Elektron o'quv resurslarini yaratish

Tarix ta’limida Internet resurslari. Elektron o’quv nashrlari ichida Internetda joylashtirilgan tarmoq resursalari ko’proq tarqalmoqda.Tarixiy mavzudagi Internet resurslarining ham soni ortmoqda.Asta-sekin tarixiy resurslarning berilganlar bazalari, maxsus katalog va qidiruv tizimlari vujudga keldi. Tarmoq ilmiy-ta’lim resurslari bilan ishlash o’ziga hos xususiyatlarga ega bo’lib, tarmoqda ,brauzerlar bilan ishlash malakasini, Internetda axborot izlash , uni qayta ishlash va saqlash usullari bilan tanish bo’lishni talab etadi.Internetda ishlamoqchi bo’lgan tarixchi oldida turadigan birinchi muammo – axborot qidirish muammosidir.Keyingi muammo – topilgan resurslarning ta’lim maqsadlarida foydalanishga yaroqliligini aniqlashdan iborat. Davlat ta’lim standartlariga mos kelish nuqtai nazaridan tekshirilmaydigan ko’plab tarixiy resurslar  mavjuddir. Ixtiyoriy kursni o’rganish jarayonida Internetdan olingan o’quv qo’lanmasining ta’lim muassasasi o’quv dasturiga mos kelmasligi muammosi vujudga kelishi mumkin.Internetdan olinadigan ma’lumotlarning nihoyatda turli-tuman xarakterda ekanligi ularni qayta ishlash uchun kerak bo’ladigan dasturiy va texnik vositalarni tanlash muammosi lelib chiqadi.Matnli, grafik, audio-video axborotlarni tasvirlashning ko’plab formatlari mavjud.Ushbu muammolarni hal etishning ba’zi yo’llarini ko’rib o’tamiz. Nimani qidirish  kerak? – bu savolga javob berishda o’z ta’lim faoliyatida tarixchi o’quv rejasiga murojaat etadi. Shunindek strukturasi, taqdim etilish tipi, maqsadi va bayon etilash shakli jihatidan farq qiluvchi axborot xarakterini aniqlash maqsadga muvofiq bo’ladi. Qanday izlash kerak bo’ladi? – zaruriy axborotning Internetdagi joyini toppish uchun ushbu axborot joylashtirilgan resurslarni qidirish lozim bo’ladi. Bunday ma’lumotlarni qidiruv tizimlarining berilganlar bazalarida, qidiruv kataloglaridan topish mumkin.Asosiy rus tilidagi qidiruv tizimlariga rambler, yandex, aport, google’ lar kiradi.Bunday tizimlarda qidiruv matn ko’rinishida ifodalangan so’rovlar asosida amalga oshiriladi. Amalda bir nechta qidiruv tizimlarinidan foydalanish maqsadga muvofiqdir, chunki qidiruv tizimlarining berilganlar bazalari bir-biridan farq qiladi.Maxsus tarixiy kataloglar biror qidiruv, axborot yoki ilmiy-tadqiqot resursi tarkibida  yoki mustaqil resurs sifatida mavjud bo’ladi. Qidiruv tizimlaridan farqli ravishda kataloglar foydalanuvchilar umidlarni ko’proq darajada oqlaydilar, chunki qidiruv oldindan tanlangan mavzu bo’yicha materiallar ichida amalga oshiriladi.
Hozirgi vaqtda Internet resirslarini tasvirlashga bag’ishlangan adabiyotlar chop etilmoqda. Keralki Internet resurslarini mos mavzudagi adabiyotlardan ham toppish mumkin.Umuman olganda barcha qidiruv usullaridan(qidiruv tizimlari, maxsus tematik kataloglar, bosma nashrlar) birgalikda foydalanish  maqsadga muvofiqdir.Internet tarmog’idan olingan  ma’lumotlar ishonchlilik, davlat standartlariga moslik va o’quv rejasiga moslik nuqtai nazaridan tekshirilishi kerak. Internetda ishlash jarayonida tarixchi axborotning matnli, tasvirli, audio , video kabi turli shakllari bilan to’qnshishi mumkin.Matnli axborot quyidagi formatlarda ifodalanishi mumkin:

• 
  htm (html) – gipermatnli xujjatlar tili – Internetda xujjatlarni saqlash va uzatishning eng asosiy usuli.Barcha standart brauzerlar tomonidan o’qiladi. (Internet Explore, Netscape Navigator, Opera).Xujjatni matn muharrilarida  saqlash, tahrirlash mumkin.
  
• 
   txt –stsndart matnli fayl formati. Barcha standart matn muharrirlari tomonidan o’qiladi.
  
• 
  doc -  MS Word matn muharriri xujjati. MS Windows muhiti standart vositalari yordamida qayta ishlanadi.
  
• 
  pdf -  Matni Adobe Acrobat Reader yordamida o’qish yoki bosmafa chiqarish mumkin. Grafik axborot Internetda gif , jpg, swf formatlarda ifodalanadi. Ko’pchilik audio va video formatlar operatsion tizimning standart multimedia vositalari tomonidan o’qiladi.Internetda axborot uzatishning turli usullari mavjud bo’lib, ulardan eng keng tarqalgani - http (HyperText Transfer Protocol) dir. Bular html, txt, gif, ipj  formatdagi  xujjatlarniolish mumkin. Axborot uzatishning yana bir usuli ftp (File Transfer Protocol) hisoblanadi.Tarmoqdan yozib olngan fayllar ko’pincha arxivlangan (zip yoki rar formati) bo’ladi. Ma’lumotlarni arxivlash ularning xajmini kichraytirib, tarmoqdan olinish vaqtini tejaydi. Yuqoridagilardan kelib chiqib quyidagi xulosalarga ega bo’lamiz:
  

1. 
   Elektron o’quv nashrlarini  tarix ta’limida qo’llash axborot-kommunukatsion texnologiyalar rivojlanishi bilan bog’liq bo’lib, ta’lim jarayonini intensivlash, o’quv jarayonida mustaqil ta’lim salmog’ning oshishiga ta’sir ko’rsatadi.
   
2. 
   Elektron o’quv nashrlaridan foydalanish EUN ni to’g’ri tanlash va undan mos ta’lim shakllari bilan birgalikda foydalanish sharti bajarilgandagina kerakli natijani beradi.
   
3. 
   Tarix ta’limida soni tobora ortib borayotgan tarmoq o’quv resurslari muhim o’rin tutishi mumkin.Shu bilan birga tarix ta’limida Internetda joylashtirilgan tarixiy manbalarning elektron versiyalaridan foydalanish mumkin.
   

Internet tarix segmentining keyingi taraqqiyoti ta’lim maqsadlaridagi siffatli turli-tuman resurslarning paydo bo’lishi bilan bog’liqdir.

Elektron darslik bu mavjud o’quv qo’llanma, darsliknining undan foydalanuvchiga qulaylik yaratish maqsadida maxsus dasturiy vositalar yordamida ixcham holatga keltirilgan ma’lumotlar to’plamidan iborat. Elektron darslik tayyorlashda taqdim etilayotgan ma’lumotlar undan foydalanuvchilarga qulay, qiziqarli va kerakli bo’lishligi ahamiyatlidir. Hozirgi kunda elektron darsliklarni bir necha xil tayyorlash usullari mavjud.Ko’pchilik holatlarda tayyorlanayotgan elektron darslik ma’lumotlari dastlab HTML sahifalari ko’rinishiga o’tkaziladi. HTML tili imkoniyatlaridan foydalanib ham elektron darslik tayyorlash mumkin. Bu sohaning  hozirda imkoniyatlari kengaygan. HTML sahifalari tayyorlovchi va ularga bezak berish imkonini beruvchi maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Bunday dasturlarga misol sifatida Microsoft FrontPage, Dreamweaver dasturlarini keltirish mumkin. Bu dasturiy vositalar yordamida osonlik bilan elektron darsliklar tayyorlash va tahrirlash imkoniyatlari mavjud. Lekin bularda ma’lumotlar .html yoki .htm kengaytmali ko’rinishda saqlanadi va elektron darslik tarkibidagi ma’lumotlar ko’p bo’ladigan bo’lsa uni ma’lumot tashuvchi kompyuter qurilma (fleshka)larga ko’chirish yoki ko’chirib olish ko’p vaqt talab etadi. Bu esa doim ham hushlanavermaydi. Anashu holatlardan  qochish uchun maxsus dasturiy vositalar ishlab chiqilgan bo’lib, ular yordamida mavjud HTML tilida tayyorlangan elektron darsliklarni osonlik bilan exe yoki chm kengaytmali fayllar holatiga keltirish mumkin. Bunday elektron darsliklar foydalanishga qulayligi va yuqoridagi kamchliklardan holiligi bilan oddiy HTML ma’lumotlar to’plamidan iborat bo’lgan elektron darsliklardan afzal hisoblanadi. Bu elektron darslikning afzalligi uning hajmini oddiy HTML hujjatlari papkasidan iborat elektron darslik hajmidan kichikligidir. Bunday elektron darsliklarni ko’chirish yoki ko’chirib olish oson va qisqa vaqt talab etadi. Butun bir-biriga bog’langan HTML ma’lumotlar bitta exe yoki chmfayli holatiga keltiriladi. Bunday electron darslik tayyorlovchi dasturlar orasidaSbookBuilder va htm2chmdasturlari o’ziga xos mavqega ega. Quyida anashu dasturlar imkoniyalari bilan tanishib chiqamiz.