Елкасини пайІамбарлар силаган шоир

QO‘SHMA GAP


Darsning maqsadi: Ona tili darslariga o‘quvchilarni
qiziqtirish, ularning nutq malakasini,
mantiqiy tafakkurini oshirish, ravon
ifodalash ko‘nikmalarini shakllantirish.
Darsning jihozi: Texnik vositalar: audiokassetalar, 9-sinf
adabiyot darsligi, Tursunoy Sodiqovaning
«Mehr qolur», Shavkat Rahmonning «Saylanma»
kitoblari.
Darsning uslubi: Berilgan topshiriqlarni birin-ketinlik
bilan bajarish – zigzag usuli.
Darsning shiori: Ilmni kitobdan, bilimni hayotdan o‘rgan!

O‘qituvchi: Bugungi darsimizning mavzusi «Qo‘shma gap». Darsimizning uslubi sizga berilgan topshiriqlarni birin-ketinlik bilan – zigzag usulida bajarishdan iboratdir. Mavzuni o‘rganishda quyidagi topshiriqlarni bajarish qo‘shma gaplarning sodda gapdan farqini va ularning turlarini o‘rganish hamda sekin-asta bu gaplarni nutqda qo‘llashga qaratilgan. Avvalo, siz berilgan uch daqiqa ichida quyidagi zakovat savollariga javob berib, o‘z guruhingizni aniqlab oling. Topshiriqni to‘g‘ri bajarsangiz, kartochka olish huquqiga ega bo‘lasiz. Darsimiz nihoyasida kartochkalar yordamida g‘olib guruh aniqlanadi. Topshiriqlarni bajarish vaqtini qumsoat besh daqiqadan belgilab beradi.

Zakovat savollari:

1. 
   Nutq tovushlari tizmasi nima?
   

(Nutq tovushlari tizmasi so‘zlarni, so‘zlar tizmasi so‘z birikmalarini, so‘z birikmalari tizmasi gaplarni, gaplar esa matnni hosil qiladi).

2. 
   Sodda va qo‘shma gaplar qaysi xususiyatiga ko‘ra farqlanadi? (grammatik asoslar miqdoriga ko‘ra)
   
3. 
   Qo‘shma gaplar tarkibidagi sodda gaplarni bog‘lovchi vositalarni ayting. (bog‘lovchilar va ohang, nisbiy so‘zlar, yuklamalar)
   
4. 
   Qaysi qo‘shma gaplarning qismlari shaklan mustaqil bo‘ladi? (bog‘langan va bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarning)
   
5. 
   Qo‘shma gaplarning qaysi turida sodda gaplar o‘zaro teng bog‘lovchi va bog‘lovchi vazifasidagi yordamchilar yordamida birikkan? (bog‘langan qo‘shma gaplarda)
   
6. 
   Kuz kelsa, o‘riklar gullaydi. Ushbu gapdagi sodda gaplar qaysi jihatdan bog‘lanmagan? (mantiqan )
   
7. 
   Va bog‘lovchisi bilan bog‘langan qo‘shma gapga misol keltiring. (Maktab hovlisidagi bog‘da turfa gullar ochilgan va rang-barang kapalaklar guldan-gulga qo‘nib yayraydi)
   
8. 
   Biriktiruvchi bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gaplar qismlari o‘zaro qanday vositalar bilan birikadi? (biriktiruvchi bog‘lovchi va –u, -yu, -da yuklamalari bilan)
   
9. 
   Faqat ohang vositasida bog‘langan qo‘shma gaplarda qaysi tinish belgilari qo‘llanadi? (tire, vergul, nuqta vergul hamda ikki nuqta)
   
10. 
    Og‘zaki nutqning ko‘rki nimada? (ogzaki nutqning ko‘rki nutq tovushlarining aniq va to‘g‘ri talaffuzida, ohangning me’yorida, ovozning baland pastligida, to‘xtamning o‘rinliligida o‘z aksini topgan)
    

(O‘quvchilar tadqiqotchilar, munaqqidlar, va zukkolar donishmandlar guruhlariga ajralib, stol ustiga qo‘yilgan quyidagi topshiriqlarni birin-ketinlik bilan bajaradilar)
1-stoldagi topshiriq: Berilgan 5 daqiqa ichida qo‘shma gaplarga oid maqollardan, she’riy satrlardan namunalar keltiring va ularning bog‘lanish vositalarini ayting.
Tadqiqotchi guruhi:
1. Necha ming alloma, jo‘mardlar o‘lgan, tafakkur sasigan, ruhlari so‘lgan, urug‘lar aynigan tap-taqir cho‘lda o‘z bekim davlatin qursak maylimu? (ohang vositasida bog‘langan qo‘shma gap, tuzilishiga ko‘ra so‘roq gap)
2. Agar tirik bo‘lsa, bir chetda turmay, hozirgi yoshlarga sardor bo‘lardi, goh ko‘kdan yog‘ilgan, goh erdan chiqqan tuhmatu baloga qalqon bo‘lardi. (Sh.R.) (ayiruv bog‘lovchisi vositasida)
3. Farosat bozorda sotilmas, aql tarozida tortilmas. (ohang vositasi orqali )

4. 
   O‘ylab gapirgan, maqtovda bo‘lar,
   

O‘ylamay gapirgan, mazahda qolar.