O’zbekiston respublikasi axborot texnalogiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnalogiyalari universiteti mustaqil ish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNALOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI


Mustaqil ish

Mavzu : Mantiqiy ifodalar uchun rele-kontakt sxemalari tuzish usullari

Fan: Diskret tuzilmalar

Guruh: _______
Bajardi: _______________
Tekshirdi: ______________


Toshkent 2023

Mavzu: Mantiqiy ifodalar uchun rele-kontakt sxemalari tuzish usullari

REJA:

1. 
   Rele kontakt sxemalari.
   
2. 
   Ikkilik mantiqiy elementlar.
   
3. 
   Rele kontakt sxemalarida analiz, sintez, minimizatsiyalash masalalari.
   

Rele-kontaktli sxemalar

О‘tkazgichlar. Rele-kontaktli sxemalar. Manfiy kontaktli rele. Musbat kontaktli rele. Ushlab turish elementi. Rele-kontaktli sxema orqali funksiyani realizatsiya

qililsh.Mantiq algebrasi funksiyalarini rele-kontaktli sxemalarorqali realizatsiya qilish usuli. Bu paragrafda mantiq algebrasifunksiyalarini rele-kontaktli sxemalar orqali realizatsiya qilish usuliniko‘ramiz.
Agar har bir o'tkazgichga x o ‘zgaruvchini mos qilib qo‘ ysak, u holdax = 1 da o ‘tkazgichda tok bor va x = 0 da o ‘tkazgichda tok yo‘q deb
hisoblaymiz. U holda o ‘ tkazgichlaming ketma-ket ulanishiga o ‘zgaruvchilarning
kon'yunksiyasi parallel ulanishiga esao ‘ zgaruvchilaming diz’yunksiyasi mos keladi. 0 ‘tkazgichlamiketma-ket va parallel ulash natijasida sxema hosil qilamiz. Bu sxema faqatgina monoton funksiyalami realizatsiya qiladi, chunki kon’yunksiya va diz’yunksiyalaming superpozitsiyasi orqali faqat monoton funksiyalami ifodalash mumkin.
lxtiyoriy funksiyalami realizatsiya qilish uchun x funksiyanirealizatsiya qiladigan qurilma kerak boladi. Buni manfiy kontaktli rele orqali realizatsiya qilish mumkin.
A Bunday relening sxemasi 2- shakldaj shakj tasvirlangan. Agar A g‘altak o ‘ramlari
orqali elektr toki o ‘tmasa (x = 0 ), u holda prujina В kontaktni yuqoriga tortadi va zanjir ulanadi (tutashadi). Natijada, С chiqishda tok paydo boiadi (x = 1). Agar x = 1
boisa va A g‘ altak o ‘rami orqali tok o ‘tsa, u holda kontakt В pastga tortiladi va С chiqishda tok boimaydi, ya’ni x = 0 boiadi. Demak,manfiy kontaktli rele x funksiyani realizatsiya qiladi. Agar В kontakt kirishiga 1 o ‘ rniga у signal bersak, u holda xy funksiya realizatsiya qilingan boiadi.
Musbat kontaktli releda agar g'altak o ‘ramida tok bo‘ lsa (x = l) , u holda В kontakt ulanadi va С chiqishda tok bo‘lmaydi ( x = 0). Shunday qilib, x funksiyani musbat kontaktli rele orqali realizatsiya qilish mumkin

Ma’ lumki, agar o ‘tkazgichda tok bo‘ lsa u holda у har tarafga tarqaladi. Masalan, x v v ni 1 - shakldagi sxema orqali realizatsiya qilsak, u holda x = l va v = 0 boMganda, tok A nuqtadan har tarafga, shu

jumladan у o ‘tkazgichga mos bo‘ lgan o ‘ t- 4-shakl kazgieh orqali ham o ‘tadi ( y = 0 bo‘ lishiga qaramasdan). Bunday
sharoitda sxemaning ish jarayonida noaniqliklar paydo bo'ladi. Bu holdan qutulish uchun faqat bir tomonga tok o ‘tkazadigan asboblardan, musbat kontaktli reledan foydalanish mumkin. Masalan, musbat kontaktli reledan
foydalanib, x v у ni realizatsiya qiladigan sxemani tasvirlangandek yasash mumkin
Rele-kontaktli sxemaning ishlash vaqti. Endi rele-kontaktli sxemaning ishlash vaqtini ko‘ rib o'taylik. Tok o ‘ tkazgichlar bo‘yicha birdaniga tarqaladi va rele ishlashi uchun (kontakt ulanishi uchun) bir takt
vaqt ketadi deb hisoblaymiz. Demak, 3- va 4- shakllarda x signalga nisbatan у signali bir taktdan keyin berilishi kerak.
v Sxema chiqishidagi signal W W ( xy yoki x y ) у signal bilan] 0 —0 N. bir vaqtda paydo bo‘ ladi. Shuning uchun sxemada berilgan signallami ishlab chiqish uchun sarf boMadigan vaqtni5 -shakl doimo hisobga olish kerak,
realizatsiya boMadigan funksiyani o ‘zgartirmasdan, ayrim vaqtlarda, bu vaqtni o'zgartirish kerak. Bu
jarayonni, xuddi bir taktli funksional elementlardan yasalgan ko‘p taktli sxemalarda qilganimizday, ushlab turish elementlari yordami bilan bajarish mumkin. Ushlab turish elementi vazifasini musbat kontaktli rele bajaradi (4- shakl). Ushlab turish vaqti 1 taktga teng bo‘ ladi.

“Va” mantiqiy elementi.

“Va” mantiqiy elementini ayrim hollarda “hammasi yoki hech narsa” elementi ham deyishadi. Mexanik o‘chirib-yoqgichlar orqali “Va” mantiqiy elementini ishlash printsipini ko‘rsatish mumkin. Kalitlar ketma-ket ulangan bo‘lsin:

1-chizma. L1 lampani yoqish uchun nima qilish kerak?

Buning uchun ikkala kalitni ham yopish kerak, boshqacha qilib aytganda L1 lampa yonishi uchun A kalit va B kalitni ham yopish kerak. “Va” mantiqiy elementini integral sxemalar korpusida bo‘lgan va tranzistorlarda ko‘p yig‘ilgan. “Va” mantiqiy elementini sxemada ko‘rsatish uchun quyidagi belgilashdan foydalaniladi.

2-chizma.

“Va” mantiqiy elementi Ava B kirish kalitlariga ulangan. Chiqish indikatori bo‘lib svetodiod xizmat qilsin. Agar A va B kirish joylarida “Past” mantiqiy darajali signal (er) paydo bo‘lsa, u holda svetodiod yonmaydi. Ushbu holatda quyidagi jadvalda keltirish mumkin.

Shunday qilib rostlik jadvali “Va” mantiqiy elementining ishlashi haqida to‘liq ma’lumot beradi, ya’ni “Va” mantiqiy funktsiyani tasvirlaydi. “Va” mantiqiy elementi uchun kiritilgan belgilash “A va B kirish signallari “Va” mantiqiy funktsiyasi bilan bog‘langan bo‘lib, chiqishda Y signal paydo bo‘ladi” deb o‘qiladi. Ushbu tasdiqning qisqartirilgan ifodasi BUL IFODASI (A&B) deyiladi. BUL ifodasi – universal til bo‘lib, injenerlar va texnik xodimlar tomonidan raqamli texnikada keng qo‘llaniladi.