Эркин Малик

БИРИНЧИ ЗАРБА 
(ёки етти хазинанинг бири — паррандаларга
«қирҚин» келиши) 
Кампир ўрнидан туриб дўконга кирдию уйилиб ётган бир дунё тухумга 
кўзи тушди. 
— Ўай бола, бу тухумлар қаттан кеп қолди, вой бў-ў-ў бунча кўп. Ё 
тухумпуришлик ҳам қиляпсанми? 
— Пули йўқлар тухум обкелиб, керак нарсага алмашлаб кетишяпти. Йўқ 
демай тўҚри қиляпманми бувижон. 
— Отангга ўхшаб ҳожатбарор бўмай ўл, бунча тухумни бошингга 
урасанми, кимга сотасан, буни? ¤зимизни тухумниям бозорга обориб сотиб 
келаётган бўлсам. Бунақада ҳечам биринг икки бўмайди сени. 
— Гапни охиригача эшитмайсиз-да, бувижон, шунингиз чатоқ. 
Тухумларни ярим баҳосига оляпман, бозорга олиб борсангиз тенг ярим 
фойда қолиб турибди-ку. Фойдасига ўзимизнинг товуқларга оқ жўхоридан 
олиб келасиз. Тижорат дегани шу-да! Уни дўпписини бунга, буни дўпписини 
унга кийдирасиз. Қишлоқдан — шаҳарга, шаҳардан — қишлоққа экспорт 
дейдилар, буни. 
— Вой ақлингдан ўргилай сени, ақлинг қайнар хумча-да, ўзи.
— Шу десангиз, дўконимизга ўз-ўзидан тухумлар оқиб келавергандан 
кейин ўйлани-и-и-б қолдим-да, бувижон. 
— Нималарни ўйладинг қоқиндиқ, гапир! Биламан сен ёмон нарсани 
ўйламайсан. Пақат фойдани ўйлайсан. 
— Шу, оқ жўхори ейдиган анови олифта товуқлар керакми бизга... — 
чайналди Шайтонвачча, — тухумларни ярим баҳосига олиб турган бўлсак... 
— Ўа-я, ақлингдан ўргилай сени, эртагаёқ ҳаммасини қуритаман. 
Пулини чолнинг еб-ичишига чақиб, ҳисоб-китобни тўҚрилаб қўямиз, нима 
дединг? 
— Сиз нима десангиз шу-да, бувижон. 
ҲАЙЪАТ ЙИҒИЛИШИ 
 
(ёки яшасин Одамшайтон!) 

---

109 
Бу галги йиҚилишда яна ахборотчининг ошиҚи олчи келди. Раиснинг 
эътибори фақат унда бўлди. Гўё бошқа шўъба бошлиқлари мажлисда 
қатнашмаётгандек. Ахборотчи майда-чуйда заиф жинлар олиб келган 
маълумотларга қўшиб-чатиб, гапирарди. Кутилмаганда кўринмай қолган 
кампирнинг бирдан товуқ бозорида пайдо бўлиб қолиши бу ердаги кўп 
нарсаларни ойдинлаштириб берган эди. 
— Шундай қилиб, — деди ахборотчи, — кампир дон-дун қиммат, 
товуқнинг тухуми еганига етмайди, тухуми нақ олтин баҳосига тушяпти деб, 
зорлана-зорлана зотдор товуқларни пуллаб юборди. Шу пайтгача чолнинг 
уйидан парранда зоти аримаган эди. Ўатто, етти хазинанинг бири деб 
бошқаларни ҳам товуқ боқишга даъват қиларди, чол. Товуқлари курк бўлса, 
жўжа очириб, Худо йўлига ҳадя қилиб юборарди. Шунгами, жўжаларига ўлат
тегмасди. Турли-туман офатлардан омон қоларди... 
— Майли бу ёқларини бизга қизиҚи йўқ, — деди раис ўтлаб кетаётган 
ахборотчини тўхтатиб,— кампирда эътиборни тортадиган яна қандай 
ўзгаришлар бор, шундан гапиринг? 
— Исковуч жинларнинг гапига қараганда улар кампирнинг орқасида 
дарра изларини кўришган. 
— Ана халос, — деди раис қувонганидан қарсак уриб, кафтларини бир-
бирига ишқалар экан,— бу Одамшайтонимизнинг иши, ҳа, ҳа, фақат ўшанинг 
иши. Э, иш деган бундоқ бўпти-да. Кампир бирон гуноҳ иш қилган бўлса, 
аяб ўтирмай жазолаган. Демак, қўл қовуштириб ўтиргани йўқ, ишлаяпти. Ўа, 
тинмай ишлаяпти, бошини қотиряпти. Одамшайтон номини оқлаяпти. 
— Бизда унақа жазо усули йўқ эди-ку, ҳазратим, одамларни васваса 
қилиб ўзини ўзига остирардик, сувга ташлатардик, пойиззи тагига дегандек... 
лекин дарра билан жазолашни ҳеч эслолмаяпман,— дея ҳайратини яшира 
олмади ички ишлар шўъбасининг бошлиҚи. 
— Аҳвол шу-да — деди раис ўтирганлардан ҳафсаласи пир бўлиб, — ҳар 
сафар қулоқларингга танбур чертаман, вакилимиз ҳам шайтон, ҳам одам деб. 
Унга ҳамма усуллар чикора. Кампир жинниларни уриб даволарди? 
Одамшайтонимиз сопини ўзидан чиқарибди, қандини урсин! 
— Ажабо, кампир даррабоп нима иш қилган экан-а? — жим ўтира 
олмади жазо шўъбасининг бошлиҚи. Шайтонваччанинг қулоҚи билан 
думини кесиб, замбаракка қўйиб отган шу эди. 
Раис жавоб беринг, дегандек ахборотчига қаради. Ахборотчи бирон 
ишонарли далил келтиролмай, чайналди. Кейин кампирда рўй берган яна бир 
ўзгаришни айта қолди: 
— Кампирнинг битта яхши одати бор эди, савдонинг ярмини ўҚирлаб, 
липпасига беркитарди. Товуқларни пуллагандан кейин ярмини липпага 
уришга чоҚланган, аммо елкаси қичиб қолиб, ниятидан қайтган. 
— Ўа-а-а, гап бу ёқда экан, — деди раис яна қарсак уриб, кафтларини 
бир-бирига ишқар экан,— кампир Одамшайтонимизнинг ҳақига хиёнат 
қилган. У ўз ҳақини бировларга бериб қўядиган аннойилардан эмас. 
Кампирни тарбиялаб, эсини киритиб қўймоқчи бўлган. Яшасин, бизнинг 
Одамшайтон! 

---

110 
— Яшасин! — деб қолганлар ҳам раисга жўр бўлишди. 
Бир вақтлар Шайтонваччанинг шаънига «Яшасин, Миллион биринчи!» 
деган олқишлар бўлар эди. Эшитиб, у арпа бўйи ўсар эди. Энди-чи, энди бу 
оламнинг олқишларини на эшита олади, на бу оламга қайта олади?..