Energetika fakulteti "elektr energetikasi" kafedrasi "elektr energetikasi" "EE" uchun

7-amaliy mashg‘ulot

Stansiyalarda qisqa tutashuv toklarini EHM da hisoblash.
6 – amaliy mashg‘ulot dagi hisob kitib ishlarini ushbu amaliy mashgu‘lotda davom ettiramiz. Hisob kitoblar DigSilent dasturida amalga oshirilida. Buning uchun ush dastur yordamida sxemani shakllantirib olamiz. 7.1 – rasmda dastur ishchi oynasi ko‘rsatilgan.

7.1 – rasm. DigSilent dasturini ishchi oynasi
ushbu iconka generator vazifasini bajaradi. Uni olib ishchi madonga joylashtiramiz. Dastavval shinani yordamida qo‘yib olamiz.Generatorni tanlab shinaga ulayotganimizda 7.2 – rasmdagi oyna ochiladi.

7.2 – rasm. Shina qurilmalarni ulash oynasi
bu ikonka orqali uch cho‘lg‘amli transformatorni tanlaymiz. Undan so‘ng yordamida tarmoq tanlanadi.

7.3 – rasm transformatorning qiymatlarini kirituvchi oyna

7.4 – rasm. Generatorning qiymatlarini kiritish oynasi.

7.5 – rasm. Tarmoqning qiymatini kiritish oynasi

7.6 – rasm. Hisoblanuvchi tarmoq sxemasi
Sxema dasturda yig‘ib barcha qiymatlar kiritib olingandan so‘ng F10 tugmasini bosish orqali dasturga hisoblash buyrug‘i beriladi. Olingan natijalar amaliy mashg‘ulot hisobotga qo‘shiladi.
Nazorat savollari

1. 
   DigSilent dasturi qanday dastur ?
   
2. 
   Dastur yordamida hisoblash ketma – ketligini tushintiring
   

8 - amaliy mashg‘ulot

Podstansiyalarda qisqa tutashuv toklarini xisoblash
Qisqa tutashuv toklari asosan elektr asbob–uskuna parametrlarini tanlash yoki tekshirish, shuningdek, rele muhofazasi va avtomatika qurilmasini tanlash yoki tekshirish uchun hisoblanadi. Tarmoq elementlarining qarshiligini aniqlash uchun, odatda, hisoblash sxemasida ularning parametrlari nomlangan birliklarda, yoki nisbiy birliklarda ko‘rsatiladi.
Uch fazali qisqa tutashuv toklarini hisoblash quyidagi tartibda olib boriladi: ko‘rilayotgan energetik tizimlar uchun hisoblash sxemasi asosida o‘rin almashtirish sxemasi tuziladi:

6.1-rasm. Oddiy tizimning hisoblash va almashtirish sxemasi.
asta–sekin o‘zgartirish yo‘li bilan o‘rin almashtirish sxemani eng sodda ko‘rinishga shunday keltiriladi, bunda natijaviy E.YU.K. ma’lum miqdor bilan xarakterlovchi manbalar guruhi yoki xar bir ta’minlovchi manba qisqa tutashuv nuqtasi bilan bitta natijaviy qarshilik X_nat orqali bog‘langan bo‘ladi.
Natijaviy qarshilikni bilgan holda Om qonuni asosida qisqa tutashuv tokining tashkil etuvchisini boshlang‘ich miqdori IPO aniqlanadi. So‘ngra zarbiy tok va zarurat tug‘ilsa, berilgan vaqt momenti t uchun qisqa tutashuv tokining davriy va boshlang‘ich tashkil etuvchisi aniqlanadi.
Tizim qarshiligi S aniqlanadi.
(8.1)
bu yerda –energetik tizimni nisbiy kattalikdagi qarshiligi
Liniyaning qarshiligi:
(8.2)
bu yerda, X_sol – liniyani solishtirma induktiv qarshiligi (6-220 kV li bir zanjirli xavo liniyasi uchun –0,4 Om/km/).
Kuch transformatorini cho‘lg‘amlaridagi qisqa tutashuv kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:
(8.3)
Kuch transformatorini cho‘lg‘amlaridagi induktiv qarshilik:
(8.4)
(8.5)
(8.6)
K₁, K₂, K₃ lar uchun natijaviy qarshiliklar quyidagicha aniqlanadi:
(8.7) (8.8) (8.8)
Parallel ishlayotgan transformatorlar uchun:
(8.9)
K₁, K₂, K₃ nuqtalariga bazis toklari aniqlanadi:
(8.10)
Yakunlovchi almashtirilgan sxema asosida qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisining boshlang‘ich qiymati ( I_p.o) aniqlanadi:
K₁ nuqta uchun: (8.11)
Shu nuqta uchun zarbiy tok
bunda, I_p.o – qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisining boshlang‘ich qiymati;
(8.11)
K_u–qisqa tutashuv tokining boshlang‘ich tashkil etuvchisining so‘nish doimiysi vaqtga bog‘liq bo‘lgan zarbiy qiymat.
Konstanta T_a va K_z o‘zaro quyidagi nisbatda bog‘langan:
, bu 3,25 rasmda grafik ravishda ko‘rsatilgan (L.I). Ma’lum Ta bo‘yicha 3.25 rasmdagi grafikdan Ku ning tegishli qiymatini aniqlash mumkin.
T_a taxminan quyidagi ifodadan aniqlash mumkin:
(8.12)
bunda va – qisqa tutashuv zanjirining tegishlicha yakunlovchi induktiv va aktiv qarshiliklaridir.
Ku nuqta uchun qisqa tutashuv tokining boshlang‘ich tashkil etuvchisi aniqlanadi:
Aniqlash lozim bo‘lgan q.t toklarining hisoblanadigan vaqt ifoda orqali aniqlanadi, bunda – o‘chirgichning xususiy uzish vaqti 0,05 sekunddan oshmaydi.; – releli himoyasini minimal vaqti 0,01 sek.
Hisobni osonlashtirish uchun e-τ /Ta miqdorini T va Ta ning ma’lum qiymatlarida, 3.26 rasmda tasvirlangan egri chiziqlardan aniqlash maqsadga muvofiq. (A–1)
Qisqa tutashuvni to‘liq issiqlik impulsi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
(8.13)
bunda tuz – uzish vaqti.
ni hisoblashda doimiysini taxminiy hisoblashda 3.7, 3.8 – jadvallardan olish mumkin, elektrostansiya shinalarida qisqa tutashuv bo‘lgan holda ni baholash zarur bo‘lsa, u holda qisqa tutashuv tokining yig‘indisi bo‘yicha taxminan olish mumkin (A-1. 197 bet).
Xuddi shunday qilib K2 va K3 nuqtalar uchun I_p.o , i_y, i_aτ va lar aniqlanadi.

Вariant	Tizim kattaliklari			Podstansiya O‘lchamlari			podstansiyadan chiquvchi liniyalar soni Yig‘ma shinalardagi maksimal yuklama P (MVt)				Elektr iste’molchilarining Turlari (tartib raqami)
	Nominal kuchlanish(kV)	Qisqa tutashuv quvvati S k.z (MVA)	Liniyaning uzunligi L ( km)	Tuproq tarkibi	Tuproqni solishtirma qarshiligi ρ (Om.m)	Podstansiyaning o‘lchami (m.m)	Podstansiyadan chiquvchi kuchlanish Uk				Podstansiyadan chiquvchi kuchlanish Uk
				6.3	6.3	6.3	6.3	10.5	37	115		6.3	10.5	37	115
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11		12	13	14	15

8-amaliy mashg‘ulot uchun topshiriq 8.1 , 8.2 – jadvaldan olinadi.
8.1 - jadval

№	Istemolchilar	Ks o‘rtacha qiymatlari	cos ning o‘rtacha qiymatlari
1	Qora metallurgiya	0.75	0.7
2	Neftni qazib olish	0.65	0.84
3	Qog‘oz ishlab chiqarish korxona	0.6	0.7
4	Engil sanoat	0.7	0.8
5	Rangli metallurgiya	0.67	0.87
6	Axoli punkti	0.9	0.8
7	Avtomobil sanoati	0.4	0.65
8	Oziq – ovqat korxonasi	0.8	0.75
9	Tog‘ rudalari	0.6	0.7
10	Neftni qayta ishlash korxonasi	0.65	0.84
11	Qishloq xo‘jaligi	0.65	0.78-0.8
12	Ko‘mir qazib olish	0.7	0.82
13	To‘qimachilik sanoati	0.76	0.88
14	Kimyo sexi	0.65	0.85

8.2 - jadval

Nazorat savollari.

1. 
   Qisqa tutashuv toklari nima uchun hisoblanadi?
   
2. 
   Qisqa tutashuvning qanday turlari mavjud?