Enejiăepțpîng nażăriy asoslari

enejiăepțpîng nażăriy asoslari

Ŕeja:

1. 
   Boshqaruv va menejment
   
2. 
   Boshqaruv (menejment)ning mohiyuti va tizimi.
   
3. 
   Menqmentnfrłg ilmiy yordashuvlari va tamoyillari
   
4. 
   Boshqa usullarl:...XIV.UZ
   

WŔneJmen ing management-boshqarmoq, idffa qilmoq, tashkil qilmoq) bu:

• 
  ishlab chiqarish, tijoratni boshqarish boYicha, ma'lum maqsadlarni ko'zlovchi amaliy faoliyat;
  
• 
  boshqaruv, azar si, fani boshqaruv tamoyillari, usullari, vositalari va shakllarining maj uasi•;flRXlV.UZ
  
• 
  mamlakatimizn g hozirgi za•nm amaliyotida korxona, aksiyadorlik
  

jamiyatining rahbarlik qiluvchi tarkibidir.
'Menejment" tushunchasi bizning turmushimizga mustahkam kirib borgan va o'zbekcha ishga doir faoliyat uchun odatiy bo'lib qolgan. Ammo shuni hisobga Olish zarurki, gap—yapgi falsafa haqida ketmoqda, bunda qadriyatlar va
ustivorliklarning
Shuning m ati bilan "menejmmt” atamasining mahosi ustida
batafsilroq to'xtash darkor. Ba'zi bir mualliflar o'zbekcha "boshqaruv" so'zi va inglizcha "menejment"ni sinonimlar deb hisoblaydilar. Hăliqatda esa ularning mazmuni bir muncha farqlanadi. atanasini qo'llab turib biz xalqaro amaliyotda o'rnashib Olgan tendensiyaga rioya qilamiz, unga ko'ra uning ostida hodisalar va jara onlarnin butunl m um-doirasi ko'zda tutiladi. Aslida esa
"boshqaruv" atama enejment” atamas ng qanoatlantiruvchi o'rinbosari bo'lmaydi, chunî\ keyingi hołda gą zamonaviy tashkilot vositasida va doirasida iJtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarish haqida ketadi. Bunda ishlab chiqarish yoki tijoratni sanoatlashtirilgan tashkil qilish asosida amalga oshirilgan xo'jalik yuritishning bozor turi meneJmentning adekvat iqtisodiy asosi bo'ladi.
Shunday atamasi zamonaviy tashkilotni boshqarishga
nisbatan qo'llanil di,ishu vaqtda sa boshqa fiaqsadlar uchun boshqa atamalar, masalan: government a iristration — davlat l•-nshgarłłvi va rublik admiristration -
Bizning sharoitlarda buning uchun "tashkil qilish", "tartibga solish”, "boshqarish" va "ma'muriy boshqarish” atamalarini
cVllash kerak. S ngagłaramasdandavla jamoa va boshqa tashkilotlar ham agar Oz maqsadlariga __rpqxarajatlar, faoliyat yuritish va davlat tomonidan tartibga solishning yuqori samaradorligida erishishni istasalar, menejmentning bażi bir tamoyillari va usullaridan foydalanishlari zarur.
Yuqffida bayon qilinganlari hisobga olish bilan ushbu ishda ”boshqaruv” atamasi shartlilikning ma'lum darajasi bilan ”meneJment" mdnosida ham cp'llaniladi.
Menejment shunchaslnfbe gilash•uchu 1 17unga kiruvchi ba' zi bir holatlarni, hammăian avvaîmaqsadli mazmunni aniqlab olish darkor.
Masalan, boshqaruv tizimini barqarff, ishmchli, istiqbolli va samarali faoliyat yuritishning ta'minlovchi boshqaruv nazariyasi, ilmiy yondashuvlar, jarayonlar, tamoyillar va usullarni ishlab chiqish menejmentning fan sifatidagi maqsadi bo'ladi.
Shuning bil bnÎneJpănułg samarali boshqaruv amaliyoti
sifatidagi maqsadi kiiotning yucłffi foydaliligi, raqobatbaróshligi va boshqa maqsadlariga ishlab chiqarish, savdo va boshqa jarayonini ratsional tashkil qilish va tashkilotning texnik-texnologik bazasini rivojlantirish yo'li bilan erishishdan iboratdir.
Menejmentnin aqsadlari va vazifalari ishlab chiqarish va tijorat cp'lamlarini o'si i va rivoJlanganliY sari uzluksiz ravishda murakkablashadi. Bajarilagan vaz mo'ljallangan maqsadlarga erishilganligi bozorda baholanadi.
Boshqaruv nazariyasining rivojlanishi va iktisodiy-matematik usullarni ishlab chiqilishi vazifalarning ko'pgina sifat yechimlarini vazifalarning aniq miqdoriy baholari yoki qarorlari bilan to'ldirish yoki almashtirishga imkon bergan, hisoblash texnikasi va kcmmun atsi ositalarin rivojlanishi esa boshqaruvning samaradorligi oshlshiga ko'makia gan. Hlsoblashlarning ko'p mehnat talab qilishi tufayli vaqtning haqiqiy yoki yo'l ko'lamlarda hal qilinishi mumkin bo'lmagan ko'pgina masalalar kundalik haqiqat bo'lib qolgan.
Zamonaviy har xil usullari mavjud: boshqaruv vazif AO)al qilishning haqiqiy usullari, boshqaruv Jarayonlarini mo&llashtirish, qarorlar qabul qilishni axborotli va texnik ta'minlanishi va boshqalar. O'zbekistonda nazariy va amaliy statistika, masalalar yechish, muxandislik hisoblashlarning iqtisodiy- matematik modellari va h.k, yetarlicha yaxshi ishlab chiqilgan. Axborotlarni ishlab chiqish, ishlab chiqarishni boshqarish, qarŒlar qabul q om tl shtirish kamroq rivoJlangan. Ammo boshqaruvning aràdorligi tiaf atVazifalarnl hal qilish usullariga, balki ko'proq darajada xo'jalik ritish mexanizmi va davlat tomonidan tartibga solish tizim iga bog'liqdir. Shuning uchun xorijda foydalaniladigan boshqaruvning koÌ)gina (strategik va operativ) modellarini O'zbekistonda hamma vaqt ham samarali qo'llash mumkin emas, bu narsa bozor munosabatlarini pishib yetilishining har xil darajasi bilan izohlanadi•:.,
Menejment makroiqtisodiy nuqtai nazaridan qaral shun€sezish mumkinki, boshqaruvning ilgor usullari amalda bo'lgan va o'zgarib borayotgan xo'jalik mexanimi doirasida faolroq tadbiq etiladi. Ammo agar menejment masalalarini hal qilishga qaralsa, o'zbek tashkilotlarining xorijiy firmalardan katta farqlarini hisobga olish zarur. Hozircha bizning tashkilotlarimizda qaruv apparati asosan ichki vazifalarni, ya'ni texnikiqtisodiy va ope - texnik tahiinot va h.k. vazifalarni hal q 'Jalik fao liyatining tahlili va fuksicnal - qiymat tahlil ishlab chiqarish xaraJatlari, mahsulot tannarxini pasaytirish maqsadida o'tkaziladi, ammo bunda iste'molchilar hali yetarlicha darajada hisobga olinmaydi.
Shunday qilib, meneJment butun tashkilotga singib ketganday bo'ladi va amalda u faoliyatning barcha sohalariga ta'sir koYsatadi. Ammo menejment va tashkil qilishnin 02 amkorliknin utun turli-tumanligida faoliyatning meneJment mazmunihi a luvchl egaralarini yetarlicha aniq belgilash, hamda uning ssosiy turlarini aJratish mumkin. Masalan, ishlab chiqarish meneJmenti-bu ishlab chiqarilayotgan tovarning aniq bozordagi raqobatbardoshligini ta'minlashning maJmuaviy tizimidir. U Oz ichiga ishlab
chiqarish va tashkili •tshlab chiqarishni boshqarishning tashkiliy-huquqiy _uarini tanlash, hayot tajribasining oldingi bosqichlariga muvofiq tovarlarni sotish va firma xizmatini ko'rsatish masalalarini oladi.
moliyalarni boshqarishning barqzorligi, ishonchliligi va samaradorligini ta'minlashning majmuaviy tizimidir. U ož ichiga moliyaviy ko'rsatkichlarni meneJmentga ilmiy yondashuvlarva tanoyillar, daro-
k ichlari, ishlar rejalashtirishni oladi.
- bu mulk egasi tomonidan innovatsiyalarning
barcha turlarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalarni boshqarishning majmuaviy usuli. U ichiga tashkiliy tuzilmalarni qurish, innovatsiyalarning yo'nalishlarini tanlashîhnovatsiyalar, xodimlarni boshqarishning har xil jihatlarini


savdo korxonasi faoliyatining barcha asosiy Jihatlarini
boshqarish Jaraymidan ibffat bo'ladi. U aniq savdo korxonasini rivojlantirish masalalari bo'yicha ratsionalroq boshqaruv qarorlarini shakllantirish, uning faoliyati har xil yo'nalishlxini muvofiqlashtirish va bu faoliyatning yakuniy natijalari yuqorisam adorligini ta'minlashga qaratilgan.
M axsus men jmentnin? yuqorida keltirilgan turlaridan tashqari hozirgi vaqtda quyidagi boshqa uglarț/ham ishlab chiqilmoqda: ijtimoiy soha, bank, soliq, tashkiliy, xalqaro menejment va boshqalar.
ljtimoiy rivojlanishning davriy xarakteri, inqiroz sharoitlarida qarorlar qabul qilish zaruriyati meneJmentning nazariyasi va amaliyotini rivojlałishiga jiddiy motivatsiya bolgan. G'arbning ilg'cr mamlakatlari tajribasi shuni koîsatadiki, meneJment Oldi qo' bęJągpoqda va uning samaradorligini oshishida Juda khik taŕaąqtyot yutuqlaridan foydalanishga tegishlidir.
Bunda shuni takidlash kerakki, keyingi yillarda boshqaruv tizimlarini rivojlantirish markazlari zamonaviy darajada takomillashyapti. Eng rivoJlangan oshishida Juda Ŕatt4•40Î^XilKfy2texnik yutuqlaridan foydalanishga tegishlidir.
Bunda shuni takidlash kerakki, keyingi yillarda boshqaruv tizimlarini rivojlantirish markazlari zamonaviy darajada takomillashyapti. Eng rivojlangan
mamlakatlar gu idaYaponiya, erman vaShvetsariya yetakchilik qilmoqda. Boshqaruvning zamonaviy talablariga muvofiq AQSh - 9, Fransiya - 12, Italiya 14, Buyuk Britaniya - 16 0'rinda turibdi. Keyingi 10-15 yillar ichida iqtisodiyotida keskin ko'tarilish xos bo'lgan mamlakatlar orasida Singapur, Gonkong va Tayvan yetakchilik qilmoqdalar.
Bizning mamlakatimizda ham menejment Garbdagi firmalarni boshqarishning t oyill i, v t lar va shakllari maJmuasi sifatida tanilmoqda. Am 20 Ylllaŕoldl , uning i nłaqsadlari imperalizmning o'rnini mustahkamlashCVa iJtimoiyistik davlatlarga karshi iqtisodiy kurash olib borish manfaatlari yo'lida katta foyda olish va ijtimoiyizm mamlakatlaridan mehnat unumdorligi bo'yicha o'zib ketish hisoblangan. Bunday qarash ho'jalik yuritishning mamłriy-buyruqbozlik tizimi doirasiga ma'lum darajada mos kelgan, chunki rejalashtir shńlng markazlashtirilgan tartibi va bozorni boshqarish tajribasini yo'qĂiŚoâ.,J męxanimizni harakatini bizning iqtisodimizga ty'liq rishning iloJi bo'lmagan. Shunga qaramasdan, o'sha sharoitlarda han bizda menejmentning ko'pgina elementlaridan foydalanish mumkin bo'lgan.
Mamlakat ijtimoiy hayotini demokratlashuvi aholining keng qatlamlari, amaliy xodimlarga ejment nazariyasi va amaliyotining jamlangan boy jahon tajribasi bilan t ishiN1 Imkoniyatinî 'zbekiston iqtisodiyotini bozor munosabatlariga aĘ_țUshi esa ilg'or davlatlar tajribasini va undan foydalanishni zarur qilib qo'ygan. Shuning munosabati bilan Ozbekistonda menejmentga munosabatlar keyingi yillarda ancha o'zgargan. Menejmentning ko'zga ko'ringan nazariyachilari va amaliyotchilarning asarlari nashr qilingan. Zamonaviy boshqaruvchi-menejerlarni faol tayyorlash boshlangan.