount of energy production over the years, and the activities of large 
electricity organizations in the country are briefly discussed. 
Key words: energy, electric energy, power plant, meter, telemetric sensor, 
billing cycle, NPP, HPP, QaES, SHES, OES, GaES, innovative technologies. 
Kirish. Insoniyat taraqqiyotida kishilarning turli energiya manbalariga boʻlgan 
ehtiyojlari ularni tabiiy manbalar — oʻtin, koʻmir, torf va boshqalar yoqilgʻilardan, 
shamol, suv oqimi energiyasi (mas, shamol va suv tegirmonlari) dan foydalanishga 
majbur qildi. Keyinchalik fan va texnika taraqqiyoti, fantexnika inqilobi tufayli XX 
asrning 2-yarmidan boshlab, asosan elektr energiyasiga ehtiyoj juda ko’payib 
ketdi.Ana shu omillar energitikani jadal rivojlantirishni taqozo qildi. Fan va texnika 
taraqqayoti energiya ishlab chiqarish va uni oʻzgartirishning yangi usullarini ishlab 
chiqish, yangi samarali asbob-uskunalar va texnologiyalarni yaratish, energiyani 
taqsimlashni markazlashtirish va boshqalar orqali ifodalanadi. Energitika fani tabiiy 
energiya resurslarining potensial energiyasini xalq xoʻjaligida foydalanishga yaroqli 
va foydali energiya turlariga aylantirish hamda shu bilan bogʻliq ilmiytexnik 
muammolarni hal qilish masalalari bilan shugʻullanadi. Elektr energetikasi — elektr 
energiyasini ishlab chiqarish, uzatish, taqsimlash, sotish va iste’mol qilish sohasi 
hisoblanadi. 
Energetika muammolari bilan shugʻullanishda izchil ilmiy tadqiqot ishlariga 
asoslangan holda energetika taraqqiyotining qonuniyatlari, tabiiy anʼanalari va 
optimal yechimlari oʻrganiladi, energetikani optimal boshqarishning asoslari 
shakllantiriladi, energetikaning kompleks muammolari, shu jumladan, uning atrof 
muhitga taʼsiri, yaʼni ekologiya masalalari, energetikaga doir fan va texnika 
taraqqiyoti masalalari va boshqalar hal qilinadi. Oʻzbekistonda Energetikafanlarining 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57 
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 1 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 30 
rivojlanishi XX asr 30- yillari oxiri va 40- yillariga toʻgʻri keladi. Energetikaga doir 
ilmiy tadqiqot ishlari energetikaning ustuvor kompleks masalalarini va amaliy 
muammolarini hal qilishga qaratildi.
1
Elektr energiyasini uzoq masofaga uzatish bilan 
bogʻliq masala — oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas tokka aylantirish nazariyasi, 
asinxron va sinxron mashinalarning magnit oqimlari oʻz-oʻzidan uygʻonishini 
taʼminlashni hisoblash usullari, elektron qurilmalaridagi shikastlanishning murakkab 
turlari nazariyasini rivojlantirish kabi ustuvor masalalar bilan shugʻullanildi, 
gidroelektr stansiyalari quvvatini samarali taqsimlashni hal qilishga doir ishlar 
bajarildi. 40- yillar oxiri va 50- yillarda ilmiy tadqiqot ishlari elektr stansiyalari, 
elektr tizimi va jihozlari ishini yaxshilash, puxtaligini oshirish, samaradorligini 
koʻtarishga qaratildi, elektr tizimlarini hisoblashning ixcham nazariyasi va usullari 
yaratildi. Elektr tizimlari rejimini ifodalaydigan katta oʻlchamli chiziqlimas 
tenglamalarni yechish, yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyalaridan kichik 
quvvatlarni olish sxemalarini yaratish, hisoblash nazariyasi va usullarini ishlab 
chiqish masalalari tadqiq qilindi.