Elektronika va asbobsozlik yo’nalishi 421-21 e va a guruh talabasi

2-tajriba ishi: Moddalarning elektr
o’tkazuvchanligini o’rganish. 
 Kerakli asbob va materiallar: 1) o’zgarmas tok manbai; 2) mis sulfat tuzi suvdagi 
eritmasi qo’yilgan idish; 3) ikkita mis plastinka; 4) ampermetr; 5) soat; b) jilgichli 
reostat; 7) dempferli yoki reyterlianalitik tarozi; 8) filtr qog’oz; 9) ulash simlari. 
 
Nazariy ma’lumotlar.
 
Kimyoviy toza suyuqliklarning ko’pchiligi dielektrikdan iborat, ya’ni elektr tokini 
yomon o’tkazadi. Masalan, distillangan suv, shakar va gliserinning suvdagi eritmalari 
dielektriklar hisoblanadi. 
Elektr tokini o’tkazadigan va elektr tokining o’tishi jarayonida kimyoviy parchalanadigan 
moddalar elektrolitlar yoki ikkinchi tur o’tkazgichlar, elektrolitdan elektr toki o’tganida 
elektrodlarda moddaning ajralishi hodisasiga esa elektroliz deb yuritiladi. 

---

Elektroliz texnikada juda ko’p maqsadlarda qo’llaniladi. Bir metallning sirtini boshqa 
metallning yupqa qatlami bilan elektrolitik usulda qoplanadi. Masalan, metallardan yasalgan uy-
ro’zg’or asboblarning sirti elektrolitik usulda nikellanadi. Yoki metallarni turli aralashmalardan 
tozalashda ham elektroliz qo’llaniladi, Masalan, rudadan toza misni ajratishda, boksitlar 
qotishmasidan alyuminiyni olishda elektroliz qo’llaniladi. Bunday misollarni ko’plab keltirish 
mumkin. 
Elektrolitlarda ionlar parchalanish jarayonida hosil bo’lib, eritma hajmi bo’ylab xaotik 
harakatda bo’ladi. Endi mis kuporosining suvdagi eritmasiga ikkita ko’mir plastinka tushirib, 
ularni tok manbaining qutblariga ulaylik (1-rasm). 
Usulning nazariyasi va qurilma tavsifi. Elektroliz qonunlarini 1836 yilda ingliz olimi M.Faradey 
kashf qilgan. Elektroliz bo’yicha Faradeyning birinchi qonuni quyidagicha ta’riflanadi: elektroliz 
vaqtida katoddaajralgan modda massasi m elektrolitdan o’tuvchi elektr miqdori q ga to’g’ri 
mutanosib 
m

kq (1) 
(1) tenglikdagi k koeffisientni moddaning elektro kimyoviy ekvivalenti deb yuritiladi va u 
elektroliz vaqtida katoddaajraluvchi modda miqdorining modda turiga bog’liqligini ko’rsatadi. 
Elektrolitdan birlik elektr miqdori o’tganida katoddaajralgan moddaning massasi bilan 
o’lchanadigan kattalikni shu moddaning elektrokimyoviy ekvivalenti k deb aytiladi. 
q
m
к

(2) 
Agar q

1Kl bo’lsa, k

m ga teng bo’lib qolganidan, moddaning elektrokimyoviy 
ekvivalenti, elektrolitdan ionlar 1Kl zaryad olib o’tganida katoddaajralgan moddaning 
kilogrammlarda ifodalangan massasi bilan o’lchanadi, ya’ni k ning SI sistemasidagi o’lchov 
birligi
Кл
кг
dan iborat. 
Elektrolitdan 1Kl zaryad o’tganda katoddaajraladigan modda 
massasi judaoz bo’lganidan, k ko’pincha
Кл
мг
birlikdao’lchanadi. 
Agar (1) tenglikdagiqo’rniga, uning q

It ifodasini quysak 
ushbuni hosil qilamiz: 
t
I
m
k


dan m

kIt 
Demak, elektrolitdan elektr toki o’tganida katoddaajralib chiqqan 
moddaning massasi tok kuchiga va uning o’tish vaqtiga to’g’ri mutanosibdir. 
Elektrodgaetib kelgan ionlar soni esa quyidagichaaniqlanadi: 
e
Z
t
I
q
It
q
q
N
oi
oi
i






 
buyerda

q-elektrolitdantvaqtdao’tuvchizaryad; 
Z-ionvalentligi. 
U 
holda 
(3) 
niquyidagichayozishmumkin. 
 
e
Z
N
t
I
m
A






bundanelektronzaryadiuchunquyidagiformulaniyozamiz: 
m
ZN
It
e
A



(4) 
(4) tenglamadagi
к
m
t
I
1


ekanliginie’tiborgaolsak, ushbuni hosil qilamiz: 
k
N
Z
e
A




(5) 

---

Mis uchun 

63,54 g/mol, Z

2 vaAvogadro soni N
A

6,02 10
23
mol
-1
ga teng.