Эркин Малик

ҲАЙЪАТ ЙИҒИЛИШИ 
(ёки Шайтонваччанинг тақдири ҳал бўлиб
кетишига сал қолгани) 
Бу галги ҳайъат йиҚилиши ҳардамхаёллик билан бошланди. Кимлардир 
хотиржам, кимлардир хавотирда. Кўпни кўрган раис ҳар доимгидек оҚир ва 
босиқ. Бундан кўринадики кимлардир Шайтонваччадан рози, кимлардир 
норози. Энди ҳамма гап ахборотчида қолди. У кимлар томонида, ҳамма гап 
шунда? 
— Иш чатоқ,— деди у кутилмаганда,— Одамшайтонимиз чегарадан 
чиқиб кетди. ¤тирганларнинг ярми «расво бўлди» дегандек ерга қаради, ярми 
«шундай, ўртоқ раис» дегандек раисга юз бурди. Раиснинг бир туки ҳам 
ўзгармади. Шунинг учун ҳам раис-да! 
— Хў-ў-ў-ш,— деди у ахбoротчининг ваҳимасига эътибор қилмай. 
Раиснинг шунчаки «х-ў-ў-ў-ш» деб қўйиши ахборотчини саросимага солиб 
қўйди. Демак раис Одамшайтондан рози. Энди бошқача гапира олмайди. 
«Чатоқ» дедими чатоқлигини исботлаши керак. Бўлмаса унинг ҳам думи 
ечилиб кетиши, фаррошлар сафи биттага кўпайиши аниқ. 
— Чипор товуқ тупроқ сочар, ўз айбини ўзи очар бўп кетди бу ёҚи, 
ҳурматли раис жаноблари. Вакилимиз тажрибасизлик қилиб қовун тушириб 
қўйди. Ўа, кўпгина сирларимизни очиб ташлади. Хўжақишлоқликлар 
болаларини шомдан кейин кўчага чиқармай қўйишди. ¤злари ҳам зарурат 
бўлмаса чиқмайдилар. Ўовлиларда кир ўралар пайдо бўлди. Эркагу хотин 
Бисмилло айтиб, пўш-пўшлашни ўрганишди. Қишлоқда Бисмиллосиз 
юрмайдиган одам қолмади, ҳисоб. Анови полковник ҳам ўзимиздан эди, кўп 
ишкалликларни ўшани қўли билан қилардик. Хуллас, ҳамма иш чаппасига 
кетди. 
— Ажинашамол қайда юрибди? — дея ўтирганларга синашта кўз 
ташлади раис. Тахминан сездики, масала унчалик ваҳима қиладиган 
даражада эмас. ¤тирганларнинг юз-кўзлари айтиб турибди, ораларида 
ахбoротчини ёқламайдиганлар ҳам бор.

---

95 
— Айтган эдим-ку, чолнинг ҳовлиси бамисоли Хитой девори, деб... 
Аллоҳнинг оятлари билан қўрҚонлаб ташланган. Ажинашамол у ерга кира 
олмаяпти. Кирганда нима. Қўлидан ҳеч нарса келмайди. Вакилимиз 
Ажинашамолдан аллақачон ихтиёрни олиб қўйган.
— Таклиф? 
— Одамшайтон операцияси бекор қилиниб, вакилимизнинг баҳридан 
ўтиш керак, вассалом. 
— Овозга қўяман... 
Ўисоб эликка эллик бўлиб қолди. Энди раис қайси томонга овоз берса 
Одамшайтоннинг тақдири ҳал бўлади. Ё яшаб қолади ё эрта кунда 
асфаласофилинга жўнайди. Учинчи йўл йўқ. Лекин раис ҳамишадагидек 
шошилмади. Қарши томоннинг ҳам фикрини билмоқчи бўлди. Ўалидан бери 
қўл кўтараётган жинлар шўъбасининг бошлиҚига сўз берди. 
— Аксинча,— деди у ҳаяжон билан,— биз жинлар Хўжақишлоқда 
бўлаётган ишларни қўллаб-қувватлаймиз. Одамшайтон жинларнинг ҳақ ва 
ҳуқуқларини бирмунча тиклаб берди. Жинларни ҳам Худо яратган, ахир. 
Уларнинг ҳам вақтида ўйнаб-кулишга, еб-ичишга, тўй-тoмошалар қилишга 
ҳақлари бор. Вакилимиз сиримизни жудаям очиб ташлаётгани йўқ, қайтага 
жинларни ҳимоя қилди. Кечани кеча, кундузни кундуз демай изҚиб юрган 
одам болаларига бизни ҳам бу дунёда яшашга ҳаққимиз борлигини эслатиб 
қўйди. Буни нимаси ёмон? Қолаверса вакилимиз Хўжақишлоқда янгича бир 
салтанат қураётганга ўхшайди. Бошқаларни билмадиму, менга шунақа 
туюлади. Ўадеб куткилайвермасдан сал эркинлик бериш кераклича. 
Хўжақишлоқда қачон жинларга атаб қўй сўйилган эди? Ким эслай олади? 
Ўеч ким! Шунинг ўзи катта ютуқ эмасми? Ана, қассоб илгари битта молнинг 
суягини ўтказа олмай хуноб бўларди. Энди кушхонадан бери келмай қўйди. 
Битта молга иккита молнинг суягини қўшиб сотяпти. Яна одамлар раҳмат деб 
олиб кетишади. Бу найрангларни ким ўйлаб топди? Шундоқ вакилимизни 
қандоқ қилиб баҳридан ўтиш мумкин? 
— Таъминот бўлими шўъбаси ҳам Одамшайтондан рози, — деди шўъба 
бошлиҚи жинлар вакилини қўллаб-қувватлаб, — жинлар ейиш-ичишда 
тавбасига таяниб қолган эди. Энди биққидек-биққидек бўлиб, кўпайишни 
бошладилар. Шом билан хуфтон оралиҚида тўйларини бемалол қилиб 
олишяпти. Бу ажойиб тажриба бошқа қишлоқларга ҳам ёйилса қанийди. 
Таъминот юзасидан жинларнинг шикояти бирмунча камаярди. 
— Ўақ ва ҳуқуқлар шўъбаси ҳам Одамшайтоннинг ишларини қўллаб-
қувватлайди. Шуни эсдан чиқармаслик керакки, дунёдаги энг қабиҳ ишлар 
ҳам ҳақиқат ниқоби остида амалга оширилади. Ахир заҳар ҳам таомга қўшиб 
берилади-да. Шундай экан, вакилимизнинг тутган йўли тўҚри. Сал 
сиримизни очиб қўйган бўлса осмон узилиб ерга тушибдими? Ахир 
нимадандир воз кечмай туриб, нимагадир эришиб бўлмайди-ку! 
— Барибир у бизнинг чизган чизиҚимиздан чиқмаслиги керак. 
— У ҳолда Одамшайтонимиз бизнинг даражамизда қолиб кетади. 
Шогирд устоздан ўтиши керак. 

---

96 
— Ўозироқ у биздан ўтиб бўлди, бизни оёҚининг учида кўрсата 
бошлади. 
— Ахир у шайтонгина эмас, одам ҳам, одамгина эмас шайтон ҳам. У 
биздан бир калла баланд. Унда имкониятлар тўлиб-тошиб ётибди. Ўали ўн 
гулидан бир гули очилгани йўқ. 
— Пойиз кетиб бўлгандан кейин эртага оҳ-воҳлар бефойда бўлади... 
— Унда нимага бу операцияга қўл урдик? Натижасини охиригача 
кутайлик-да. 
— Бас,— деди раис тортишувга чек қўйиб, — тажриба давом 
эттирилади, вассалом. Фақат қандай бўлмасин, нимайди, ҳалиги Хитой 
девори деяпсизларми, ўша ўртадан олиб ташлансин. 
Шарҳловчи норози бўлибми ёки мулзам бўлибми олдин ҳайъат 
аъзоларига, кейин раисга қараб деди: 
— Менинг истеъфомни қабул қилинг, ҳурматли раис, кейнги пайтларда 
янгиликни ҳазм қила олмаяпман шекилли. 
— Ишни давом эттираверинг, ҳар замон-бир замонда ошдан тош чиқиб 
тургани ҳам яхши, ҳушёрликни йўқотмайсиз... Тишингизни эҳтиёт қилинг...