Elektr texnikasi va elektr mashinasi

Elektr kontaktorlar

Kontaktor – muvofik elektr kuch zanjirlari tokini ortiqcha yuklanganligidan oshmaydigi va tok yulini tez-tez uzgartirib turish uchun muljallangan ikki pozitsiyali apparat. Kontaktor ochilishi yoki yopilishi dvigatel privodi (elektromagnit, pnevmatik yoki gidravlik dvigatel) orkali amalga oshirilishi mumkin. Eng keng tarkalgani elektromagnit kontaktlar.

Muntazam tok kontaktori doimiy tok zanjiri yulini uzgartiradi va odatda muntazam tok elektromagnitiga ega. Uzgaruvchan tok kontaktlari uraruvchan tok zanjiri yulini uzgartiradi. Ushbu kontaktlar elektromagniti fakat yoki muntazam tok ishlarida yoki uraruvchan tok ishlari uchun bajariladi. Mexnat ulumdorligini oshirish uchun xozirgi vaqtda elektryuritma sxemasi soatiga 1200 gacha va kundan ortiqgacha talab etadi. Ushbu ish rejimi eng ogiri hisoblanadi. Har bir yoki o’chirilganda kontaktlar yeyilishi (ishdan chiqishi) hosil buladi. Shuning uchun uchirilganda yoyni yonish davomiyligini qisqartirish va yoqilganda vibratsiyani bartaraf etish choralari kuriladi. Operatsiya ko’p qismi kontaktor elektromagnit mexanizmini mexanik chidamliligi yukoriligini talab etadi. Apparatni kup sonli operatsiyalarda ishlash xususiyati uning chidamliligidan dalolat beradi. Mexanik va kommutatsion yemirilishiga chidamlilik buladi. Mexanik yemirilishiga chidamlilik uzel va detallarini ta’mirlamadan va almashtirmadan uchirib yoqish soni bilan belgilanadi. Zanjir bunda 0ga teng. Kommutatsion yemirilishiga chidamlik zanjirni uchirib yoqish soniga karab yemirilgan kontaktlar almashtirish kerak bo’lganligi bilan belgilanadi. Zamonaviy kontaktlar 2-3 mln operatsiyada kommutatsion yemirilishiga chidamli bo’lishi kerak. Ushbu talablar juda yukori. Yukori mexanik va kommutatsion yemirilishga chidamlilik bilan bir katorda kichik massa va ulchamlarga ega bo’lishi kerak. Yeyning kizlgan gaz chiqish zonasi kichik bo’lishi kerak. Tez yemirilidigan detallar almashtirilishi lozim. Kontaktor kuyidagi asosiy uzellarga ega bo’lishi kerak: kontaktli tizim, yey sundiruvchi tizim, elektromagnit mexanizm, blok-kontaktlar tizimi. Elektromagnit uramiga quvvat berilganda langar tortiladi. Langarga bog’liq xarakatchan kontakt bosh zanjirni yonadi yoki ochadi. Yey sundiruvchi tizim yeyni tez sunishini ta’minlaydi, shuning uchun kontaktlar kam yeyiladi. Bosh kontaktorlardan tashkari kontaktorlar ishi boshqa apparatlar bilan bog’liqligi yoki kontakt boshqaruv zanjirini yoqish uchun yordamchi kam tokdi kontaktorlarga ega bo’ladi.

Kontaktor katushkasini iste’mol kilayotgan boshqaruv zanjiridagi tok turi bosh zanjir toki turiga mos. Shuning uchun muntazam tok kontaktori muntazam tok dvigatelini yoqish uchun muljallangan muntazam tok iste’mol qiladigan elektromagnit mexanizmga ega. SHunga muvofik uzgaruvchan tok kontaktori uzgaruvchan dvigatelini yoqish uchun muljallangan uzgaruvchan tok bilan iste’mol kiluvchi elektromagnit mexanizmga ega. Iste’molar xam bo’lishi mumkin. Masalan uzgaruvchan tok kontaktori katushka muntazam tok zanjiridan iste’mol qiladi. Muntazam tok kontaktori tuzilishi 1-rasmda kursatilgan. Burilish toki elektromagnit mexanizmi katushkali 2 serdechkadan 1, langar 3 va kaytarma prujinasidan 4 iborat. Serdechka kutb uchiga ega. Ushbu kutb uchi elektromagnit ishchi tirkishidan magnit utkazuvchanlikni oshirish uchun muxim. Magnitsiz prokladka 5 langar yopishkokligini bartaraf etish uchun xizmat qiladi. Kuch kontakt uzeli xarakatsiz 6 va xarakatchan 7 kontaktdan tuzilgan. Kontaktli langar 3 bilan bog’liq richagga sharnir urnatilgan va bosish prujinasi 9 bilan sikilgan. Xarakatchan kontakka tok eshluvchan miss lenta 10 bilan olib kelingan. Bosh kontaktni 6 va 7 yopishlishi siganib va sudralib amalga oshiriladi. Bu xolat kontaktli yuzasini okisla rva nagardan tozalaydi. Elektromagnit mexanizm ishga tushganda bosh kontaktor tashkari blokirovkali kontakt uzel 11 kontaktlari ishga tushadi (pereklyuchatsya qiladi). Bosh 6 va 7 kontaktlar ochilganda ular orasida uchirilayotgan elektrodvigatel obmotkachidagi EYuK samoinduktsiya hisobiga ushlab turgan tok va elektr yey xosil buladi. Elektr yeyni asadal sundirish uchun yey sundiruvchi kameralar 12 mavjud. U yeyni kichik (qisqa) uchastkalarga bulib tashlovchi yupka metal plastinka shaklidagi yey-sundiruvchi reshetkaga ega. Plastinkalar yeydan issiqlikni uzoklashtiradi va uni sundiradi. Ammo kontaktor yoqish ulgurmaydi, shuning uchun yey sundirish kamayadi.
Ey sundirish reshetkasi tomonga yeyni chikarish uchun elektromagnit kuchdan, yagni magnitli puflash deb ataladi, foydalanish mumkin tor tirkishli va magnitli puflash yey sundirish kamerasi kursatilgan. Tirkishli kamera izolyatsion materialdan tayerlangan ikkita devordan tashkil topgan. Magnitli puflash tizimi serdechkada 3 joylashgan va bosh kontaktlar bilan ketma ket yoqilgan katushka 2 xosil bo’lgan. Magnitli maydonni yey xosil qilish zonasiga keltirish uchun ferromagnit щekalar 4 xizmat qiladi. Elektromagnitli maydon bilan elektr toki yeyini uzaro alokasi natijasida F kuch paydo buladi va u yeyni chuzadi, devorlar orasidagi tirkishli kameraga sikib chikaradi. Kamera devorlari issikliuni tez chikarib yuborishi hisobiga yey tez sunadi.
Uzgaruvchan tok kontaktori muntazam tok kontaktori farqi shundaki ular uch kutbli bajariladi. Uzgaruvchan tok kontaktor asosiy maqsadi 3 fazali asinxron elektrodvigatelni yoqishi. Shuning uchun ular 3ta asosiy (kuch) kontakt uzelga ega. Uchchalasi xam klapan shaklidagi umumiy elektromagnit mexanizmdan ishlaydi. U xarakatchan kontakt urnatilgan valni buradi. Bosh kontakt uzellar magnitli puflash tizimi va yey sundirish kamerasi yoki yey sundirish reshetkasiga ega. Kontaktorda xammadan oldin bosh kontaktor ishdan chikadi, chunki u erroziyaga uchraydi. Kontaktlar xizmati umumiy murdatini oshirish uchun uni almashtirish imkoni kuzda tutilgan.