Elеktr zanjiri

Zanjir qismi uchun om qonuni:
Zanjir qismida tok kuchi kuchlanishga tug’ri proportsio­nal va qarshiligiga teskari proportsional:
Bunda: U — kuchlanish; R —qarshilik; I—tok kuchi. Kuchlanish zanjir qismida butunlay sarf qilinadi. Shuning uchun bu kuchlanish ni zanjir qismidagi kuchlanishning tushishi deyiladi.


Ish, energiya va quvvat
Iste’molchidagi zaryadlarni kuchirishda bajarilgan ish kuyidagicha topiladi:

tenglamadan foydalanib:

ekanliginn topamiz.
Bunda: — manbada issiqlikka aylanadigan energiya.
tashqi zanjirda sarf qilinadigan energiya.
Ishning bajarilish tezligi quvvat deyiladi.


(Vt)— manbaning quvvati


(Vt)— iste’molchining quvvati
(Vt) — isrof bo’lgan quvvat


Joul-lents qonuni
Elektr toki elektr zarrachalarning yo’nalgan harakatidan iboratdir. Harakatlanayotgan zarrachalar moddaning ionlari yoki molekulalari bilan to’qnashgan vaqtda zarrachaning kinetik energiyasining ma’lum qismi ionlarga yoki molekulalarga o’tadi. Buning natijasida o’tkazgich qiziydi. Shunday kilib, elektr energiya issikdik energiyaga aylanadi va bu energiya o’tkazgichni qizitishga sarflanib, atrof muhitga tarqaladi.
Issiqlikka aylanuvchi elektr energiya:

yoki
kal.
Demak, o’tkazgichda tok ajratib chiqargan issiqlik miqdori tok kuchi kvadratiga, o’tkazgichning qarshiligi va tokning o’tish vaqtiga proportsionaldir. Bu qonun Joul-Lents qonuni deyiladi.
Elektr tokining issiqlikka aylanish xususiyati kavsharlagichlarda, elektr pechlarda, dazmollarda, saqlagichlarda va boshqalarda ishlatiladi.


Qarshiliklarni ketma-ket ulash
Agar bitta karshilikning (iste’molchining) oxirgi qismasi ikkinchi qarshilikning (iste’molchining) bosh qismasi bilan, ikkinchi qarshilikning (iste’molchi­ning) oxirgi qismasi uchinchi qarshilikning (iste’mol­chining) bosh qismasi bilan va hokazo ulansa, bunday ulanishga ketma-ket ulanish deyiladi. U holda hamma qarshiliklar (iste’molchilar) orqali bir xil tok o’tadi, chunki zanjirning birorta nuqtasida zaryadlar yig’ilmaydi. Om qonuni bo’yicha qarshiliklardagi kuchlanishlar:






Tok kuchi zanjirning barcha qismlarida bir xil bo’lgani uchun,
bo’ladi.
Qarshiliklardagi kuchlanishlarni ularning qisqichlardagi potentsiallar ayirmasi bilan ifodalash mumkin:

Shu tenglamalarning chap va o’ng qismlari hadma-xad qo’shilsa, quyidagi tenglamani olamiz:

ya’ni ketma-ket ulangan qarshiliklarda kuchlanishlar tushuvining yig’indisi zanjirning qisqichlar orasidagi kuchlanishiga teng.
So’nggi ifodani hadma-had tokka bo’lsak, quyidagini topamiz:
Yoki R_э=R₁+R₂+R₃ Bunda: R_э — zanjirning umumiy (yoki ekvivalent) qarshiligi.
S
Elektr energiya va axborotni foydali ishlatish uchun qo’laniladigan va elektromagnit jarayonlarining elektr tok, kuchlanish va қarshilik tushunchalari bilan ta’riflash mumkin bo’lgan asbob uskuna va tuzilmalar majmuasi elektrozanjir deyiladi.
Elektr toki o’tishi uchun uch element berk zanjir, ya’ni kontur tashkil etilishi kerak. Bu elementlar elektr energiya manbai, boғlovchi o’tkazgich simlar va iste’molchidir. Elektr energiya manbai ikki kattalik bilan tavsiflanadi.
hunday ilib, ketma-ket ulangan qismlardan tashkil topgan zanjirning ekvivalent qarshiligi barcha qarshiliklarning yig’g’indisiga teng ekan.