Elеktr enеrgiyasini issiqlik enеrgiyasigа аylаntаrish qоnuniyatlаri. Reja Elеktr enеrgiyasini issiqlik enеrgiyasigа аylаntаrish jarayoni

---

ELЕKTR ENЕRGIYASINI ISSIQLIK ENЕRGIYASIGА АYLАNTАRISH
QОNUNIYATLАRI. 
Reja 
1. Elеktr enеrgiyasini issiqlik enеrgiyasigа аylаntаrish jarayoni. 
2. Elеktr enеrgiyasini issiqlik enеrgiyasigа аylаntаrish qоnuniyatlаri. 
 
Elektr energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirish hisobiga qizdiriladigan 
pechlar elektropechlar deyiladi. 
Pechlarni qizdirish uchun elektr energiyasidan foydalanish XX asrga, ya’ni 
elektr energiyasini ulkan miqiyosda ishlab chiqarishga erishilgandan so’ng 
qo’llanila boshlandi. Elektr qizdirishda elektr energiyasi juda ko’p miqdorda sarf 
bo’lishiga qaramasdan elektropechlar texnikaning turli sohalarida tez va ko’plab 
qo’llanila boshladi. 
Metallurgiyada elektropechlar katta ahamiyatga ega bo’lib, ba’zi metallurgik 
korxonalarda asosiy turdagi pechlar bo’lib hisoblanadi. 
Jumladan qora metallurgiyada elektr qizdirish po’lat, ferra qotishma ishlab 
chiqarishda va cho’yan eritishda keng qo’llaniladi. Rangli metallurgiyada elektr 
qizdirish dastavval qotishmalar ishlab chiqarishda va metallarni turli xil 
aralashmalardan tozalashda qo’llanilar edi. Keyinchalik esa rangli metallarni ishlab 
chiqarishda ruda xom - ashyosini va shlakni qayta ishlashda qo’llanila boshlandi. 
Elektr qizdirish metall quyishda va ularga ishlov berishda keng qo’llaniladi. 
Elektropechlarni bu qadar keng qo’llanilishning bir qancha afzalliklari 
mavjud bo’lib, ularning asosiylariga quyidagilar kiradi: 
1. Kichik hajmdagi pechlarda yuqori quvvatda ishlash va juda yuqori 
haroratga (3000 
°
S undan ortiq) erishish mumkinligi. 
2. Pechning ishchi hajmida mahsulotni erish ko’rsatgichlarini va haroratni 
taqsimlanishni boshqarish mumkinligi; 
3. Ish joyini tozaligi, yoqilg’i chiqindilari, gazlar va turli xil aralashmalardan 
xoliligi; 
4. Ishchi agregatni zich berkitish va unda vakuum yoki himoya qatlamini hosil 
qilish mumkinligi; 
5. Metallni shlak, chang, gazlar va quyindilar bilan isrof bo’lishini kamligi; 
6. Issiqlikni foydali ish koeffistienti yuqoriligi (70- 85 % ga etadi). 
7. Gazlarni va changlarni kam miqdorda hosil bo’lishi; 
8. Jarayonni kompleks mexanizastiyalanishni va avtomatlashtirishni katta 
imkoniyatlarini kattaligi; 
9. Ish joyida yuqori tozalik vaestetik madaniyat mavjudligi; 
Elektropechlar bundan tashqari bir qancha kamchiliklarga ham ega, ularga; 
1. Boshqa halq xo’jaligi tarmoqlariga qaraganda elektr energiyani juda ko’p 
talab qilinishi; 
2. Bir qancha turdagi elektropechlar uchun ishlab chiqarishni unumdorligi va 
quvvatni konstrukstion cheklanganligi. 
Elektrostanstiyalarni quvvatini va sonini o’sishi, elektr energiya narxini ortib 
borishi va x.z.

---

Metallurgik pechlarda elektr qizdirishni qo’llash quyidagi sharoitlarda 
qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi: 
1. Zavod joylashgan rayonlarda yuqori sifatli uglerodli yoqilg’ilarni, ayniqsa 
neft yoki gazni yo’qligi; 
2.Ushbu rayonda arzon narxli elektr energiyasini mavjudligi; 
3. Elektropechlarni talabini qondirish oqibati qo’shni korxonalarni elektr 
ta’minotiga salbiy ta’sir ko’rsatmaslik.
Metallurgik pechlarda elektr energiyasi issiqlik energiyasiga turli xil usularda 
o’tadi.
Hozirgi vaqtda qo’lanilayotgan elektropechlarni energiyani bir turdan 
ikkinchisiga o’tkazishiga asosan oltita guruhga ajratish mumkin (17-rasm). 
I. Qarshilikni elektropechlar – bunda elektr energiyasi issiqlik energiyasiga 
elektrzanjirga ulangan qattiq yoki suyuqqarshilik hisobiga amalga oshadi. 
1. Bilvosita ishlaydigan pechlar – bunda elektrozanjirga alohida ulangan 
maxsus qarshilik ishchi hajmidagi materialni qizdiradi.
2. Bevosita – bunda elektr energiya qayta ishlanayotgan materialdan o’tadi va 
uning qarshiligi hisobiga issiqlik ajraladi.
II. Elektro yoyli pechlar – bunda gazli muhitda maxsus elektrodlarda elektr 
yoylarda issiqlik energiyasiga aylanadi.
1. elektro yoy elektrodlar orasida yonadigan va issiqlik qizdiriladigan 
materialga asosan nurlanish orqali beriladi; 
2. Elektro yoy elektrodlar bilan qizdiriralayotgan material o’rtasida amalga 
oshib qizdiradi.
III. Aralash qizdiriladigan pechlar (elektro yoydan qarishilik) – ya’ni rudno 
termik pechlar;
IV. Indukstion pechlar – bunda elektr energiyasi issiqlik energiyasiga, tez 
o’zgaruvchan magnit maydonida joylashgan qattiq, yoki suyuq jismda o’tish 
natijasida amalga oshadi. 
V. yangi elektr qizdirish bilan ishlaydigan pechlar; 
1. Elektron - nur qizdirishli pechlar; 
2.Plazmali gorelka bilan ishlaydigan pechlar. 
 
1- rasm. Sanoat pechlarini elektrqizdirish sxemalari. 

---