Elektrotexnika materiallari

27
 
1.32-rasm. Alyuminiy rudasidan alyuminiy olish texnologiyasi 
26
Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 18-bet. 
27
Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 19-bet. 

---

35 
Elektroletdan tok о‘tganda elektrolet ham, kо‘proq molekulalari ham ionlarga 
ajraladi, ya’ni Na
3
AlF
6
→3Na+AlF
6
3
-Al
2
O
3
→Al
3
+Al
3
3
-Al
3 
ion katodga borib u 
yerda zaryadsizlanadi: Al
3
+3e=Al
10 
Ajralgan alyuminiy vannaning tubiga chukadi. Elektroletda giltuproq 
kamaygan sari vannaga giltuprok qushib turiladi (1.32-rasm). AlO
3
3
– anodga 
borib unda zaryadsizlanadi-da alyuminiy oksidga aylanadi va kislorod ajratadi. 
Ajralgan kislorod anod uglerodi bilan reaksiyaga kirishib, uglerod, oksid, korbonat, 
angidrid hosil qiladi va bu gazlar atmosferaga chikarib yuboriladi. Vanna tubiga 
yigilgan suyuq alyuminiy har 3-4 sutkada chiqarib turiladi. Olingan alyuminiyda 
kiriolit, giltuprok, gazlar va boshka qushimchalar kisman aralashgan bо‘ladi. Shu 
sababli uni bu aralashmalardan tozalash maqsadida xlor bilan ishlanadi, ya’ni 
suyuq alyuminiy orqali bir necha minut xlor utkaziladi. Agar juda toza alyuminiy 
olish zarur bо‘lsa, tozalashning elektroletik usulidan foydalaniladi.Bu usulda anod 
sifatida tozalanadigan alyuminiy, katod sifatida toza alyuminiy, elektrolet sifatida 
esa biror xlorid yoki ftoridning suvdagi eritmasi olinadi.Elektrolez davrida anod 
erib, ajralgan alyuminiy katodga utiradi.Qushimchalar esa vanna tubiga chukadi. 
GOST 1169-64 ga kura ishlab chiqariladigan alyuminiy 3 gruppaga bо‘linadi. 
I - gruppaga nixoyatda toza alyuminiy kiradi. Bunday alyuminiyda sof 
alyuminiyning miqdori 99,999% dan kam bо‘lmaydi va u A- 999 deb markalanadi. 
II – gruppaga juda toza alyuminiy kiradi.Uning A-995; A-99; A-97; A-95; 
markalari buladi. 
III – gruppaga esa texnikaviy toza alyuminiyning A-85; A-8; A-7; A-6; A-5; 
A-0; va A markalari bо‘ladi. A markali alyuminiydagi kushimchalar mikdori 1% 
ga yetadi (1.33-rasm). Alyuminiydan elektrotexnikada ximiyaviy apparatlar 
tayyorlashda foydalaniladi.
28