Электр хавфсизлиги

3. Ҳимояловчи ўчириш, ҳамда ҳимояловчи ерга улагич 
Ҳимояловчи ўчириш, бу тез ҳаракатланувчи ҳимоя воситаси ҳисобланиб, 
электр ускунани автоматик ҳолатда ўчиришни таъминлайди. 
Ҳимояловчи ўчириш ускуналари, ер билан мустаҳкам ѐки чала 
туташувида изоляцияни ерга улаш ѐки нолланиш занжирини, ҳамда ўз-ўзини 
автоматик ҳолатда назорат этиши зарур. 
Ҳимояловчи ўчириш, ўз ҳимояловчи функцияларини бажариш учун 
қуйидаги хусусиятларга эга бўлиши керак: етарлича сезгирлиги, тез 
ҳаракатланиши (0,2 секунддан ошмаган вақт давомида ўчириш талаб этилади), 
ишончли ишлаши, ўз-ўзини назорат этиши ва ҳ.к. 
Сезувчи омилларни ўзгарилишини кириш қиймати жиҳатидан боғлиқ 
бўлган ҳимояловчи ўчириш воситаларини схемалари қуйидагича: кабел 
қобиғини ер билан туташув токини, нол кетма-кетлиги токини ерга нисбатан 
фаза кучланишига, доимий тезкор токи ва аралаш схемаларида қўлланилади. 
Ҳимояловчи ерга улагич, бу кучланиш остида қолиши мумкин бўлган 
металли ток юрмайдиган қисмларни олдиндан ерга улаб қўйишдир (27-расм). 

---

93 
27-расм. Ерга тўғридан-тўғри икки мартта уланиш схемаси 
Ерга улагич қурилмасини ҳимоя негизида тегиб кетиш кучланишини 
пасайтириш мумкин (кучланиш, ток юрмайдиган қисмларга ўтиб кетган 
ҳолатида), бунда ерга улагич қурилмаси кичик қаршилиги, ҳамда ускунани 
атрофдаги потенциалларини кўтариш ҳисобига. 
Изоляция шикастланган сабабли кучланиш остида қолиши мумкин 
бўлган ток ўтказувчи қисмлар, электр машиналарини қобиқлари, 
трансформаторлар, электр аппаратлари, ѐритгичлар, тақсимловчи шитлар, 
корпуслар, шкафлар, металли кабел конструкциялари, бирлаштирувчи 
муфталар, электр ўтказгичларни қувурлари ва бошқа ток ўтказувчан ток 
юрмайдиган қисмларни ерга улаб қўйилади. 
Нормал режимда, моторнинг изоляцияси ишдан чиқмаган ҳолда, 
моторларнинг корпусида ҳеч қандай потенциал бўлмайди, шунинг учун уларга 
тегиш хавфли эмас. 
Исталган моторнинг изоляцияси шикастланганда, ерга ѐйилиб кетиш токи 
I
е
ерга улагич қурилмаси орқали ернинг устида потенциал бўйича 
тақсимланади. Ерга улаш қурилмасида кучланиш ҳосил бўлади: 
e
e
e
R
I
U


(В) 
(6) 
бу ерда: I
e 
–ерга уланиб қолиш токи, (А); 
R
e
-ерга улагич қаршилиги, (Ом); 
Ерга улагич чизиғининг кучланиш тушувини ҳисобга олмаган ҳолда, 
барча ерга уланган корпуслар U кучланиш остида қолади деб ҳисоблаш 
мумкин. 
Моторнинг қобиққа тегиб кетиш натижасида, инсон потенциал фарқига 
тушиб қолади. 
;
1
1



e
tk
U
U
;
2
2



e
tk
U
U
e
tk
U
U

3
(В) 
(7) 
бу ерда: φ
1
; φ
2
- инсон турган нуқталардаги потенциаллари. 
Тегиб кетиш кучланишлари U
тк
камайтиришни контурли ерга улагичлар 
ҳисобига потенциаллар айирмасини камайтириш мумкин. 
Ер сатҳи изоляция шикастланиши натижасида потенциаллар ѐйилиш 
бўйича тақсимланади. 
Қадамли кучланиш, бир вақтнинг ўзида инсон оѐқлари тегиб кетган 
ернинг икки нуқтаси орасидаги кучланиш тушунилади (28-расм). 

---