Əsas məsələl
Download 0.94 Mb. Pdf ko'rish
|
kimya-1 az16cavab
43. Kompleks birləşmələrin təsnifatı. Kompleks birləşmələrin təsnifatı. Daxili sferanın yükün ə görə 4 qrupa ayrılır. 58 NH 2 O ─ CO O NH 2 ─CH 2 1. Kation kompleks birləşmələr – daxili sfera + yüklü olur ( ) [ ] ( ) [ ] − + − + 2 4 2 4 2 3 6 2 SO O H Cu Cl O H Cr bunlar (H 2 O) akva kompleksl ərdir. NH 3 liqand olarsa ammin kompleksl ər adlanır [ ] [ ] − + − + 2 4 2 4 3 2 4 2 4 3 ) ( ) ( SO NH Cu SO NH Sn 2. Anion kopleks bir-lər – daxili sfera m ənfi yüklü olur. [ ] ( ) [ ] ( ) [ ] − − + − + 2 4 2 3 6 3 3 6 3 ; ; OH Jn Na OH Al Na AlF K liqandlar tur şu anionları olarsa (F - ,Cl - ,CN - ,SO 4 2- ) – asidokompleksl ər, OH olarsa hidroksokomplekslər oksigenli tur şuların qalıqları olarsa oksokomplekslər adlanır. 3. Neytral kompleks birləşmələr – bir sferalı kompleks birləşmədir. Belə k.bir-də h əm yüklü həm də yüksüz liqandlar ola bilər. [ ] ( ) ( ) [ ] [ ] 0 5 0 0 0 3 3 2 3 0 0 2 3 4 4 ) ( ) ( CO Fe NH NO Co NH Cl Pt − + − + 4. Helat kompleks birləşmələr – polidendant liqandların kompleks əmələgətiricinin ətrafında koordinasiyasından ə\g-ir Cu(OH) 2 + 2N 2 H – CH 2 – COOH → OC ─ H 2 C ─ Bel ə k.b. daha davamlı olur. 44. Kompleks birləşmələrin oxunması. N əzəri və tətbiqi kimyaya dair Beynəlxalq nomenklatura komissiyasının qəbul etdiyi q ərara əsasən kompleks birləşmələr aşağıdakı ardıcıllıqla oxunur: 1. İlk növbədə kation, sonra isə anion adlandırılır. 2. Liqandların əvvəlcə mənfi, sonra neytral (yəni su, ammonyak, ammin və s.) və daha sonra müsb ət yüklü hissəciklər adlandırılır. 3. Elektrom ənfi liqandları adlandırmaq üçün onların latınca adlarının axırına “O” h ərfi əlavə edilir. Cu 59 4. Kompleks birl əşmələrdə eyni liqand bir neçə molekul olarsa onların miqdarı yunanca ədədlərin adından istifadə olunur. Məsələn, 1-mono, 2-biş, 3-tris, 4-tetra, 5- penta, 6-heksa, 7-hepta, 8-okta v ə s. 5. Anion kompleks birl əşmələrdə kompleks ionu adlandırmaq üçün kompleks əmələgətirici metalın axırına “at” şəkilçisi əlavə edilir və mötərizədə onun oksidləşmə d ərəcəsi göstərilir. Məsələn, Ferrat, platinat, merkurat, kuprat və s. B əzi kompleks birləşmələrin adları. Kompleks birl əşmələrin kimyəvi formulu Kompleks birl əşmənin adı [ ] 3 6 3 ) ( CI NH Co [ ] 4 4 3 ) ( SO NH Cu [ ] 4 6 2 ) ( SO O H Fe [ ] 6 4 ) (CN Fe K [ ] 6 3 ) (CN Fe K [ ] 4 2 HgJ K [ ] 4 2 3 ) ( CI NH Pt Heksaamin kobalt (III) xlorid Tetraamin kuprum (II) sulfat Heksaakva ferrium (II) sulfat Kalium heksasiano ferrat (II) Kalium heksasiano ferrat (III) Kalium tetrayodo merkurat (II) Diamin platin (IV) xlorid 45. Kompleks birləşmələrin davamsızlıq sabiti və tətbiqi Kompleks birləşmələrin davamlılığı. Kompleks ion tam v ə natamam diss. uğraya bilər. bu K ilə ifadə olunur. Çox kompleksl ərdə daxili sfera dissosiasiya etmir. 60 [ ] [ ] − + + ↔ 4 6 6 4 ) ( 4 ) ( CN Fe K CN Fe K Kompleks birl əşmələrdə davamsızlıq sabiti kompleks qrupun dissosiasiyasına əsaslanır. Çox dissosiasiya edirsə davamsızdır, az dissosiasiya edirsə əksinə. Kompleks qrup m ərhələli dissosiasiya edirs ə ümumi davamsızlıq sabiti ayrı- ayrı m ərhələlərin davamsızlıq sabitinin hasilin ə bərabərdir. K D.S =K 1D.S ∙ K 2D.S ∙∙∙∙ 46. Elektroliz. Ərimiş və ya məhlul halında elektrolitlərdən elektrik cərəyanı keçdikdə elektrodlar üz ərində gedən oksidləşmə-reduksiya prosesi elektroliz adlanır. Elektroliz n əticəsində elektrik enerjisi kimyəvi enerjiyə çevrilir. Elektroliz prosesini aparmaq üçün ərimiş və ya məhlul halında olan elektrolit ə elektrodlar daxil edilir və onlar sabit cərəyan mənbəyi ilə birləşdirilir. Dövr ə qapandıqda ionların nizamsız hərəkəti müəyyən nizamlı hərəkətlə əvəz olunur. Bu zaman müsb ət ionlar – katoda, mənfi ionlar isə – anoda doğru hərəkət edir. Katodda – reduksiya, anodda is ə oksidləşmə prosesi baş verir. Hər iki elektrodlarda ionlar yüksüzl əşir. Mis. Na 0H ( ərinti) (-) K Na + 0H - A (+) Na + + 1e - = Na 0 40H - - 4e - = 0 2 + 2H 2 0 Elektrolizin molekulyar t ənliyi belədir: 4 Na 0H 4Na + 0 2 + 2H 2 0 Elektrolitl ərin suda məhlullarının elektroizi bir qədər mürəkkəbdir, belə ki, bu halda prosesd ə həmçinin su molekulları da iştirak edir. Mis. Na Cl m əhlulunun elektrolizini nəzərdən keçirək. Na Cl ( m əhlul ) 61 ( - ) K Na + + Cl - A ( + ) 2H 2 0 + 2e - = H 2 + 20H - 2Cl - - 2e - = Cl 2 2Na + + 2 0H - = 2Na 0H Elektrolizin molekulyar t ənliyini yazaq: 2NaCl + 2H 2 0 H 2 + 2Na0H + 0 2 Anion oksigenli olarsa, h ər iki elektrodlarda su molekulları iştrirak edəcəkdir. Miss. Na 2 S0 4 Na 2 S0 4 ( m əhlul ) (-) K 2Na + + S0 4 2- A ( + ) 2H 2 0 + 2e - = H 2 + 20H - 2H 2 0 - 4e - = 0 2 + 4H + 2Na + + 20H - = 2Na0H 2H + + S0 4 2- = H 2 S0 4 Elektrolizin molekulyar t ənliyini yazaq: 2Na 2 S0 4 + 6 H 2 0 2H 2 + 4Na 0H + 0 2 + 2 H 2 S0 4 Sulu m əhlullarda katodda metal kationlarının reduksiyası zamanı aşağıdakıları bilm ək vacibdir : 1. Li - … Al –adək ( Al də daxil olmaqla ) metalların əvəzinə su molekulları reduksiya olunur 2. Cu -… Au metalların özləri tam reduksiya olunurlar 3. Al -.. H-ədək olan metallar su molekuları ilə birlikdə reduksiya olunurlar. T əcrübə göstərir ki, 1-valentli ionu yüksüzləşdirmək üçün 1,602 . 10 - 19 Kl elektrik yükü t ələb olunur. 1 mol üçün bu rəqəm 1,602 10 -19 x 6,02 . 10 23 = 96500 Kl. Bu, Faradey ədədi adlanır. Əgər ion 2-valentli olarsa, bu rəqəm 2 dəfə, 3- valentli olarsa- 3 d əfə və s . artıq olacaqdır. Faraldey bu hadis əni öyrənərkən 2 qanun kəşf edir : 1. Elektroliz zamanı elektrodlarda ayrılan maddələrin miqdarı , elektro- litdən keçən elektrik yükünün miqdarı ilə düz mütənasibdir. 62 2. Müxtəlif birləşmələrin elektrolizi zamanı eyni miqdarda elektrik yükü elekrodlarda ekvivalent miqdarda maddə ayırır H ər iki qanunun imumiləşdrilmiş riyazi formulu belədir EIt m = --------- 96500 Burada, m - eletrodlarda ayrılan madd ə miqdarı, I - elektrik cərəyanı, A 0 , E - kimy əvi ekvivalent. METALLARIN GƏRGİNLİK SIRASI Metalların ən əsas xassələrindən biri valent elektronlarını asanlıqla vermələridir. Bu xass ə bütün metallarda eyni olmayıb onların aktivliyilə əlaqədardır. 1865-ci ildə rus alimi Beketov metalları onların aktivliyinin azalması istiqam ətində bir sıraya düzərək onu sıxışdırıcı sıra ( gərginlik sırası) adlandıırmı şdır. Hazırda bu sıranı metalların standart elektrod potensialları sırası adlandırırlar Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe, Ni, Sn, Pb, / H /, Cu, Hg, Ag, Pt, Au G ərginlik sırası metalların aşağıdakı kimyəvi xassələrini xarakterizə edir 1. Hər bir metal özündən sonra gələn metalları onların duz məhlullarından sıxışdırıb çıxarır. 2. Sırada hidrogendən əvvəl yerləşən metallar oksidləşdirici olmayan duru turşulardan hidrogeni sıxarır. 3. Sırada soldan sağa getdikcə , yəni metalların elektrod potensiallarının qiyməti artdıqca, oların kimyəvi aktivliyi azalır və s. Qeyd etm ək lazımdır ki, dövri sistemdə elementlərin kimyəvi aktivliyi ionla şma enerjisi ilə müəyyən olunduğu halda, standart elektrod potensialları sırsında bu aktivlik a şağıdakı 3 mərhələdən asılıdır 1. Sublimasiya enerjisi 2. İonlaşma enerjisi 3. Hidratlaşma enerjisi 63 1 v ə II proseslər - endotermik, III proses isə ekzotermikdir. Bu enerjil ərin cəmi nə qədər az olarsa, metal bir o qədər aktiv olar.Bu səbəbdən Li sırada 1-ci yerd ə durur. 47. Metalların korroziyası. Korroziya metalların ətraf mühitin təsirindən dağılması olub, öz-özünə baş ver ən oksidləşmə reduksiya prosesidir. Getm ə mexanizminə görə korroziya 2 tipə bölünür : 1. Kimyəvi korroziya 2. Elektrokimyəvi korroziya Kimyəvi korroziya a). quru qazların ( 0 2 , H 2 S, S0 2 , C0 2 v ə s. ) və b). qeyri elektrolitl ərin ( neft, kerosin, benzin, sürtkü yağları və s ) təsirindən yaranır. Elektrokimyəvi korroziya elektrolit mühitind ə baş verir. Misal olaraq Fe-in Cu ilə xlorid tur şusu mühitində kontaktını göstərmək olar. D əmirin rütubətli havada korroziyası 65% artıq. Temperaturun artması həmçinin korroziyanın sür ətini atırır Al il ə Cu rütubətli havada kontaktda olduqda , həmçinin korrroziya baş verir. Korroziyadan mühafiz ə üsulları aşağıdaklardır 1. Qoruyucu örtük ( Zn, Sn, Pb, Ni və Cr ilə ) 2. Legirlənmə - metala qeyri-aktiv komponentlərin qatılması ( məs. Cr, Ni, Ti, V və s. ) 3. Mühitin tərkibinin dəyişdirilməsi - elektrolitə korroziyanı ləngidən maddələrin - ingibitorların qatılması. V ə s . 48. Dəmir haqqında ümumi məlumat. D əmir vııı qrupun əlavə yarımqrupunda yerləşir.Elektron formulu aşağidaki kimidir: +26 Fe1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 D əmir birləşmələrində əsasən +2 və +3oksidləşmə dərəcələrigöstərir. Dəmir birl əşmələrində əsasən +2 və +3 valentlik göstərir.Dəmirin +6 oksidləşmə dərəcəsi göst ərdiyi birləşmələri (ferratlar) da məlumdur. Məsələn, kalium-ferrat K 2 FeO 4 , barium- ferrat BaFeO 4 64 49. Dəmirin təbiətdə yayılması. B əziqədim dillərdə dəmir “səma daşı” adlanır. Dəmirə daha çox aşağıdakı mineralların t ərkibində təsadüf olunur: CuFeS 2— mis kolcedanı, FeS 2 -pirit, Fe 3 O 4 -maqnetit, Fe 2 O 3 -hematit, FeCO 3 -siderit , FeCr 2 O 4 -xromit. Bir çox mineral sularda d əmir (II) hidrokarbonat Fe(HCO 3 ) 2 olur. D əmir canlı təbiətdə böyük əhəmiyyətə molikdir. O, qandakı hemoqlobinin tərkib hiss əsidir. Alınması. D əmiri aşağıdakı üsullarla almaq olar. 1.D əmir oksidlərinin hidrogenlə reduksiyası ilə: Fe 2 O 3 + 3H 2 ! → 2Fe + 3H 2 O 2.D əmir oksidlərindən alüminotermiya üsulu ilə dəmiri reduksiya etməklə: Fe 2 O 3 + 2Al ! → 2Fe + Al 2 O 3 3Fe 3 O 4 + 8Al ! → 9Fe +4 Al 2 O 3 2. D əmir oksidlərindən karbon (II) oksidlə reduksiya etməklə: Fe 2 O 3 + 3CO ! → 2Fe + 3CO 2 4. İkivalentli dəmir duzlarının suda məhlullarının elektrolizi ilə: FeSO 4 + 2H 2 O #$#%!&'$() *++++++, 2Fe +H 2 ↑ + O 2 ↑ + H 2 SO 4 50. Dəmirin fiziki və kimyəvi xassələri. Saf d əmir gümüşü-ağ rəngli plastik metaldır. Dəmirin sıxlığı 7,87 q/sm 3 , ərimə temperaturu 1539 o C-dir. D əmir maqnit xassələrinə malikdir. Yüks ək təmizlikdə dəmir kimyəvi davamlıdır, lakin müxtəlif qarışıqları olan adi d əmir nəm havada tez paslanır. 4Fe + 3O 2 + 6H 2 O → 4Fe(OH) 3 Fe + S → FeS Fe + CuSO 4 → FeSO 4 + Cu Fe + 2HCl → FeCl 2 + H 2 3Fe + 2H 3 PO 4 → Fe 3 (PO 4 ) 2 + 3H 2 2Fe + 3Cl 2 ! *+, 2FeCl 3 2Fe + 6H 2 SO 4 (qatı) ! *+, Fe 2 (SO 4 ) 3 + 3SO 2 ↑ + 6H 2 O Fe + 4HNO 3 (qatı) ! *+, Fe(NO 3 ) 3 + NO ↑ + 2H 2 O 3Fe + 2O 2 ! *+, Fe 3 O 4 3Fe + 4H 2 O ! *+, Fe 3 O 4 + 4H 2 ↑ 65 FeCl 3 + 3NaOH → 3NaCl + Fe(OH) 3 ↓ 4FeCl 3 + 3K 4 [Fe(CN) 6 ] → Fe 4 [Fe(CN) 6 ] 3 ↓ + 12KCl 3FeCl 2 + 2K 3 [Fe(CN) 6 ] → Fe 3 [Fe(CN) 6 ] 2 ↓ + 12KCl 51.Metalların ümumi xassələri. Ərintilər. Hal-hazırda m əlum olan kimyəvi elementlərdən 85-i metaldır. I, II, III qrupların h əm əsas və həm də əlavə yarımqruplarının hamısı (H və B müstəsna olmaqla) metaldır. IV, V, VI, VII v ə VIII qrupların isə əlavə yarımqrupları metallardan ibarətdir. IV qrupun əsas yarımqrupunda C və Si-dan başqa bütün elementlər metallardır; V qrupun əsas yarımqrupunda Sb və Bi, VI qrupun əsas yarımqrupunda isə yalnız polonium (Po ) metaldır. Dövri sistem c ədvəlində berilliumdan astata diaqonal xətt çəkilmiş olarsa, onun yaxınlı ğında (yuxarıda və aşağıda) yerləşən elementlərin: Be, Al, Ti, Ge, Nb, Sb, və s. ikili xass əyə malik metallar (yəni amfoter metallar) olduğunu görərik. Metallar ümumi fiziki xassələrə malikdir. Bu xass ələr aşağıdakılardır: 1) plastiklik, 2) metal parıltısı, 3) yüks ək istilik və elektrik keçiriciliyi Plastiklik ─ metalın yumşaqlıq xassəsidir. Plastiklik Au, Ag, Cu, Sn, Pb, Zn, Fe sırası üzr ə azalır. Metal parıltısı metaldakı “elektron qazının” işıq şüalarını güclü əks etdirm ək qabiliyyətidir. Metallarda istilik və elektrik keçiriciliyi kristal q əfəsində sərbəst elektron-ların yerl əşməsi ilə əlaqədardır. Temperatur artdıqca metal ionlarının r əqsi hərəkəti güclənir, bu isə metaldakı s ərbəst elektronların istiqamətlənmiş hərəkətinə mane olur, yəni metalın elektrik keçiriciliyi azalır- mütl əq sıfır (T= -273 0 C) temperaturuna yaxınla şdıqca bir sıra metallar mütl əq keçiriciliyə malik olur. Metalların digər fiziki xassələri: ərimə, qaynama temperaturları, b ərkliyi, sıxlığı onların atomlarının fərdi xassələrindən, kütləsindən, nüv əsinin yükündən, metal rabitəsinin davamlı olmasından aslıdır. Civ ə və fransiumdan başqa bütün metallar adi temperaturda bərk maddələrdir. Ən asan əriyən metal civə (-38 0 C) v ə ən çətin əriyən metal isə volframdır.(3390- 3410 0 C). 1000 0 C-d ən yuxarı temperaturda əriyən metallar: Fe, Mn, Cr, Cu çətin, 1000 0 C-d ən aşağı temperaturda əriyən metallar: Li, Na, Al, Ca və s. asan əriyən metallar adlanır. Sıxlı ğına görə (xüsüsi çəkisinə) metallardan ən yüngülü litium-Li=0,53 q/sm 3 , ən ağırı osmiumdur (22,6 q/sm 3 ). Sıxlı ğı 5 q/sm 3 -d ən böyük olan metallar ağır metallardır: Zn, Fe, Cu, Hg, Ag, Pt v ə s. sixliği 5 q/sm 3 -d ən kiçik olanlar isə yüngül metallar: Li, Na, Mg, Al adlanır. 66 B ərkliyinə görə ən bərk metal xrom, ən yumşaq metal isə qələvi metallar: Na, K, Rb, Cs hesab olunur. Texnikada metallar a şağıdakı qruplara bölünür: 1) Qara metallar: Fe, Mn, Cr v ə onların ərintiləri. 2) Əlvan metallar: Al, Mg, Ca, Cu, Pb, Sn, Zn v ə s. 3) Nadir metallar: Li, Be, V, Mo, W v ə s. 4) Qiymətli metallar: Pt, Au, Ag, Zr, Os, Pd v ə s. Download 0.94 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling