Elektronika va sxemotexnika

3.5. Kanali induksiyalangan MDYa – tranzistor 
P – n o‗tish bilan boshqariladigan maydoniy tranzistorlardan farqli ravishda 
MDYa–tranzistorlarda metall zatvor kanal hosil qiluvchi o‗tkazgichli sohadan 
doim dielektrik qatlami yordamida izolyatsiyalangan. Shu sababli MDYa–
tranzistorlar zatvori izolyatsiyalangan maydoniy tranzistorlar turiga kiradi. 
Dielektrik qatlami SiO
2
dielektrik oksidi bo‗lganligi sababli, bu tranzistorlar
MOYa – tranzistorlar (metall – oksid- yarim o‗tkazgichli tuzilma) deb ham 
ataladilar. 
MDYa–tranzistorlarning ishlash prinsipi ko‗ndalang elektr maydoni ta‘sirida 
dielektrik bilan chegaralangan yarim o‗tkazgichning yuqori qatlamida 
o‗tkazuvchanlikni o‗zgartirish effektiga asoslangan. Yarim o‗tkazgichning yuqori 
qatlami tranzistorning tok o‗tkazuvchi kanali vazifasini bajaradi. 
p – kanali induksiyalangan MDYa - tranzistor tuzilmasi 30 a –rasmda va 
uning shartli belgisi 30 b- rasmda keltirilgan. 
Tranzistor quyidagi chiqishlarga ega: istokdan – I, stokdan – S, zatvordan – 
Z va asos deb ataluvchi – A kristalldan. 
Stok va istoklarning p
+
- sohalari n – turdagi yarim o‗tkazgich bilan ikkita
p–n o‗tish hosil qilganligi sababli, U
SI
kuchlanishining biror qutblanishida bu 
o‗tishlardan biri teskari yo‗nalishda ulanadi va stok toki I
S
deyarli nolga teng 
bo‗ladi. 
a) b) 
30 – rasm. 

---

55 
55 
Tranzistorda tok o‗tkazuvchi kanal hosil qilish uchun zatvorga teskari 
qutbdagi kuchlanish beriladi. Zatvor elektr maydoni SiO
2
dielektrik qatlami orqali 
yarim o‗tkazgichning yuqori qatlamiga kiradi, undagi asosiy zaryad tashuvchilar 
(elektronlar) ni itarib chiqaradi va asosiy bo‗lmagan zaryad tashuvchilar (kovaklar) 
ni o‗ziga tortadi. Natijada yuqori qatlam elektronlari kambag‗allashib, kovaklar 
bilan esa boyib boradi. Zatvor kuchlanishi bo‗sag‗aviy deb ataluvchi ma‘lum 
qiymati U
0 
ga yetganda, yuqori qatlamda elektr o‗tkazuvchanlik kovak 
o‗tkazuvchanlik bilan almashadi va istok va stokni bir – biri bilan bog‗lovchi p- 
turdagi kanal shakllanadi. 
0
U
U
ЗИ

bo‗lganda yuqori qatlam kovaklar bilan 
boyib boradi, bu esa kanal qarshiligini kamayishiga olib keladi. Bu vaqtda stok 
toki I
S
ortadi. 31 – rasmda p – kanali induksiyalangan MDYa - tranzistorning stok 
– zatvor VAXsi keltirilgan. 
31 – rasm. 32 – rasm. 
32 – rasmda n - kanali induksiyalangan MDYa - tranzistorning chiqish 
(stok) xarakteristiklar oilasi keltirilgan. Zatvorga ma‘lum kuchlanish berilganda 
СИ
U
ning ortib borishiga ko‗ra stok toki nol qiymatdan avvaliga chiziqli 
ko‗rinishda ortib boradi (VAX ning tikka qismi), keyinchalik esa ortish tezligi 
kamayadi va yetarlicha katta 
СИ
U
qiymatlarida tok o‗zgarmas qiymatga intiladi. 
Tok ortishining to‗xtashi stok yaqinidagi kanalning berkilishi bilan bog‗liq.