Elektronika va avtomatika

Yorug’lik tashuvchilar. Optronda yorug’lik manbayi va qabul qilgichi orasida yorug’lik tashuvchi joylashadi yorug’lik tashuvchini bo’linish chegaralarida qaytarish vaqtida yo’qotishlarni kamaytirish maqsadida o’tgazuvchi muhit katta sindirish koeffisentiga ega bo’lishi kerak. Bunday muhit inversion deyiladi. Inversion material manba va qabul qilgich materialiga yaxshi adgeziyaga ham ega bo’lishi kerak, bunda u kengayish koeffisenti bo’yicha yetarlicha muvofiqlashtirishni taminlashi, ishchi sohada tiniq bo’lishi kerak. Eng istiqbolli bo’lib sindirish ko’rsatgichi 1,8 – 1,9 bo’lgan qo’rg’oshinli shisha va sindirish ko’rsatgichi 2,4 – 2,6 bo’lgan selen shishasi hisoblanadi. Rasm 5, da inversion yorug’lik tashuvchiga ega bo’lgan qattiq jismlar ishlangan optronni ko’ndalang kesimi ko’rsatilgan.
Optoelektronikada yorug’lik tashuvchi sifatida tiniq plastmassa yoki shishadan ishlangan yuqa iplardan foydalaniladi bu yo’nalish tolali optika nomini olgan. Tolalar yorug’likni nurlovchi materiallar bilan qoplanadi va ko’p tomirli yorug’lik kabellarini birlashtiradi. Ular yorug’likga nisbatan o’sha funksiyalarni bajaradi tokga nisbatan metal similar bajarganidek. Tolali optika yordamida mumkin: tasvirni ruhsat etish imkoniyati bilan elementlarga ko’ra uzatishni amalga oshirishi mumkin, yorug’lik tolasini diammetri tomonidan aniqlanadigan (1 mkm tartibida); tasvirni muhitdagi transformatsiyasini amalga oshirishi mumkin yorug’lik tashuvchi tolani burilishi va egilishi imkoniyati sababli; tasvirni ancha uzoq masofalarga uzatish va boshqalar. Rasm 6, da yorug’lik tashuvchi yorug’lik o’tgazuvchi tolalardan iborat kabel ko’rinishida tasvirlangan.
Integral optika. Funksional mikroelektronikani istiqbolli yo’nalishlaridan biri bo’lib integral optika hisoblanadi, u optik axborotga ishlov berish va uzatishni o’ta maxsuldor tizimini yaratish imkonini beradi. Integrall optikani tadqiqot sohasiga optik diapozondagi elektromagnit nurlanishni tarqatish o’zgartirsh va kuchaytirishlar kiradi dielektrik yuqa plyonkali to’lqin tashuvchilarda va tolali yorug’lik tashuvchilarda. Integrall optikani asosiy elementi bo’lib hajmli yoki sitqi optik mikroto’lqin tashuvchi hisoblanadi. Oddiy simmetrik hajmiy optik mikroto’lqin tashuvchi sindirish ko’rsatgichiga ega bo’lgan sohadagi lokalashgan bitta yoki ikkita muhit o’lchovchidan iborat uning sindirish ko’rsatgichi atrof muhitni sindirish ko’rsatgichidan yuqoriroq bo’ladi bunday optik jihatdan zichroq soha dielektrik to’lqin tashuvchi qatlamini tashuvchi qatlami yoki kanali deyiladi.




Rasm 5. Inversion yorug’lik tashuvchisiga ega bo’lgan qattiq jismli optronni kesimi: 1 – plonar diffuziya; 2 – selen shisha; 3 – Omik kontaktlar; 4 – diffuziyon mezo struktura; 5 – yorug’lik manbayi; 6 – yorug’lik qabul qilgichi.
Rasm 6. O’ta o’tgazuvchan tolalardan kabel ko’rinishidagi yorug’lik tashuvchi: 1 – yorug’lik manbayi; 2 – yorug’lik qabul qilgichi; 3 – yorug’lik kabeli.
Dielektrik to’lqin tashuvchini simmetrik bo’lmagan sirtiga misol bo’lib optik tiniq dielektrikni yuqa plyonkasi yoki yarimo’tgazgichni sindiorish ko’rsatgichini, tiniq asosni optik sindirish ko’rsatgichidan ortiq bo’lgani hizmat qiladi. Elektr magnit maydonni lokkalashuv darajasi asos va tashuvchi qatlam bo’ylab ko’chirib o’tgaziladigan energiya oqimlarini nisbati ham tashuvchi qatlamni effektiv ko’ndalang o’lchami bilan va yorug’likni berilgan chastotasidagi asos bilan aniqlanadi. Nisbatan oddiy va eng mos keluvchi qattiq jismli optik qurilmalar uchun optik jihatdan tekkisi mikroto’lqin tashuvchi hisoblanadi va u yuqa dielektrik plyonka ko’rinishida qilingan (rasm 7,), u asosga mikroelektronika usuli bilan qoplangan (masalan vakumli changlatish bilan). Dielektrik asosdagi niqob yordamida juda yuqori aniqlik darajasi bilan butun optik sxemalarni qoplash mumkin. Elektron nurli litografiyani qo’llash yagona optik silliq to’lqin tashuvchilarni ham ma’lum uzunlikdagi oddiy jihatdan bog’langan keyinchalik yoyilib ketadigan to’lqin tashuvchilarni yaratishdagi muvoffaqiyatlarni taminladi, bu integrall optika tizimidagi chastota – tanlovchi filtrlarni va yo’naltirilgan tarmoqlarga ajratuvchilarni yaratishda sezilarli muvaffaqiyatlarni berdi.



Rasm 7. Ko’ndalang kesimi to’g’ri burchak shakliga ega bo’lgan yo’lchaga ega bo’lgan optik mikroto’lqin tashuvchi: 1 – asos; 2 – dielektrik plyonka.