Epik asarning g’oyaviy va mavzuiy zamini. Asosiy va ikkinchi darajali mavzular Epik turning spеtsifik xususiyatlari haqida gap kеtganda avvalo voqеabandlik tilga olinadi

Lirik obraz.
Lirik qahramon - bu o'sha qahramonning lirik asardagi obrazidir, uning kechinmalari, fikrlari va hissiyotlari unda aks etadi. Bu muallifning obraziga hech qanday o'xshash emas, garchi u o'z hayotidagi ba'zi voqealar, tabiatga, ijtimoiy faoliyatga, odamlarga munosabati bilan bog'liq shaxsiy tajribalarini aks ettiradi. Shoirning dunyoqarashi, dunyoqarashining o'ziga xosligi, qiziqishlari, xarakter xususiyatlari o'ziga xos shaklda, asarlari uslubida o'z ifodasini topadi. Lirik qahramon o'z davridagi odamlarning, sinfdoshlarining o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi, o'quvchining ma'naviy dunyosini shakllantirishga ulkan ta'sirLirik qahramon. barqaror shaxsiy xususiyatlar, tashqi ko'rinishning o'ziga xosligi, individual taqdiri, lirik she'rda o'zi "men" haqida gapiradigan odamning odatiy qiyofasi bilan ta'minlangan; lirik asarda muallif ongini ifoda etish usullaridan biri muallif - asar yaratuvchisi obrazi bilan bir xil emas. Muallifning ma'naviy tajribasi, uning dunyoqarashi va dunyoqarashi tizimi lirik asarda bevosita emas, balki bilvosita, ichki olami, kechinmalari, ruhiy holatlari, nutqning o'zini namoyon qilish uslubi orqali aks etad

35     Лирик қахрамонинг объектив и субъективлилигиLirik qahramon, Lidiya Ginzburgning so'zlariga ko'ra, "nafaqat mavzu, balki asarning ob'ekti", ya'ni tasvirlangan va tasvirlangan bir-biriga mos keladi, lirik she'r o'z-o'zidan yopiladi. Bunda lirik qahramonning kontsentratsiyasi tabiiy ravishda birinchi navbatda uning his-tuyg'ulari, kechinmalarida yuzaga keladi, bu lirik qahramonning o'zi toifasining mohiyatidir. E'tibor bering, adabiy tanqidda shakllangan an'anaga muvofiq, ma'lum bir muallifning barcha asarlari uning muallifining gipostaziga bog'liq holda ko'rib chiqilgandagina, lirik qahramon haqida gapirish mumkin. Boris Kormanning ta'rifiga ko'ra, "lirik qahramon ong sub'ektlaridan biridir; u to'g'ridan-to'g'ri baholovchi nuqtai nazardan ham sub'ekt, ham ob'ektdir. Lirik qahramon ham ongni tashuvchidir, ham obrazning mavzusidir ”.

36 Тематика турлари

Xalq va davrning milliy ko‘rinishlari doimo aniq, tarixan konkretdir

va har bir asarda ana shu ko‘rinishlar ichidan tanlab oiingan voqealar doira-

si tasvirlanadi, bu tematikadir.

Jumladan, « 0 ‘tkan kunlar»da XIX asrning ikkinchi yarmidagi Turkis-

tondagi hayot aks etgan bolsa, «Uch ildiz» (P.Qodirov)da 0 ‘zbekistondagi

XX asrning 60- yillaridagi talabalar hayoti bilan bogliq voqealar tasvirlan-

gan.

37 Минг қуёш шуласи” романинг асосий ва иккинчи даражали ғоялари.

Asarning asosiy g‘oyasi: Asarda otaning qiziga va qizning otaga bolgan muhabbati, bir insonga sadoqat, insonni inson sifatida rivojlanishi, yaxshilik va yomonlik, insoniylik, jamiyatdagi urushlarning insonlar taqdiriga tasiri kabi g`oyalar aks etadi.

Yetakchi ğoya Asar afg'on zaminida o'tgan tinimsiz urush, qirg'inbarot zamonidagi taqdirlar haqida hikoya qiladi. Kitob Maryam so'zi bilan boshlanib Maryam bilan tugaydi. "Xaromi" tamg'asi bilan tug'ilgan Maryam har bir o'quvchida achinish hissini, insoniy og'riqlarni uyg'otadi. Maryamning o'zi orzu qilib yetolmagan farzand kulgusiday baxtni tuxfa etgan kundoshi Layloning baxti uchun o'zini qurbon qilishi har qanday odamni yuragini larzaga keltiradi. Laylo va Tariqning sof muhabbatining (istisno bilan) baxtli nihoyasi kishiga taskin beradi. Bir so'z bilan aytganda asar AJOYIB!

38 .Персонажлар нутқи. Уларни асардаги ахамияти.

Personajlar nutqini individuallashtirish zarurati badiiy asar

tilidagi differensatsiyalanganlikni yanada orttiradi. Chunki asardagi

har bir personajning nutqi uning xarakter xususiyatlariga,

dunyoqarashi, muhiti, ma'naviy qiyofasi, madaniy-ma'rifiy

darajasi kabi jihatlarga muvofiq bo'lishi lozim. Chunki, epik va

dramatik asarlarda qahramon xarakterini yaratishning asosiy

vositalaridan biri personaj nutqi sanaladi.

personajlar nutqi asosan

dialogik shakldadir. Personajlar o'rtasidagi nutq konkret hayotiy situatsiyada kechishi

tufayJi, birinchidan, hayotiy holatning hissiy bo'yoqdorligi dialog

vositasida yanada boyitiladi; ikkinchidan, nutqning hissiy tonalligi

hayotiy vaziyat hissiy fonida anglashiladi. Demak, epik asardagi tasvir

predmeti bilan bog'liq emotsionallik (ya'ni muallif nutqidagi hissiylik)

hamda qahramonlar nutqidagi emotsionallik bir-biriga bog'liq holda

mavjud, ular bir-birini to'ldiradi va birlikda asarning umumiy hissiy

tonalligini tashkil qiladi.

39 Монологлар, диалоглар ва полилоглар.

Badiiy nutq shakllari haqida gapirganda, uning yana monologik va dialogik

shakllari ham farqlanadi. Monologik nutq shakli bir odam tilidan

aytilayotgan nutqni bildirsa, dialogik nutq shakli suhbat-muloqot

chog'idagi bir necha kishinin~ nutqini anglatadi. Lirik asarlarda

monologik nutq, dramatik asarlarda dialogik nutq yetakchilik qilsa,

epik asarlarda ulaming har ikkisi ham keng o'rin tutadi. Bunda muallif nutqi asosan monologik shaklda bo'lsa, personajlar nutqi asosan dialogik shakldadir.

Dialogda til vositalaridan, majoziy ifodalardan foydalanish imkoniyatlari, kirish so‘z, undov va modal so‘zlarni qo‘llash, imo-ishoralardan unumli foydalanish, gapning ta’sirchanligini oshirish imkoniyatlari.

Dialog nutq shakllaridan biri bo‘lib, unda har bir fikr to‘g‘ridan-to‘g‘ri suhbatdoshga qaratilgan bo‘ladi. Dialogik nutqning sintaktik qurilishi monologik nutqqa qaraganda sodda tuziladi. Dia­log fikrlarning qisqaligi bilan ajralib turadi. Unda suhbatni davom ettirish uchun eng zarur narsalargina ifodalanadi. Voqealar keng izohlanmaydi. Shu jihatdan ham dialog monologga o‘xshamaydi. Dialog so‘roq, buyruq va darakgaplardan tashkil topadi.Ikkidan ortiq ishtirokchilarning nutqidan tuzilgan suhbat polilogdir. Polilog hamma til xususiyatlari jihatidan dialogning o‘zidir. Faqat unga suhbatdoshlarning soni ko‘proq bo‘ladi.

40. Asar tahlili

41. Epik sarning g’oyaviy va mavzuiy zamini. Asosiy va ikkinchi darajali mavzular.

Epik janrlar uchun muhim rol o'ynaydigan voqealar haqida, qahramonlar haqida so'zlaydigan, ammo ayni paytda o'zlarini bo'laklardan ajratib turadigan hikoya qiluvchi (rivoyat qiluvchi) obrazidir. Epos, o'z navbatida, nafaqat rivoyatni, balki hikoyachini (uning nutq uslubi, mentaliteti) aks ettiradi, aks ettiradi. .Eposlar - adabiyotning bir turi (lirika va drama bilan bir qatorda), o'tmishda kutilgan voqealar haqida hikoya qiluvchi (hikoya qiluvchi tomonidan amalga oshirilgan va eslangan kabi). Epos plastik hajmda, fazoviy va vaqt miqyosida va voqea bilan to'yinganlikni o'z ichiga oladi. Aristotelning poetikasiga ko'ra, doston so'z va dramadan farqli o'laroq, rivoyat paytida xolis va ob'ektivdir

42. obraz tizimida hikoyachi joyi va o’rni. Asar misolida tushuntiring.

Obraz, badiiy obraz— voqelikni fakat sanʼatga xos usulda oʻzlashtirib va oʻzgartirib harakterlovchi estetik kategoriya. Shuningdek, badiiy asarda ijodiy qayta yaratilgan har qanday voqea ham O. deb yuritiladi. .Obraz. murakkab tuzilish va murakkab koʻrinishga ega; u borliq bilan ruhiy dunyoning bir-biriga oʻtishidagi barcha momentlarni oʻz ichiga oladi. Badiiy O. vositasida subʼyektivlik bilan obʼyektivlikning , yakka holat bilan umumiylikning , ideallik bilan reallikning oʻzaro muvofiq munosabatlari ijodiy ishlab chiqiladi. Badiiy O.ning muhim vazifasi uning hayotdagidek salmoqdorlik, yaxlitlik va jonlilikka ega boʻlishidir.

43. badiiy asr tarkibi. Mazmun va shakl birligi

Adabiyot nazariyasi badiiy asarning tarkibiy qismlari (syujet, konflikt, kompozitsiya va boshqalar), adabiy turlar va janrlar haqidagi masalalarni keng yoritadi. Insoniyat tarixida bo‘lgan ijodiy uslublar, adabiy oqimlar, mak-tablar Adabiyot nazariyasi da o‘zining aniq ta’rifu tavsifini topali. O‘tmish adabiyot bilan hozirgi zamon adabiyoti o‘rtasidagi do-imiy vorislik (an’ana va yangilanish) masalalari ham Adabiyot nazariyasi ga aloqadordir. МАЗМУН ВА ШАКЛ — фалсафий тушунчалар. Мазмун нарсаларни айнан шу нарса сифатида ифодаловчи муҳим элемент ва ўзгаришларнинг йиғиндисидир. Шакл мазмуннинг мавжудлик усулини, ички тузилишини ифодалайди. Объектив оламда нарса ва ҳодисаларга оид бўлмаган соф мазмун ҳам. соф шакл ҳам йўқ. \

44. mazmun komponentlari.

44.Mavzu (arab. — joylashtirilgan, qoʻyilgan), tema — 1) muhokama, maʼruza, suhbat, dars, ilmiy asar va boshqa ning asosiy mazmuni; 2) adabiyot va sanʼatda — ijodkor tomonidan tanlanib, uning gʻoyasini aks ettiradigan badiiy tasvir obʼyekti, hayotiy material doirasi.

44 Gʻoya — inson tafakkurida vujudga keladigan, jamiyat va olamlarni maqsad sari yetaklayligan fikr. Unda olamni bilish va amaliy oʻzgartirish maqsadlari. u.targa erishish yoʻllari va vositalari mujassam boʻlali. 44.Muammo (arab. — koʻr, koʻr qilingan) — oʻzbek mumtoz adabiyotida sheʼriy janr; poetik sanʼat turi. Unda biror soʻz, ism (yoki bosh harflari), sana va boshqa yashirib beriladi. Koʻpincha 1 bayt, baʼzan 2 baytdan iborat boʻlib, unda biror soʻz yoxud fikr soʻz oʻyini asosida yashiringan boʻladi. Agar sheʼriy bayt boshdan oxir shu asosga qurilgan va tugallangan boʻlsa, M. deyiladi. 44.Konsepsiya (lot. conceptio — majmua, tizim) — 1) biror sohaga oid qarashlar, tamoyillar tizimi, fakt va hodisalarni tushunish, anglash va izohlashning muayyan usuli, asosiy nuqtai nazar; 2)adabiyotda — biror asarning asosiy gʻoyasi. K. badiiy asar mohiyatini, ijodkorning "meni"ni ifoda etadi. Biroq badiiy asar K.si ayrim holatlarda muallifning subʼyektiv qarashlaridan keng qamrovli bulishi mumkin. Baʼzan muallif moʻljaliga zid holat yuz bersa ham, mohiyat eʼtibori bilan asar oʻz K.siga koʻra muallifning badiiy-estetik olamiga tegishli boʻlad Гипертенс 44.Tendensiya - nemischa Tendens ; lotincha tendere - yo‘nalmoq, intilmoq so‘zlaridan olingan bo‘lib, taraqqiyot yo‘nalishiidir.

45. shakl komponentlari

.Syujet (frans. — predmet, mazmun, narsa) — badiiy asar mazmunini tashkil etadigan, bir-biri bilan oʻzaro bogʻliqlikda kechadigan, qahramonlar oʻrtasidagi aloqalardan tarkib topgan voqealar tizimi. Barcha epik, dramatik va liroepik turdagi badiiy asarlarda S. mavjud boʻladi. 45 Konflikt (lot. contlictue — ixtilof, toʻqnashish) — 1) qarshi tomonlar, fikrlar, kuchlar toʻqnashuvi; 2) adabiyot va sanʼatda — badiiy asar mohiyatida yotgan ziddiyat, personajlarning oʻzaro toʻqnashishi, ixtilofi. Konflikt epik asarlarga nisbatan qoʻllanadi, lirik asarlarda esa u kolliziya, kechinma, fikr oqimi tarzida namoyon boʻladi. Konfliktning 3 xil koʻrinishi mavjud: asar qahramonlarining birbirlari bilan toʻqnashuvi, kurashi; shartsharoit, muhit bilan toʻqnashuv; oʻz-oʻzi bilan ichki kurash. Drama konfliktni harakatni rivojlantiruvchi, keskinlashtiruvchi xususiyatga ega

46. Adabiy yo’nalish va oqimlar (klassitism, sentamentasizm……..)

.Adabiy yo’nalishlar - ma'lum bir tarixiy davrda o'z ijodida saqlanib qolgan va amalga oshirilgan ko'plab yozuvchilarning asarlariga xos bo'lgan adabiy, estetik va ma'naviy tamoyillar to'plami. Tarixiy sharoitlar ta'sirida adabiy tendentsiyalar shakllanadi; shu bilan birga, ba'zida ularning nazariyotchilari va mafkurachilari bor, ularning asarlarida aytib o'tilgan tamoyillar tushuntirilgan va asoslangan. 4San'atdagi (lat. realis - real, real) dan, san'atning u yoki bu turiga xos bo'lgan aniq vositalar orqali haqiqatni ob'ektiv aks ettirish. San'atning rivojlanishi jarayonida realizm aniq tarixiy shakllar va ijodiy usullarni (masalan, o'quv realizmi, tanqidiy realizm, sotsialistik realizm) egallaydi. Bu usullar ketma-ketlik bilan o'zaro bog'liq bo'lib, o'ziga xos xususiyatlarga ega. Haqiqiy tendentsiyalarning namoyon bo'lishi san'atning turli xil va janrlarida ham farq qiladi. ..Romantizm (frans. romantisme) — 18-asrning 1-yarmi — 19-asrda Yevropa, shuningdek, Amerika adabiyeti va sanʼatida paydo boʻlgan hamda jahon boʻylab keng tarqalgan oqim. R. ispancha romans soʻzidan olingan boʻlib, bu suz dastlab lirik va qahramonlik mazmunidagi qoʻshiqni, keyinchalik esa ritsarlar haqidagi katta epik asarlarni anglatgan. "Romantik" sifatdoshi 17-asrda roman tillarida yozilgan avantyura va qahramonlik ruhi bilan sugʻorilgan asarlarga nisbatan qoʻllana boshlagan. .Modernizm (italyancha modernismo - «zamonaviy oqim»; lotinchadan kelib chiqqan modernus — «zamonaviy, yangi») XIX asrning ikkinchi yarmi, XX asrning 50—60-yillarida Yevropa, AQSH adabiyoti va sanʼatida rivoj topgan oqim va yoʻnalishlarning umumiy nomi

47. adabiy jarayon.

..Rus adabiy tanqidida "adabiy jarayon" atamasi 1920 yillarning oxirida paydo bo'lgan, garchi kontseptsiyaning o'zi XIX asrda tanqidda shakllangan bo'lsa ham. Belinskiyning "1846 yildagi rus adabiyotiga qarash" va boshqalarning taniqli obzorlari - bu xususiyatlar va naqshlarni namoyish etishga qaratilgan birinchi urinishlardan biri. adabiy rivojlanish u yoki bu davr mahalliy adabiyot, ya'ni adabiy jarayonning xususiyatlari va naqshlari.

"Adabiy jarayon" atamasi adabiyotning tarixiy mavjudligini, uning ma'lum bir davrda ham, butun millat tarixida ham ishlashini va evolyutsiyasini bildiradi. 47..An’ana – o‘tmishdan kelajak-ka meros qoladigan, avloddan avlodga o‘tadigan, jamiyat hayotining turli sohalarida namoyon bo‘ladigan moddiy va ma’naviy qadriyat. Milliy, madaniy, maishiy, ijtimoiy-siyosiy, diniy va boshqa A.lar bor. A.lar xalqlarning tarixiy rivojlanishi jarayonida shakllanadi.