Элементар зарралар

ЭЛЕМЕНТАР ЗАРРАЛАР

Проф. С.Р. Полвонов

ЭЛЕМЕНТАР ЗАРРАЛАР

• 
  Ўзаро таъсир турлари ва элементар зарралар
  

классификацияси.

• 
  Зарралар ва антизарралар.
  
• 
  Элементар зарралар ва сақланиш қонунлари.
  
• 
  Кварклар.
  

ЭЛЕМЕНТАР ЗАРРАЛАР

Элементар зарралар – ички структурага эга бўлмаган ва қисимларга ажратиб бўлмайдиган микрообъект.

Ҳозирги кунда 350 тадан ортиқ элементар зарра аниқланган.
Ўзаро таъсир турлари ва элементар
зарралар классификацияси

Ўзаро таъсир турлари	Ўзаро таъсир константаси	Яшаш вақти, t
Кучли Электромагнит кучсиз гравитацион	10 10-2 10-14 10-39	10-23 10-23 10-8 -

• 
  Кучли ўзаро таъсир. Бу турдаги ўзаро таъсир ядродаги нуклонлар алоқасини таъминлайди. Кучли ўзаро таъсир константаси қиймати
  

10 га тенг. Ушбу ўзаро таъсир пайдо бўладиган масофа тахминан 10^-15 м.

• 
  Электромагнит ўзаро таъсир. Ўзаро таъсир константаси 1/137≈10^-2. Таъсир радиуси чекланмаган, яъни r = ∞.
  
• 
  Кучсиз ўзаро таъсир. Бу ўзаро таъсир ҳамма турдаги β-парчаланишлар, (е- қамраш), кўп элементар зарралар парчаланишларини, шунингдек нейтринонинг модда билан бўладиган ўзаро таъсирлашувларни ўз ичига олади. Ўзаро таъсир константаси 10^-14 катталик тартибида. Кучсиз ўзаро таъсир қисқа таъсир қилувчидир, яъни таъсир масофаси чекланган.
  

• 
  Гравитацион ўзаро таъсир. Ўзаро таъсир константаси 10^-39 тартибдаги қийматга эгадир. Таъсир масофаси чекланмаган, яъни r=∞. Ушбу ўзаро таъсир остида ҳамма элементар зарралар бўлади. Лекин, микродунѐ жараѐнларида ушбу ўзаро таъсир сезиларли рол ўйнамайди.
  

Элементар зарралар одатда 4 та синфга бўлинади, яъни:

1. 
   фотон
   
2. 
   липтонлар
   
3. 
   мезонлар
   
4. 
   барионлар
   

элементар зарралар
классификацияси

• 
  Фотонлар γ (электромагнит майдон кванти) электромагнит ўзаро таъсирда иштирок этади. Лекин кучли ва кучсиз ўзаро таъсирда қатнашмайди. Фотонлар масса ва заряди нолга тенг. Спини 1 га тенг, яъни бозондир.
  
• 
  Лептонлар, лотинча ―лептос‖ сўзидан олинган бўлиб, ―енгил‖ деган маънони англатади. Булар қаторига кучли ўзаро таъсирда қатнашмайдиган зарралар.
  

Лептонлар

• 
  электронлар (e^- , e⁺),
  
• 
  мюонлар ( μ^- , μ⁺ ),
  
• 
  оғир тау-липтон ( τ^- , τ⁺ ),
  
• 
  электрон нейтрино ( ν_e , ν˜_e ),
  
• 
  мюон нейтрино (ν_μ , ν˜_μ),
  
• 
  тау-нейтрино (ν_τ , ν˜_τ ) лар киради.
  
• 
  Ҳамма лептонлар 1/2 спинга эга бўлиб, фермион ҳисобланади ва кучсиз ўзаро таъсирга эга. Улардан электр зарядга эгалари эса электромагнит ўзаро таъсирга ҳам эгадир. Буларга электронлар ва мюонлар киради. Лептонларнинг барион заряди нолга тенг бўлиб, лептон зарядга эгадирлар.
  

• 
  Лептонларнинг электр зарядга эгалари эса электромагнит ўзаро таъсирга ҳам эгадир. Буларга электронлар ва мюонлар киради. Лептонларнинг барион заряди нолга тенг бўлиб, лептон зарядга эгадирлар.