Ergasheva diloromning

Nutq qisqaligi.Nutq qisqaligi-madaniy nutqning muhim belgisi. 

Nutqda  ko„p  so„zlilik,  ezmalik,  bir  narsani  qayta-qayta  takrorlash 

eshituvchi  zeriktiradi,  qiziqishini,  e‟tiborini  qochiradi.  Nutqining 

maqsadga  muvofiq  kelishi  uchun  tinglovchining  vaziyatini  ham 

hisobga olish zarur. 

 

Demak,  nutq  aniq  va  ravon  bo„lishi  grammatik  jihatdan  to„g„ri 

tuzilgan bo„lishi adabiy talaffuz qoidalariga bo„ysunishi boshdan oyoq 

izchil  bayon  qilinishi  lozim.  Ana  shunday  nutqgina  tinglovchi  va 

o„quvchi  qalbiga  borib  yetadi.  Buning  uchun  esa,  yozuvchidan  va 

omma oldida nutq so„zlovchi kishidan tinimsiz izlanish va o„z ustida 

ishlash, filologik bilish va muttasil nutqiy mashq talab qilinadi. 

Inson  fikrining  ravonligi,  mazmundorligi  nutqning  nechog„lik 

mantiqiyligi,  umuman  fikrlash  qobiliyati  uning  badiiy  adabiyotga 

bo„lgan munosabati bilan belgilanadi. 

Yozma nutqqa quyidagi talablar qo„yiladi: 

                                                           

1

 Begmatov. O`zbek tilining nutq madaniyati 

---

1.  Har  bir  so„z,  har  bir  jumla  mazmuni  va  muallif  maqsadini 

ochishga  xizmat  etishi,  shuningdek,  nutq  ihcham,  izchil  va 

mantiqli ifodalanishi zarur. 

2.  Yozma nutqdagi fikr qiziqarli, ifodali, uslub jihatdan sodda va 

ravon bayon etilishi kerak. 

3.  Bildirilgan  fikrlar  asosida  zarur  xulosa  chiqarishga  aloxida 

e‟tibor berish zarur. 

Yozma nutqni o„stirish vositalariga quyidagilar kiradi: 

1.  Lug„at ustida ishlash. 

2.  Badiiy asardan turli ko„chirib yozuvlar: 

a)  badiiy  asarlardan  peyzaj  va  portret  tasvirini  ko„chirib 

yozish; 

b) asar qatnashchilari nutqidan monolog tayyorlash maqsadida 

ko„chirish; 

v)  yodlash,  deklamatsiya  tayyorlash  uchun  she‟lar    (yoki 

undan parcha) ko„chirig; 

g) dialoglarni o„zlashtirma gaplarga aylantirib yozish. 

3.  Syujetli she‟riy asarlar mazmunini hikoyaga aylantirib yozish. 

4.  Savolllarga javob yozish. 

5.  Matn mazmunini qisqartirib yozish. 

6.  Matn mazmunini kengaytirib yozish. 

Yozma  nutqni  o„stirishning  psixologik  va  didaktik  asoslari. 

O„qituvchi  o„quvchining  yozma  nutqini  o„stirishda  tashabbuskor 

bo„lishi,  umumiy  pedagogik  va  didaktik  talablarga  asoslanishi  kerak. 

Bunday didaktik prinsiplarga quyidagilar kiradi: 

O„qishning ilmiyligi, 

---

Sistemaliligi, 

Muntazamliligi, 

Nazariya bilan amaliyotning o„zaro aloqadorligi, 

Onglilik, 

Faollik, 

Ko„rgazmalilik, 

Aniqlik va tushunarlilik va boshqalar. 

Bu  prinsiplar  bir-biri  bilan  o„zaro  aloqada  bo„lib,  biri 

ikkinchisini to„ldiradi. 

Ular, 

birinchidan, 

o„qituvchining 

o„quv 

materiallarini 

o„quvchilarga  ko„rgazmali,  qiziqarli,  tushunarli  qilib  bayon  etishni 

ta‟minlasa,  ikkinchidan,  o„quvchining  materialni  puxta  va 

muvaffaqiyatli o„zlashtirishni ta‟minlaydi.