Elektr ta’minoti” kafedrasi E

7 – rasm


5 - jadval. Yakka reaktorlarning parametrlari

Reaktor turi	Nominal qarshilik Хn, Оm	Nominal tok IN , А	Fazadagi nominal quvvat isrofi, ΔР, кVt
РБ10-400-0,35	0,35	400	1,6
РБ10-630-0,56	0,56	630	4
РБ10-1000-0,22	0,22	1000	4,4
РБ10-1600-0,14	0,14	1600	6,1
РБ10-2500-0,2	0,2	2500	14

6 – jadval. Ikkilangan reaktorlarning parametrlari

Reaktor turi	Nominal qarshilik Х1, Оm	Tarmoq qarshiligi Х2, Х3, Оm	Nominal tok IN , А	Fazadagi nominal quvvat isrofi, ΔР, кVt	Aloqa koeffitsiyenti
РБС10-2х630-0,25	0,25	0,73	2х630	4,8	0,46
РБС10-2х1000-0,56	0,56	1,68	2х1000	15,7	0,5
РБСД10-2х1600-0,2	0,2	0,6	2х1420	14,3	0,51
РБСДГ10-2х2500-0,14	0,14	0,43	2х2100	22,5	0,52
РБСДГ10-2х2500-0,2	0,2	0,58	2х1800	32,1	0,46

Reaktorlarning belgilanishi: Р – reaktor , Б – betonli, С – ikkilangan Д – puflab sovutish, Г – gorizontal o’rnatilish, У – pog’onali joylashuv, У yoki Г harfi bo’lmasa vertikal o’rnatilishni bildiradi. Masalan: РБСДУ10-2х1000-0,45 – nominal kuchlanishi – 10 kV, nominal toki – 1000 A, chulg’amlarning nominal induktiv qarshiligi 0,45 Om bo’lgan puflab sovutiladigan, pog’onali joylashuvchi betonli ikkilangan reaktor.

Laboratoriya ishida 2 xil ko’rinishdagi reaktor ishini tadqiq qilish ko’rib chiqiladi: yakka reaktor – L, km uzunlikdagi 10 kV li radial EUL ning qisqa tutashuv toklarini pasaytirish uchun; ikkilangan reaktor – 10 kVli generator shinalaridagi qisqa tutashuv toklarini kamaytirishda ishlatiladi.
Yakka reaktorni kabel liniyasiga ulanish va tekshirilayotgan tarmoq bir fazasining almashinish sxemasi mos holda 8,A va 8,B – rasmlarda ko’rsatilgan,
А)



B)

8 – rasm
Ikkilangan reaktorni 10 kVli RU shina qo’shilmalariga ulanish va tekshirilayotgan tarmoq bir fazasining almashinish sxemasi mos holda 9,A va 9,B – rasmlarda ko’rsatilgan,
А)

B)



9 – rasm

Ishni bajarish tartibi

1. 
   7 – jadval bo’yicha yakka reaktor tekshirish sxemasi uchun har bir student o’z variantiga mos berilganlar bilan tanishish.
   

7 – jadval

№ вар	Generator turi, asosiy parametrlari	Reaktor turi	Kabel kesim yuzasi, mm^2/ uzunligi L,km/ material	Kabel liniyasi solishtirma parametrlari
1	Т-6-2Уз Sn=7,5 MVA, cosφ=0,8 Un=10,5 kV, Xd^*=0,12	РБ10-400-0,35	70/ 2/ alyumin	Ro=0,447 Om/km Xo=0,06 Om/km
2	Т-12-2УЗ Sn=15 MVA, cosφ=0,8 Un=10,5 kV, Xd^*=0,131	РБ10-600-0,56	95/3/ alyumin	Ro=0,329 Om/km Xo=0,06 Om/km
3	Т-20-2УЗ Sn=25 MVA, cosφ=0,8 Un=10,5 kV, Xd^*=0,13	РБ10-1000-0,22	120/4/ alyumin	Ro=0,261 Om/km Xo=0,06 Om/km
4	ТВС-32-УЗ Sn=31 MVA, cosφ=0,8 Un=10,5 kV, Xd^*=0,143	РБ10-1600-0,14	150/5/ alyumin	Ro=0,208 Om/km Xo=0,06 Om/km
5	ТВФ-63-2УЗ Sn=78 MVA, cosφ=0,8 Un=10,5 kV, Xd^*=0,136	РБ10-2500-0,2	185/6 / alyumin	Ro=0,169 Om/km Xo=0,06 Om/km

2. 
   Ishchi stolida tugmani bosish orqali EWB 5.12 programmasi yuklanadi.
   
3. 
   Yakka reaktorni tadqiq qilish sxemasi yuklanadi. Buning uchun tugmasini bosib ochilgan oynada “Реактор1. ewb” fayli tanlanadi. 10 – rasmda tadqiq qilinayotgan reaktor modeli sxemasi ko’rsatilgan. Manba kuchlanishi 10/√3=6,3 кV, chastotasi 50Gs va o’zgaruvchan tok o’lchash rejimi(AC)da ekanligini tekshiring.
   

Рис. 10

4. 
   O’z variantingiz bo’yicha quyida berilgan ifodalardan foydalangan holda generator, reaktor va kabel liniyasi sxemasi uchun mos holdagi induktiv va aktiv qarshilik hamda induktivlik o’rnatmalari qiymatlarini hisoblang.
   

(Om); (mGn) – generator faza induktiv qarshiligi va induktivligi;
Хn, (Om ); (mGn)– yakka reaktor faza induktiv qarshiligi va induktivligi;
, (Om) – yakka reaktor faza aktiv qarshiligi.
(Om); (mGn) – kabel liniyasi induktiv qarshiligi va induktivligi
(Om) – kabel liniyasi aktiv qarshiligi.

5. 
   Hisoblash natijalarini 8 – jadvalga kiriting va topilgan qiymatlarni virtual model mos elementlari ustiga sichqoncha chap tugmasini 2 marta bosib paydo po’lgan katakka kiriting.
   

8 - jadval

Yakka reaktorli almashinish sxemasi parametrlari					QT toki, кА		QT tokining kamayishi
Xd/Ld Om/mGn	Xn/Ln Om/mGn	Rn Om	XL/LL Om/mGn	RL Om	Reaktor bilan	Reaktorsiz

6. 
   virtual tugmasini bosib yakka reaktordan foydalanish rejimini tadqiq qiling va virtual ampermetr ko’rsatgan qisqa tutashuv toki qiymatini 8 – jadvalga yozib qo’ying.
   
7. 
   Virtual sxemani o’chirib, yakka reaktor parametrlari Ln, Rn lar qiymatlarini nolga tenglashtiring. Bunda sxema tok cheklovchi reaktorsiz tarmoq sxemasiga mos keladi. virtual tugmani bosib sxemani ulang va ampermetr ko’rsatgichini 8 – jadvalga yozib qo’ying. Sxemani o’zgartirishsiz yoping.
   
8. 
   Yakka reaktorni tadqiq qilish sxemasi yuklanadi. Buning uchun tugmasini bosib ochilgan oynada “Реактор2. ewb” fayli tanlanadi. 11 – rasmda tadqiq qilinayotgan reaktor modeli sxemasi ko’rsatilgan. Manba kuchlanishi 10/√3=6,3 кV, chastotasi 50Gs va o’zgaruvchan tok o’lchash rejimi(AC)da ekanligini tekshiring.
   

11 – rasm

9. 
   O’z variantingiz bo’yicha quyida berilgan ifodalardan foydalangan holda generator, reaktor va kabel liniyasi sxemasi uchun mos holdagi induktiv va aktiv qarshilik hamda induktivlik o’rnatmalari qiymatlarini hisoblang:
   

(Om); (mGn) – generator faza induktiv qarshiligi va induktivligi;
Х1=Кр*Хn (Om); (mGn) – reaktor chulg’amlari bilan o’zaro bo’g’langan induktivlik va uning qarshiligi.
To’la induktiv qarshilik – Хn va aloqa koeffitsiyenti – Кр 6 – jadvaldan olinadi.
Х2=Х3=(1+Кр)* Хn (Om); (mGn) – reaktor chulg’amlari induktiv qarshiligi va induktivligi;
, Om – reaktor chulg’amlari aktiv qarshiligi, reraktor fazasidagi aktiv quvvat isrofi – ΔР va reaktor nominal toki - I_N 6 – jadvaldan olinadi.

10. 
    Hisoblash natijalarini 9 – jadvalga kiriting va topilgan qiymatlarni virtual model mos elementlari ustiga sichqoncha chap tugmasini 2 marta bosib paydo bo’lgan katakka kiriting.
    
11. 
    virtual tugmasini bosib yakka reaktordan foydalanish rejimini tadqiq qiling va virtual ampermetr ko’rsatgan qisqa tutashuv toki qiymatini 9 – jadvalga yozib qo’ying.
    
12. 
    Virtual sxemani o’chirib, yakka reaktor parametrlari X1, X2, X3,R2, R3 lar qiymatlarini nolga tenglashtiring. Bunda sxema tok cheklovchi reaktorsiz tarmoq sxemasiga mos keladi. virtual tugmani bosib sxemani ulang va ampermetr ko’rsatgichini 9 – jadvalga yozib qo’ying. Sxemani o’zgartirishsiz yoping.
    

9 – jadval

Ikkilangan reaktorli almashinish sxemasi parametrlari				QT toki, кА		QT tokining kamayishi
Xd/Ld Om/mGn	X2/L2 Om/mGn	R2 Om	X1/L1 Om/mGn	Rektor bilan	Reaktorsiz

Hisoblash natijalarini qayta ishlash
1. Yakka reaktor qo’llanganda QT tokining kamayish darajasi quyidagi ifoda orqali hisoblanadi:

Bunda, Ik1- reaktorsiz sxemadagi QT toki,
Ikp1- reaktorli sxema QT toki.
2. Ikkilangan reaktor qo’llanganda QT tokining kamayish darajasi quyidagi ifoda orqali hisoblanadi

Bunda, Ik2- reaktorsiz sxemadagi QT toki, Ikp2- reaktorli sxema QT toki.
3. QT tokini cheklashda yakka va ikkilangan reaktorlar qo’llangandagi samaradorlik haqida xulosa qiling.

Nazorat savollari

1. 
   Reaktorlar qayerlarda qo’llaniladi va nima maqsadda?
   
2. 
   Yakka reaktorlar qanaqa tuzilgan?
   
3. 
   Ikkilangan reaktorlar qanaqa tuzilgan?
   
4. 
   Ikkilangan reaktorlarning qanaqa afzalliklari bor? Ularni ulanish sxemasi haqida gapiring.
   
5. 
   РБ10-1600 - 0,14 markali reaktor belgilanishini tushuntiring.
   
6. 
   РБС10-2х1000-0,56 markali reaktor belgilanishini tushuntiring.
   
7. 
   Yakka reaktor almashinish sxemasini chizing va uni parametrlarini hisoblash formulalarini yozing.
   

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. John R. Fanchi with Christoper J. Fanchi. Energy in the 21^st Century. 2^nd Edition. World Scientific Publishing Co. New Jersey, 2011.

2. Paul Breeze. Power Generation Technologies. Elsevier, Amsterdam and etc., 2005.
3. Types of Faults in Electrical Power Systems, http://www.electronicshub.org
4. «Автоматизация систем электроснабжения» под ред. Сухопрудского Н.Д. М., Транспорт. 1990 г.
5. Электр энергияни ишлаб чиқариш, узатиш, тақсимлаш ва автоматлаштириш. Хамидов Н., Турдибеков К.Х. 2010 йил.188 б.