Endogen jarayonlar va ularga tavsif

Rentgonametrik va kristalooptik analiz
TAYYORLADI Tòraqulova Nilufar 208
Modalami rentgenogrammalami taqqoslash yo‘li bilan aniqlashda qo‘llaniladi, u har xil usullar bilan bajarilishi mumkin, ulardan eng ko‘p ishlatiladiganlari kristallni aylantirish usuli (Polyani), rentgen goniometriya usuli (Veyssenberg) va kukun (Debay) usulidir
Birinchi ikki usul yakka kristallar bilan ish ko‘riladigan paytlarda qo‘llaniladi. Kristallni aylantirish usuli deb, aylanib turgan kristallni monoxromatik rentgen nuri ta’siri ostida rentgenosyomka qilish tuShuniladi. Buning aksincha, Laue usulida kristall harakatsiz bo‘lib, rentgen trubkasidan tushayotgan uzluksiz spektr bilan nurlanadi. Rentgenogrammalar misoli ko‘rsatiladi. Rentgenosyomkada birmuncha keng qolllanadigan Veyssenberg usuli bo‘yicha kristallami aylantirishdan tashqari silindrik plyonka kristallining aylanish o‘qiga parallel, ya’ni rentgen nuriga tik harakatga ham keltirib yaqinlashtiriladi
Veysenberg usuli bo‘yicha olingan rentgenogramma shakli undagi interferension dog‘laming egri chiziq bo‘ylab joylashishi bilan juda ham xarakterlidir, ular birmuncha osonlik bilan (geometrik yo‘l bilan) indekslami hisoblab chiqishga imkon beradi.
Debay usuli Shunday muhim afzalliklarga egaki, u mineral massalami shu bilan birga yashirish kristallangan va mayin dispers moddalarni ham o4rganishga imkon beradi. Shuning uchun ham mineraloglar ishida minerallar diagnostika maqsadida keng qoMlaniladi. Odatda debaegramma deb aytiladigan rentgenogramma maxsus kamera yorugiik sezuvchi plyonkaga tushirib olinadi, shu plyonka ishlanganidan keyin unda to‘q-ochligi turli boMgan chiziqlar-yoychalar ko’rinadi
Kristallooptik analiz
Tekshirilayotgan mineral xos bunlgan bir qancha optik konstantalarni mikroskopda aniqlashdan iboratdir. Tog‘ jinslari va rudalardagi shaffof minerallar yupqa shliflar qilinib (qalinligi 0,02 mm atrofidayoki kukun holida tekshiriladi. Tekshirilayotgan mineralda aniqlanishi lozim bo‘lgan optik konstantalar qatoriga quyidagilar kiradi: sindirish ko‘rsatkichi N (optik izotrop minerallar uchun) yoki asosiy sindirish ko‘rsatkichlari Ng, Nm Np (anizotrop minerallar uchun) maxsus tayyorlangan imersion suyuqliklar yordamida yoki aniq qilib mikrorefraktomertda oMchanadi; bundan keyin ikkilantirib sindirish ko'rsatkichi Ng-Np, optik ishorasi (anizotrop minerallar uchun), optik o‘qlari orasidagi burchak 2V (anizotrop ikki o‘qli minerallar uchun) va boshqalar aniqlanadi
Shaffof minerallarni polyarizatsion (numi qutblantiruvchi) mikroskopdan o‘tayotgan yorugMik yordamida aniqlashning shu usuli keyingi vaqtlarda yuksak darajada mukammalashdi, bu ayniqsa plagioklazlar uchun taaluqli boMib, ulami E.S.Fedorov universal stolchasi yordamida aniqlash metodikasi A.N.Zavaritskiy tomonidan oxiriga etkazilgan edi.
Shaffof yupqa shlifda aralashma holida boMib ko‘ringan, hattoki juda mayda kristall donalarini ham (diametri millimetrning yuzdan bir necha boMagicha keladigan) shu usul bilan aniq bilish mumkin. Bu usulning juda katta afcalliklari ham shundadir. Shaffof minerallarni mikroskopda aniqlash uchun jadvallar shaklida boMgan maxsus aniqlovchilar ishlab chiqilgan. Ular petrograflar tomonidan tog‘ jinslami mikroskopda ishlay bilishni va bir qator maxsus tekshirish uslublarini o'rganib olishni talab qiladi
Asosan metall foydali qazilma konlari rudalarini tashkil etuvchi, Shuningdek tog‘ jinslari tarkibida aralashma boMib topiladigan shaffof emas minerallar oynadek silliq qilib jilo berilgan shliflarda, mikroskopda, opak-illyuminator deb aytiladigan maxsus yorituvchi asbob yordamida qaytgan yorug‘likda tekshiriladi

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT