1 - Amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Elektr zanjirlaridagi asosiy shartli belgilar va elektr zanjirlari sxemalarining asosiy turlari.
Elektr zanjir elektr tokni xosil qilish va uning o‘tishini ta’minlaydigan qurilma va obektlarning majmui bo‘lib, undagi elektromagnit jarayonlar elektr yurituvchi kuch (EYUK), tok va kuchlanish tushunchalari bilan ifodalanadi.
Elektr zanjir tushunchasi elektronika fanining tayanch tushunchasidir.
Elektr energiya manbai, iste’molchi va ularni o‘zaro birlashtiruvchi o‘tkazgichlar elektr zanjirning asosiy elementlari, o‘lchash asboblari, ulab-uzgichlar va himoyalash qurilmalari esa uning yordamchi elementlari xisoblanadi.
Unsurning nomi
|
Shartli belgisi
|
Nisbiy o‘lchamlari
|
Rezistor, qarshilik
|
R
|
|
Elektr yurituvchi kuch manbasi, EYUK
|
E
|
|
Kondensator, sig‘im
|
|
|
Gʻaltak, induktivlik
|
|
|
Kalit, uzgich
|
|
|
Zanjirdan oqayotgan tok kuchi zanjirdagi mavjud elektr yurituvchi kuchga to‘g‘ri va tashqi va ichki qarshiliklar yeg‘indisiga teskari proporsionaldir.
Demak tok kuchini o‘lchovchi asbob Ampermetr deb nomlanadi.
Om qonuniga doir masalalar
.
1.1. Kuchlanish U=110v bo‘lgan elktr tarmoqqa qarshiligi r=200 Om cho‘g‘lanma lampa ulangan. Lampadagi tok kuchini aniqlang.
Y
echish. Tok kuchi.
1.2. Agar isitish asbobidagi tok kuchi I=5a, uning qarshiligi bo‘lsa, uning qisqichlaridagi kuchlanishni aniqlang.
Yechish. Qisqichlardagi kuchlanish.
1.3. Agar simlarning ko‘ndalang kesimi S=10mm2 va liniyaning uzunligi 200m bo‘lsa, havo liniyasi simlarining +200S va -100S temperaturadagi qarshiligini toping.
Yechish. Liniyadagi ikkita simning S dagi qarshiligi;
O‘sha simlarning (-100S) temperaturadagi qarshiligi.
2-Amaliy mashg‘ulot.
Mavzu: O‘zgarmas tok zanjirida energiyani xisoblash.
Elektr qarshilik
Ma’lumki, elektr zaryadlarning yo‘nalgan xarakatiga elektr toki deyiladi. Elektr zaryadlari o‘z xarakatida boshqa zaryad, atom va malekulalar bilan to‘qnashadilar. Bunda zaryadlarning tezligi va kinetik energiyasi kamayadi. Lekin elektr maydon ta’sirida zaryadlarning tezligi yana oshadi. Yangi to‘qnashishda esa tezligi yana kamayadi. Natijada o‘tkazgichda zaryadlarning bir tekis xarakati o‘rnatiladi. Shunday qilib o‘tkazgich zaryadlarning xarakatiga qarshilik ko‘rsatadi.
Qarshilikka teskari kattalik elektr o‘tkazuvchanlik deyiladi va g bilan belgilanadi.
O‘tkazgichning materiali, uzunligi va ko‘ndalang kesimi ma’lum bo‘lsa, uning qarshiligi quyidagicha aniqlanadi.
Qarshilikning temperaturaga bog‘liqligi
yoki
Om qonuni
Berk zanjirda tok qiymati elektr yurituvchi kuch qiymatiga to‘g‘ri proporsional, ichki va tashqi qarshiliklarning yig‘indisiga teskari proporsional bo‘ladi:
yoki Agar R=0 bo‘lsa
Do'stlaringiz bilan baham: |
