Elektronika asbobsozlik

2.2. Modulyatorning ishlash prinsipi va tavfsifi 

 

Olchash  davomida  nurlanish  manbayidan  kuchsiz  yorug’lik  oqimini  qayd 

qilishning  sxemasi  elektron  qismida  qo’shimcha  kamchiliklar  yuzaga  kelmasligi 

kerak.  Yuqori  sezgirlikka  ega  bo’lgan  FEU-79  va  h.k.  nurlanishni  qabul 

qilgichning  mavjudligi,  elektron  apparaturalarda  kam  yorug’lik  oqimida  ham 

yuqori  darajadagi  aniqlikda  qayd  qilishning  prinsipial  imkoniyatlarini  yaratadi. 

Opto-elektron qurilmalarda o’lchash aniqligini oshirish usullaridan biri nurlanishni 

chastotasi,  fazasi  va  amplitudasi  bo’yicha  modulyatsiya  qilishdir,  radiotexnika 

vositasini qo’llashda signalni qayd qilish va kuchaytirish imkonini beradi. 

Bizning qurilmada modulyatorni qo’llash orqali, elektron qurilmada yorug’lik 

dastasining  bir  sekundda  aniq  sondagi  (doimo  10  dan  1000)  uzilib  –  uzilib 

chiqishiga  erishiladi.  Olingan  natija  asosida  sinxron  detektordan  kompyuterda 

joylashgan  interfeysga  doimiy  tokli  signal  emas  (modulyatorsiz  buning  imkoni 

yo’q), o’zgaruvchan tokli aniq belgilangan chastotasi (10-1000 Gs) bo’lgan signal, 

bu  o’zgaruvchan  tokda  kuchaytirgichni  boshqarishda  qo’llashning  qulay  va 

turg’unlikni 

ta’minlash 

imkonini 

beradi. 

Bizning 

holatimizda 

bunday 

kuchaytirgich sinxron detektordir. 

Nurlanish manbayi asosan modulyatsiyadan foydalanilganda: 

а)  kuchaytirgichlarni  o’zgaruvchan  tokda  qo’llash,  doimiy  tokni 

kuchaytirishga  qaraganda  ancha  oddiy  va  qulay  ishlashiga  imkoniyat 

yaratadi; 

б)  o’zgaruvchan  tok  kuchaytirgichini  nurlanish  manbayining 

modulyatssiya  chastotasiga  sozlash,  bu  natijada  sochilgan  nurlanish  va 

boshqa begona signallarni va ularni olib tashlash «qayta ko’rib chiqish» 

imkoniyatini beradi. 

Sinxron  detektorning  ishlashi  uchun  nurlanish  manbayini  mana  shu 

modulyatorda modulyatsiya qilingan tayanch signali bilan ta’minlash kerak. Ba’zi 

hollarda  etarlicha  bundan  foydalanish  uchun  qo’shimcha  sistemalar:  nurlanish 

manbayi  –  fotoelement,  bizning  holatimizda  fotodioddan  foydalaniladi.  Fotodiod 

---

29 

 

o’zining ikki soha xar xil o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan (n- va p- tipdagi) monolit 

strukturasidan tàshkil topganligini, hajmiy zaryadli sirt yuza sohasi (p-n o’tish deb 

ataladigan)ga egadir. Fotodiodga ta’sir etuvchi optic nurlanish uning aktiv sohasiga 

tushishi  uning  volt-amper  xarakteristikasini  o’zgartiradi.  Bir  vaqtda  asosiy 

nurlanish  oqimining  uzilishi  yorug’lik  oqimining  boshqa  sistema  fotoelementda 

sinxronlovchi  impulsni,  qayta  tiklanishi  va  fazaning  burilishi  sinxron  detektorda 

sifatli tayanch kuchlanishini xosil qilishgaerishiladi.