Əsas məsələl
Download 0.94 Mb. Pdf ko'rish
|
kimya-1 az16cavab
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3d, 4d, 5d, 6d
- Allotropik
58. Alüminium oksid, alüminium hidroksid və onların amfoterliyi. Al 2 O 3 v ə Al(OH) 3 -amfoterdir. O H NaAlO NaOH O Al O H AlCl HCl O Al 2 2 3 2 2 3 3 2 2 ; + → + + → + Al 2 O 3 a ğ rəngli, çətinəriyən suda həll olmayan maddədir. ↑ + → + 2 2 3 2 3 2 2 CO KAlO CO K O Al Al(OH) 3 suda h əll olmayan ağ rəngli bərk maddədir, turşularla və qələvilər-lə duzlar ə\g-rir. ( ) [ ] [ ] alılın birl kompleks LiCl AlH Li AlCl LiH X duz OH Al O H O Al OH Al OH Al Na NaOH OH Al O H NaAlO NaOH OH Al O H SO OH Al SO H OH Al O H AlCl HCl OH Al O H Cl OH Al HCl OH Al O H Cl OH Al HCl OH Al t . 3 3 ) ( ) ( 3 ) ( ; 2 ) ( ) ( ) ( ; 3 ) ( ) ( 2 ) ( ; ) ( ) ( 4 3 3 2 3 2 3 6 3 3 2 2 3 2 4 4 2 3 2 3 3 2 2 3 2 2 3 + → + = + + → → + + → + + → + + → + + → + + → + Tətbiq sahələri: B-xüsusi növ polad istehsalında (b ərk polad) B 10 9 izotopu nüv ə reaktorlarında sürəti azaldır. Temperaturun artırılması bütün istilik carim ə qabiliyyətini artırır (30 dəfə). Bundan İES-da i/e-lər. 3 3 BO H -d ən tibbdə dezinfeksiyaedici kimi istifadə olunur. Dərilərin aşılanmasında müxtəlif boyaların alınmasında i/o-nur. H əmçinin ondan konserv istehsalında i/e-lər. Boranların istilikkeçirmə qabiliyyəti müvafiq k/h – d ən çoxdur. Ona görə onlardan raket tex-nikasında yanacaq kimi istifadə olunur. Hamısı z əhərlidir. Bəlkə bu onların quru-luşunun mürəkkəbliyi ilə əlaqədardır. Al-istifad əsinə görə metallar içərisində Fe sonra ikinci yerdədir. Məişətdə işlədilən qab-qacaq istehsalında korroziya davamlılı ğına və yungullüyiinə görə davamlı xəlitələr hazırlanır. Süni peyklərdə, təyyarə istehsalında əvəzsizdir. Sər-bəst halda elektrik naqılı (məftil). Pirometallurgiyada metalları almaq üçün istifa- d ə olunur. W O Al WO Al Cr O Al O Cr Al + → + + → + 3 2 3 3 2 3 2 Al 2 O 3 -d ən bəzək əşyaları və itiliyici alətlər hazırlanır. AlN- foşferemsiya xassəsinə malikdir. AlCl 3 – d ən üzvi reaksiyalarda katalizator kimi istifadə edilir. (aktiv mərkəzləri var) Bütün metallardan f ərqli olaraq qalliumun ərimə temperaturu kiçik (29,8 0 S), qaynama temperaturu is ə böyük (2230 0 S) oldu ğundan ondan yüksək temperatur şəraitində tətbiq edilən termometrlərin 80 hazırlanmasında istifad ə olu-nur. Şüşə ilə adgeziya (yapışma qabiliyyəti) yaxşı olduğuna görə yüksək key- fiyy ətli güzgü istehsalında tətbiq edilir. 59.IV qrupun əsasyarımqrup elementləri C və Si 1. Ümumi xarakteristikası: IV A yarımqrup elementlərinə C, Si, Ge, Sn, Pb elementləri aiddir. Bunlar p-elementl əridir. 1 2 2 np ns ∂ → h 3 2 1 np ns 3 1 2 2 np ns np ns ↑ ↑ ↑ ∂ h ↑ ↑ ↑ ↑ normal halda b əzi həyacanmış halda 4-dək cütləşməmiş elektronlara malik olurlar sp 3 hibridl əşmə əmələ g ətirirlər. CH 4 , CF 4 , CCl 4 , CBr 4 , CJ 4 Si, C, Pb, Sn.................................... hamısı sp 3 hibrid halındadır. C, Si maksimum ok.d. +4, minimum ok.d. is ə-4 göstərirlər. C və Si üzvi bir-də -4-dən +4 arasında olan bütün ok.d. göst ərirlər. C birləşmələrdə əsasən 4 valentli CCO-da 3 valentlidir, digər elementlər isə 2 və 4 valentlik göst ərirlər. RO və RO 2 tipli oksidl əri məlumdur. C, Si, Ge, Sn, Pb sırasında atom radiusu artır metallıq xass ə güclənir. C və Si q/m –dir. Sn, Pb metaldırlar, oksid v ə hidroksidləri amfoterdirlər. CO 2 , SiO 2 , GeO 2 , SnO 2 , PbO 2 sırasında amfoterlik artır. Ge –da q/m xass ə üstündür. Karbonun atom radiusun kiçik oldu ğundan digər yarımqrup elementlərindən fərqli olaraq kovalent rabitə əmələ gətirmək xass əsi güclü oldu-ğundan üzvi bir-i C-suz təsəffür etmək mümükün deyildir. 60. Karbonun allotrop şəkildəyişmələri, fiziki və kimyəvi xassələri. 1. Təbiətdə tapılmaları (yayılmaları) və allotrop şəkildəyişmələri: Karbonun 4 allotropik şəkildəyişmələri (almaz, qrafit, fullerin, karbin) Almaz atom k.q. sp 3 hibrid v əziyyətində olan ən bərk mineraldır, şəffaqdır. Qrafit - tünd boz r əmgli metal parıltılı, atom kristal parıltılı sp 2 hibrid halındadır. Füllerin- qara r əngli sp 2 halında yum şaq maddədir. 81 Karbin - qara r əngli tozdur sp hibrid halındadır. C - allotropik şəkildəyişmə-lərindən ən davamlısı karbin, ən davamsızı almazdır. Si amorf v ə kristal tipli iki allotropik şəkildəyişmələri mövcuddur. Kristal halda sp 3 hibrid v əziyyətindədır atom kristal q əfəsə malikdir. Ge, Sn və Pb ağ və boz olmaqla hər üçünün 2 izotopu var. T əbiətdə aşağıdakı birləşmələr şəklində tapılırlar. Karbon-daş kömür, neft, təbii qaz, bütün bitki al əmində, canlıların tər-də olur, həmçinin əhəng daşının CaCO 3 , dolomitin- 3 3 MgCO CaCO • ,maqnezit- MgCO 3 , siderit-FeSO 3 , malaxit- 3 2 2 ) ( CO OH Cu tapılır. Silisium, SiO 2 ─ kvars qumu, − • • O H SiO O Al 2 2 3 2 2 2 gil, − • • 2 3 2 2 6SiO O Al O K ortoqlaz v ə s. şəklində tapılır. 2. Alınmaları: Karbon üzvü madd ələrin oksigensiz şəraitdə pirolizindən alınır. 2 1000 4 2 0 H C CH C + → bu zaman kömür, his-duda alınır. 61. Silisium , elektron quruluşu, təbiətdə yayılması, fiziki və kimyəvi xassələri. Silisium, SiO 2 ─ kvars qumu, − • • O H SiO O Al 2 2 3 2 2 2 gil, − • • 2 3 2 2 6SiO O Al O K ortoqlaz v ə s. şəklində tapılır. . 1. Alınmaları: Karbon üzvü madd ələrin oksigensiz şəraitdə pirolizindən alınır. 2 1000 4 2 0 H C CH C + → bu zaman kömür, his-duda alınır. Si s ənayedə O H Si H SiO CO Si C SiO 2 2 2 2 2 2 ; + → + + → + Laboratiriyada: 3 2 2 2 2 2 4 ; O Al Si Al SiO Si MgO Mg SiO + → + + → + 2. Fiziki xassələri: Si-amorf halda qonur, kristal halda tünd boz r əngli olur. Kristal halda elektriki və istiliyi yax şı keçirir, yarımkeçiricidir. Ge və Sn- gü-müşü ağ Pb isə göyümtül metaldır. Ge kövrək, Sn, Pb-isə yum şaq metallardır. Ge- yarımkeçirici Sn, Pb is ə elektriki yaxşı keçirir. Sn-ı bir-birinə keçən (temperaturdan asılı olaraq ) formaları var rombik S C Sn ağ C Sn boz γ β α 0 0 164 132 ⇔ ⇔ C – 2, Si – 3, Ge – 5, Sn – 10, Pb – 4 izotopları var. 3. Kimyəvi xassələri: IV A yarımqrup elementləri passivdirlər, adi şəraitdə heç bir sadə və mürəkkəb madd ələrlə q/t –də olmurlar. Ancaq qızdırıldıqda re-aksiya daxil olurlar 82 X H Si Si Ca Si Ca Si Mg Mg Si SiC C Si SiS S Si N Si N Si X J Si SiBr Br Si SiCl Cl Si SiO O Si SiF F Si CaC C Ca H C H C CN N C F C F C C Al Al C X J Cl Br C CS S C CO CO O C t t t t t t t t t t t t t t t t t t t → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + − + 2 2 2 2 4 3 2 2 4 2 4 2 2 2 4 2 2 4 4 2 2 2 4 4 2 3 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 2 2 2 2 ) ( 2 2 , , 2 ; IV A qrup elementl əri mürəkkəb maddələrlə qarşılıqlı təsirdə olurlar. 2 3 2 2 2 4 4 2 2 4 2 6 2 3 4 2 3 2 2 2 4 2 2 2 2 3 3 4 3 2 2 2 2 2 2 2 4 2 4 9 4 3 4 18 3 , , 2 4 6 9 2 3 H SiO Na O H NaOH Si H SiO Na NaOH Si X O H Si H SiF HF Si O H NO SiF H HNO HF Si X SO H HCl HNO Si O H SO CO SO H C O H NO CO HNO C CO C Al C O Al CO CaC C CaO Zn CO ZnO C H CO O H C t t t t t q t q t t t t + → + + + → + → + + → + + + → + + → + + + → + + + → + ↑ + → + + → + + → + + → + 4. Oksid, hidroksid, tursu və duzları: IV A yarımqrup elementl ərinin EO və EO 2 tipli oksidl əri m əlumdur. CO v ə SiO tipli oksidləri duz əmələ gətirməyən oksidlərdir. O H SiO Na NaOH SiO SiO Na O Na O Si t t 2 3 2 2 3 2 2 2 2 + → + → + Ge, Sn, Pb-ın EO v ə EO 2 E(OH) 2 E(OH) 4 tipli oksid v ə hidroksidləri amfoterdirlər. SiO 2 + HF → SiF 4 + H 2 O ( şüşə yazma reak-ı) CO oksid. Donor akseptor mexanizmi üzr ə əmələ gəlmiş oksidlər dig ər oksidlərdən fərqlidir. CO-z əhərli qazdır, suda pis həll olan qazdır, özünü həm oksidləşdirici həm də reduksiya edici kimi aparır. CO 2 -karbon dioksid x ətti quruluşdadır (sp-hibrid vəziyyətində) IV A yarımqrup elementlərinin H 2 EO 3 tipli tur şuları məlumdur, ən davamcısı H 2 CO 3 -karbonat tur şusudur. 83 , , 3 2 3 2 SiO H CO H tur şuluq azalır. Si 2 H 6 , Si 3 H 8 , Si 4 H 10 t ərkibli hidrogenli birləşmələri məlumdur. Hamısı sp 3 hibrid v əziyyətindədirlər. 4 4 , SiH CH СH 4 -metan, SiH 4 -silan, Onlar dolayı yolla alınırlar. Yalnız karbon hidrogenl ə birba şa birləşir. Hidroduzlardan ən mühümləri hidrokarbonatlardır: NaHCO 3 -çay sodası, Ca(HCO 3 ) 2 , Mg(HCO 3 ) 2 – suyun müv əqqəti codluğunu yaradan ionlar. Qızdırdı-qda parçalanırlar O H CO CaCO HCO Ca O H CO CO Na NaHCO t t 2 2 3 2 3 2 2 3 2 3 ) ( ; 2 + + → + + → Ş üşə: Adi p əncərə şüşəsinin tərkibi 2 2 6SiO CaO O Na • • . Şüşə hazırlamaq üçün qum (SiO 2 - kvars) soda (Na 2 CO 3 ) v ə əhəngdaşı (CaCO 3 ) qarı şığı 1500 0 S-d ə qızdırılır. 2 2 2 2 3 3 2 2 6 6 CO SiO CaO O Na SiO CaCO CO Na + • • → + + Na 2 CO 3 əvəzinə K 2 CO 3 götürs ək çətinəriyən və ya kimyəvi şüşə alınar. 3 2 2 ; 6 CaCO SiO CaO O K • • - əhəngdaşını PbO 2 əvəz etsək büllur şüşə alınar 2 2 2 6SiO PbO O K • • . R əngli şüşə almaq üçün bəzi metal oksidləri qatırlar CoO-göy, Cr 2 O 3 -ya şıl, CuO-göy yaşıl, Cu 2 O-qırmızı, MnO 2 FeS-qara r əngli şüşələr almaq üçün istifad ə olunur. Pleksiqlas adlanan- üzvi şüşədən aviasiyada, maşınqayırmada və m əişətdə i/o-nur. Üzvi şüşə metakril tur-nun metil efirinin po-limeridir. Şüşədən həm də şüşə lif və parçaların istehsalına sərf olunan şüşə saplar hazırlanır. Şüşə parçalar izolyator kimi tətbiq olunur. Sement: Ən çox işlədilən portlant sement istehsalı üçün əsas xammal əhəngdaşı v ə gildir. 1400 0 S-d ə bu proses aş-kı reak-a baş verir, nəticədə kalsium sulfat və kalsium metaalüminat əmələ gəlir: gil O H SiO O Al O H SiO O Al t 2 2 3 2 2 2 3 2 2 2 2 2 + • → • • 2 2 3 2 3 2 2 3 ) (AlO Ca O Al CaO CaSiO SiO CaO CO CaO CaCO t → + → + ↑ + → əmələ gələn maddələr soyudulur narın toz halına salınır. Sementd ən beton (çınqıl və qumun qarışığı) şlakbeton (sementin şlakla qarışığı), dəmir beton (betona d əmir karkas əmələ etdikdə alınır) kimi geniş istifadə olunan maddələr alırlar. 84 ∂ h Davamlılığı azalır 62.V qrupun əsas yarımqrup elementləri. N və P. Azotun təbiətdə yayılması vəbirləşmələri. 1. Ümumi xarakteristikası: V A yarımqrup elementl ərinə N, P, As, SBi elementləri daxildir. Bu elementl ər ns 2 np 3 elementl əridir. Azotda 2d orbitası olmadığından 5 valentlik göst ərə bilmir. Digər elementlər isə 5 valentlik göstərə bilirlər. Çümki onlarda (P, As, Sb, Bi) müvafiq olaraq 3d, 4d, 5d, 6d orbitalları var-dır. 2s 2 2p 3 ns 2 np 3 nd 0 N ↑↓ ↑ ↑ ↑ X ↑↓ ↑ ↑ ↑ n • n=3 ns 1 np 3 nd 1 ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ v=5 Bu yarımqrup elementl ərinin mak. Ok.d. +5 minim. Ok.d. -3 olur. Valentliyi əsasən 3:5 göstərir ( azotda 1, 2, 3, 4 olur) N→Bi sırasında elek- trom ənfilik, q/ metallıq xassə azalır. Atom radiusu sıxlığı artır. Azot v ə fosfor tipik q/m Arsendə bu xassə zəif Sb amfoter. Bi- isə artıq metallıq xass ə daşıyır və bu səbəbdən Bi birləşmələrinin çoxusunda 3 valentlidir. Əsasən R 2 O 3 v ə R 2 O 5 tipli oksidl əri (azotda beş oksidin hamısı var). RH 3 tipli uçucu birl əşmələri HEO 2 , HEO 3 , H 3 EO 3 , H 3 EO 4 tipli tur şuları mövcuddur. NH 3 , PH 3 , AsH 3 , SbH 3 , BiH 3 h əmçinin oksigenli turşularının davamlılığı və oksidl əşdiricik qabiliyyəti getdiqcə azalır. ∂ h N, P, As, Sb, Bi 85 Təbii birləşmələri: T əbiətdə birləşmələr halında rast gəlinirlər. Yalnız azot sərbəst halda havada (78%) olur. Azot əsasən soralar şəklində rast gəlinir. NaNO 3 , KNO 3 , Ca(NO 3 ) 2 azot h əmçinin canlı orqanizmdə, az miqdarda neftdə və daş kömürdə tapılır. Fosfor ən çox fosforit Ca 3 (PO 4 ) 2 , apafitl ər –Ca 3 (PO 4 ) 2 •3CaHaC 2 (HaL=FCl) şəklində rast g əlinir. Arsen As 1 S 4 , As 2 S 3 , As 2 O 3 şəklində, stibium Sb 2 S 3 , Sb 2 O 3 . Bismut Bi 2 S 3 , Bi 2 O 3 şəklində rast gəlinir. Allotropik şəkildəyişmələri: Azotun allotropik şəkildəyişməsi yoxdur. Fosforun 3 allotropik şəkildəyişməsi ağ, qırmızı və qara formaları vardır. Download 0.94 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling