Elektr zanjirlarning asosiy elektr elementlari reja

2-mustaqil ish
Mavzu: Elektr zanjirlarning asosiy elektr elementlari
REJA:

1. 
   aktiv va reaktiv qarshiliklar farqi
   
2. 
   kondensator va induktivlik g‘altaklarning xususiyatlari
   

1. 
   Elektr zanjirlari deb, elektr toki hosil qiluvchi va uni olinishini ta`minlash uchun berk yo`l hosil qiladigan qurilmalar yig`indisiga aytiladi.
   

Elektr zanjiri, asosan elektr energiyasining manbai YE elektr energiyasi iste`molchisi-R, birlashtiruvchi simlar hamda zanjirni ulab-uzish uchun moslama (ulagich) - U kabi elemetlardan tashkil topgan (1-rasm).

1-rasm. Elektr zanjiri.

Manbada boshqa tur energiya (issiqlik, mexanik, kimyoviy va shunga o`xshashlar) elektr energiyasiga aylanadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishi quyidagicha:

• 
  EYUK;
  
• 
  Galvanik elementlar yoki akkumulyator batareyalari;
  
• 
  Ketma-ket ulangan galvanik elementlar;
  
• 
  Termometrlar;
  
• 
  Fotoelement;
  
• 
  O`zgarmas tok mashini generatori;
  
• 
  O`zgaruvchan tok elektr mashina generatori.
  

Elektr energiya ist`yemolchilarda boshqa tur energiyalarga aylanadi. Elektr energiya iste`molchilari sxemalarda quyidagicha belgilanadi:

• 
  Zaryadlanuvchi akkumulyator;
  
• 
  O`zgarmas tok dvigateli;
  
• 
  Elektr peni;
  
• 
  Chuglanma lampa.
  

Elektrotexnik qurilmalarni ulab uzish uchun kommutatsion (qurilmalar) apparatlar ishlatiladi (uzgichlar, ulagichlar, tumblerlar, va sh. o`.). Elektr zanjirlarini kommutatsion apparatlari quyidagicha belgilanadi:

• 
  Bir qutbli (uzgich);
  
• 
  Pereklyuchatel;
  
• 
  3 fazali ulagich (rubilnik).
  

2-rasm. Sodda o`zgarmas tok zanjiri

Zanjirdan o`tayotgan elektr tokining qiymati yoki kuchi o`tkazgichning ko`ndalang kesimidan vaqt (t) birligi ichida o`tayotgan elektr zaryadlarining miqdori -q Bilan aniqlanadi, ya`ni tok kuchi zaryadlarning xarakat tezligiga proporsional kattalikdir:
_{i =} dq
dt

Agar zanjirdan o`tayotgan tokning yo`nalishi va qiymati vaqt davomida o`zgarmas bo`lsa, bunday tok o`zgarmas tok deyiladi va quyidagicha belgilanadi:

i = ^q , ( A) t

_{1A =} 1Kl
1c
Elektrotexnik qurilmalarda o`tadigan energetik jarayonlar juda murakkab bo`lib elektromagnit maydonlarini hosil bo`lishi hamda ularni ifodalovchi miqdorlarni o`zgarishi Bilan bog`liq.
Testlar:
1. Sig’imi bir xil bo’lgan ikki kondensator parallel ulangan. Ularni umumiy sig’imi parallel ulangandan ko’ra ketma-ket ulanganda qanday o’zgaradi?
A) O’zgar-maydi B) 4 marta kamayadi C) 4 marta ortadi D) 2marta kamaya-di
2. …-elektir zanjirining bir xil qiymatli tok o’tuvchi qismi
A) Tugun B) Kontur C) Tok manbasi D) *Shaxob-cha
3. Qanday ulanishda rezistrlar qarshiligi qarshiliklar yig’indisiga teng bo’ladi?
A) Ketma-ket B) Aralash C) Uch burchak D) Parallel
4. O’tkazgich ko’ndalang kesimi yuzasidan vaqt birligi ichida oqib o’tadigan zaryad miqdori … deyildi
A) Kuchla-nish B) Elektr quvvat C) Tok kuchi D) EYuK
5. O’tkazgichning qarshiligi nimalarga bog’liq?
A) O’tkaz-gich materiali va shakliga B) O’tkaz-gich materiali va geo-metrik o’lcham-lariga
C) O’tkaz-gich shakligava geo-metrik o’lcham-lariga D) Faqat o’tkaz-gich ma-terialiga
6. Qarshiligi bir xil bo’lgan ikki rezistr parallel ulangan. Ularni umumiy qarshiligi parallel ulangandan ko’ra ketma-ket ulanganda qanday o’zgaradi?
A) 4 marta ortadi B) O’zgar-maydi C) 2marta ortadi D) 2marta kamaya-di
7. O’tkazgichning uzunligi va diametri 2marta oshsa, uning qarahilligi qanday o’zgaradi?
A) 2marta ortadi B) 2marta kamaya-di C) O’zgar-maydi D) 4 marta ortadi
8. Uyingizda elektr hisoblagich (schetchik) nimani hisoblaydi?
A) Kuchla-nish B) Elektr energiya C) Tok kuchi D) Elektr quvvat
9. Manba kuchlanishi 220 V bo’lgan tarmoqda 12,5V li elektr yoritgichdan necha dona ketma-ket ulash zarur?
A) 20 dona B) 16 dona C) 14 dona D) 18 dona
10. Kuchlanishi 12V, quvvati 8W ga ega yoritgichni 220 Vli tarmoqqa ulash uchun qanday quvvatli va qarshilikli rezistr zarur?
A) P=130W va R=350 B) P=139W va R=312
C) P=150W va R=320 D) P=147W va R=330
11. Moddalarning holatiga bog’liq ravishda fizik kattaliklarning o’zgarishi-dagi kechikish ….. deyiladi.
A) Qoldiq magnit B) Gistere-zis C) Magnit induksiyasi D) Magnit oqimi
12. Transformator qaysi qonunga asosan ishlaydi?
A) To’la tok qonuni B) Amper qonuni C) Joul –Lens qonuni D) Elektro-magnit induksiya qonuni