Электролит эритмаларнинг электр eтказувчанлиги

II.2.Ekvivalеnt elеktr o`tkazuvchanlik
Yuqorida aytilgandek, R o’lchaganda, unga teskari qiymat elektr o’tkazuvchanlik bo’ladi. Demak, R ni o’lchash uchun zanjir tuzamiz (sxema).

Elektr o’tkazuvchanlikni o’lchash usuli asosida fizikada Uitson ko’prigi deb nom olgan Kolraush usuli yotadi. Bu usulda doimiy tok manba’idan to’g’ridan-to’g’ri foydalanib bo’lmaydi. CHunki, agar protsessda o’zgarmas tok ishtirok etsa elektroliz jarayoni va polyarizatsiya-lanish xodisalari sodir bo’lar edi.

SHuning uchun tok manba’i sifatida akkumulyator olinib, tok induktsion galtakdan o’tkaziladi va yuqori chastotali o’zgaruvchan tokka aylantiriladi. Sxema yig’ilgandan keyin Z idishga tekshiriluvchi eritma quyiladi. Telefonni quloqqa tutib, K suriluvchi kontakt orqali AV sim bo’ylab xar yoqqa suramiz va bunda telefonda eng kam ovoz eshitiladigan nuqtani topamiz. Bu vaqtda o’zgaruvchan tokning fazalar kuchlanishi R va K tenglashadi. Bu holatda RTK chiziqda tok bo’lmaydi. Tarmoqlangan zanjirda tokning taqsimlanish qonuniga asosan (Kirxgoff qonuni) RTK simida tok bo’lmaydigan vaqtdagi, ya’ni zanjirdagi qarshiliklar yoki bu .
Bunda uchta qarshilik ma’lum (R, a, b) bo’lgani uchun yuqoridagi nisbatlar orqali to’rtinchi qarshilikni topish mumkin. Bundan Z idishdagi eritma qarshiligi R_X

«C» ma’lum, ya’ni idish doimiysi.

Qarshilik magazini sifatida shunday qarshilik tanlab olinadiki, minimum Kolraush ko’prigi o’rtasiga to’g’ri kelsin. Xar bir suyuqlik uchun ₀ individual qiymatdir. Binobarin, ₀ orqali modda tozaligini aniqlash mumkin bo’ladi. Masalan, oddiy distillangan suv juda toza emas (₀=10^-6). Agar toza suv bo’lsa, u faqat H₂O  H⁺ + OH^- hisobiga tok o’tkazishi kerak (u holda ₀=10^-8).
Elektr o’tkazuvchanlikka kontsentratsiya ta’sirini yo’qotish uchun ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik () degan tushuncha kiritilgan.
Oralari 1 sm bo’lgan ikkita elektrod orasiga 1 g-ekv. modda quyilgan hosil bo’ladigan elektr o’tkauvchanlik - ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik deb ataladi. U  (lyambda) harfi bilan belgilanadi.
Agarda 1 N eritma olsak, uning  sini o’lchash uchun 1 l eritma kerak bo’ladi. Elektrodlar sathi yuzasi 1000 sm² bo’lishi kerak. Bunda 0,1 N eritma olinsa, uning 1 g-ekv. erigan moddaga moslashtirish uchun, elektrodlar sathi 1000 sm² bo’lishi lozim. Amalda bunday qilinmaydi, ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik ₀ dan hisoblab topiladi.
Elektrolit eritmasi deganda erigan modda erituvchida eritilgandan so'ng to'liq yoki qisman ionlarga ajraladigan eritmaga aytiladi. Erituvchi modda elektrolitdir, uning o'tkazuvchanligi esa elektrolit eritmasiga xosdir. Kislota, ishqor va tuz eritmalari elektrolit eritmalaridir. Elektrolit eritmasi elektrolitdan dissotsilangan musbat zaryadlangan kationlar va manfiy zaryadlangan anionlar orqali amalga oshiriladi, ular tashqi elektr maydon ta'sirida tegishli elektrodga yo'naltiriladi va undagi razryad.
O'tkazuvchanlikka ta'sir qiluvchi asosiy omillar ionlanish darajasi, o'tkazuvchanlik, ion harakatchanligi, ion migratsiya soni, ion faolligi va ion kuchidir.

1. Ionlanish darajasi.Ionlanish muvozanatiga erishilganda ionlangan elektrolitlar molekulalari sonining molekulalarning umumiy soniga nisbati foizda ifodalanadi. Ionlanishning katta darajasi dissotsiatsiya va kuchli o'tkazuvchanlik natijasida hosil bo'lgan ko'plab ionlar mavjudligini anglatadi. Muayyan haroratda elektrolitning ionlanish darajasi uning konsentratsiyasining pasayishi bilan ortadi. Ionlanish darajasi, kontsentratsiya va ionlanish konstantasi o'rtasidagi miqdoriy bog'liqlik Ostvald' ning suyultirish qonuni bilan aniqlanadi. Tajribalar shuni ko'rsatadiki, ionlanish darajasi kichik bo'lgan kuchsiz elektrolitlar suyultirish qonuniga yaxshi bo'ysunishi mumkin, kuchli elektrolitlar esa suyultirish qonuniga asosan bo'ysunmaydi, chunki kuchli elektrolitlar aslida deyarli to'liq ionlanadi. Yechimda kuch balansi muammosi yo'q. Kuchli elektrolitlar eritmasida kuchli ionli o'zaro ta'sir tufayli (agar eritma cheksiz suyultirilgan bo'lsa), kuchli elektrolitning ionlanish darajasi uning ionlashuvining haqiqiy holatini aks ettirmaydi. Shuning uchun kuchli elektrolitning ionlanish darajasi ionlanishning zohiriy darajasi deyiladi.

2. O'tkazuvchanlik.Qarshilikning o'zaro nisbati elektrotexnikadagi o'tkazuvchanlikning umumiy ma'nosiga mos keladi. Elektrolitlar eritmasining o'tkazuvchanligini ifodalashning ikki yo'li mavjud: o'ziga xos o'tkazuvchanlik va ekvivalent o'tkazuvchanlik. Maxsus o'tkazuvchanlik elektrod maydoni 1 kvadrat santimetr va elektrod masofasi 1 sm bo'lgan elektrolitning o'tkazuvchanligini bildiradi. Ikki nuqtaga erishilganda, u bir-biridan 1 sm masofada joylashgan ikkita parallel elektrodlar orasidagi 1 gramm ekvivalent elektrolitni o'z ichiga olgan eritmaning o'tkazuvchanligini bildiradi.
3. Ionlarning harakatchanligi.Ikki elektrod orasidagi potentsial gradient 1V/sm bo'lganida ionning harakat tezligi, ionning mutlaq harakat tezligi deb ham ataladi. Eritma konsentratsiyasi ortishi bilan ionlarning harakatchanligi pasayadi, harorat oshishi bilan esa ortadi. Elektrolitning ion harakatchanligi qanchalik katta bo'lsa, uning ekvivalent o'tkazuvchanligi shunchalik katta bo'ladi.
4. Ion migratsiya raqami.Muayyan ion migratsiyasi bilan tashiladigan elektr miqdori eritma orqali o'tadigan umumiy elektr energiyasining ulushini tashkil qiladi, bu ionlarni tashish ulushi deb ham ataladi. Har xil harakatchanlikka ega bo'lgan ikki ionning migratsiya raqamlari ham juda farq qiladi. Sanoat elektrolizida harakatchanlik elektroliz sharoitlarini nazorat qilish uchun asos sifatida ion o'tkazuvchanlik quvvati miqdorini va elektrod yaqinidagi konsentratsiyaning o'zgarishini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.
5. Ionlarning faolligi.To'g'rilangan ion kontsentratsiyasi, shuningdek, samarali kontsentratsiya deb ataladi, haqiqiy ion konsentratsiyasi va faollik koeffitsienti mahsulotiga teng. Faoliyat koeffitsienti faollikning konsentratsiyaga nisbatiga teng. O'ta suyultirilgan eritmalarni qayta ishlashdan tashqari, eritmadagi ionlar va oqim molekulalari bilan murakkab o'zaro ta'sir tufayli ionlarning konsentratsiyasi faollikka teng emas, ya'ni faollik koeffitsienti 1 ga teng emas.Tushunchaning kiritilishi. ion faolligi, ya'ni ion konsentratsiyasini ion faolligi bilan almashtirish, faqat ideal eritmalarga tegishli bo'lgan ba'zi termodinamik formulalarni haqiqiy eritmalar uchun ham qo'llashi mumkin.
6. Ion kuchi.Eritmadagi barcha ionlarning konsentratsiyasi ularning valentlik kvadratlari yig'indisining yarmiga ko'paytiriladi. Ionlarning o'rtacha faollik koeffitsienti ion kuchining oshishi bilan kamayadi va ionning valentligi qanchalik katta bo'lsa, shunchalik kamayadi. Ma'lum darajada ion kuchi ionlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchini aks ettiradi.