Əsas məsələl
Download 0.94 Mb. Pdf ko'rish
|
kimya-1 az16cavab
- Bu sahifa navigatsiya:
- - rabit
- 19.Hidrogen v ə donor-akseptor rabit əl əri. Hidrogen rabit əsi
- 20.Orbitalların hibridl əşm əsi.
- 21.Reaksiyanın sür əti v ə ona t əsir ed ən amill ər
- Homogen reaksiyanın sür əti reaksiyaya daxil olan v ə ya reaksiyadan alınan madd əl ərd ən birinin qatılı ğının vahid zamanda d əyi şilm
- 24.Temperaturun reaksiya sür ətin ə t əsiri Reaksiya sür ətinin temperaturdan asılılığını ilk dəfə Holland alimi Vant - Hoff 1874
- Temperatur h ər 10 0 C artdıqda reaksiyanın sür əti 2-4 d əf ə artır
- temperatur əmsalıdır
- 25.Katalizatorun reaksiya sür ətin ə t əsiri
Rabitənin istiqamətliliyi HCl molekulunun əmə i ştirak edir. Molekul xətti formadadır. Su molekulu CH 4 molekulu tetraedrik formadadır. Atom orbitallarının örtülm σ ( siqma) , π (pi) v ə δ (delta) tipl σ - rabitə-orbitalların düz x n əticəsində əmələ gəlir: s-s, s π - rabitə orbitalların yandan bir d-d v ə s. δ - rabitə d-d orbitalların bir əmələ gəlir. 25 ələgəlmə mexanizmi təxminən belədir. Metal atomlarında r əfindən zəif cəzb olunduğu üçün, atomlar onları asanlıqla t yüklü iona çevrilirl ər. Atomlardan qopmuş nisbət ib “elektron qazı ” şəklində kristal qəfəsinin müsbət ionları arasında h saxlayır. Metal rabit əsi kovalent rabitəyə oxş valent elektronlarının ümumil əşməsi hesabına əmələ gəlir. Lakin valent elektronları metalda bütün kristal üçün ümumi oldu ğu halda, kovalent rabitələri birl lar üçün ümumi olur. n metal rabit əsi möhkəmliliyi kovalent rabit ədən k elektrik keçiriciliyi, rim ə temperaturu, ri metal rabit əsi ilə 18. və π rabitələr tliliyi – molekulun f əza quruluşunu müəyy ələ gəlməsində H-atomunun s, xlor atomunun bir p tti formadadır. Su molekulu bucaq, NH 3 formadadır. Atom orbitallarının örtülm əsi, istiqaməti və simmetriyasından asılı olaraq rabit (delta) tipl ərə bölünür. orbitalların düz x ətt boyunca atom nüvə s, s-p, p-p, p-d v ə s. orbitalların yandan bir-birini örtm əsi nəticəsində ə d orbitalların bir-birini özün ə məxsus formada örtm dir. Metal atomlarında u üçün, atomlar onları asanlıqla t ən sərbəst elektronlar t ionları arasında h ərəkət ox şayır. Hər iki rabitə lir. Lakin valent elektronları ri birl əşmələrdə yalnız yy ən edir. atomunun s, xlor atomunun bir p-orbitalı 3 molekulu piramida, simmetriyasından asılı olaraq rabit ələr ələrini birləşdirilməsi əmələ gəlir: p-p, p-d, xsus formada örtm əsi sayəsində 26 19.Hidrogen və donor-akseptor rabitələri. Hidrogen rabitəsi – bir birl əşmənin H- atomu ilə digər birləşmənin elektronm ənfiliyi böyük olan atomu arasında yaranır. Üç nöqtə ilə göstərilir: H-F + HF + … →H-F…H-F … Bu rabit ə iki eyni, yaxud müxtəlif molekullar arasında eləcə də bir molekul daxilində ba ş verə bilər. Bu səbəbdən iki tipə bölünür: 1. Molekullararası HR: H ─O: + H─ O: + H─ O: + … → H ─O: … H ─O:…H─O:… │ │ │ │ │ │ H H H H H H O H-O O...H ─O CH 3 -C + C ─CH 3 → CH 3 ─C C─CH 3 O-H O O ─H...O 2. Molekuldaxili HR: O H N C O O ; H O H O 27 C CH H O Madd ələr 4 aqreqat halda olur: bərk, maye, qaz və plazma. Bərk maddə kristal və amorf olur. Kristal madd ələr müəyyən həndəsi formaya və anizatrop xassələrə ( mexaniki, elektrik, optiki) v ə ərimə , qaynama temperaturuna, amorf maddələr isə bu xass ələrə malik deyil və xüsusi özlülüyə qadirdirlər.( Məs., şüşə, rezin, yapışqan, kanifol, plastik kütl ələr, mum və sair.). Kristal q əfəsin (KQ) 4 tipi var: 1) İon KQ 2) Atom KQ 3) Molekul KQ 4) Metal KQ 1. İKQ-in künclərində ionlar olur. Məs., əksər qeyri-üzvi birləşmələr , qələvi, q ələvi-torpaq metalların hallogenidləri və s. 2. AKQ-ın küncl ərində atomlar olur. Məs., B, almaz, Si, Ge, Sn, Pb, AlN, Zn və s. Atomlar arasında kovalent rabit ə mövcuddur. 3. MKQ-in küncl ərində molekullar olur. Məs., J 2 , buz, S 8 , P 4 , t əsisiz qazlar, H 2 ,N 2 , HCl, CO 2 , naftalin. Molekullar arasında Van-der- Vaals qüvv ələri mövcuddur. 4. MKQ-in küncl ərində növbə ilə metal atomu və ion olur, aralarında sərbəst elektronlar delokalla şmış rabitə yaradır. Kristalla şma şəraitindən asılı olaraq eyni maddə quruluş və forması müxtəlif olan kristallar əmələ gətirir.Bu hadisə- polimorfizm , maddələr-polimorfmaddələr adlanır: CaCO 3 , SiO 2 , Al 2 O 3 , NH 4 NO 3 v ə s. Müxt əlif maddənin eyni quruluş və formaya malik kristal əmələ gətirməsi hadis əsi- izomorfizm , maddələr- izomorf maddələr adlanır: KAl(SO 4 ) 2 · 12 H 2 O v ə KCr(SO 4 ) 2 · 12 H 2 O ; BaSO 4 v ə RaSO 4 ; MgCO 3 v ə ZnCO 3 Kovalent rabit ənin əməl v ə p də iştirak edir. Belə güman etm olar. Lakin t əcrübə göstərir ki, onlar ey adlanır. Dem əli hibridləşmə - orbitalların əmələ gəlməsi prosesidir. Alınan orbitallar Valent orbitalların hibridl misalında n əzərdən keçirək. 1. BeCl 2 . Be 4 -un elektron konfiqurasiyası. a) Normal hal: 1s 2 2s b) H əyəcanlanmış hal: 1s s v ə p elektronlar arasında hibridl Bel ə hibrid vəziyyətind g ətirməlidir. 2. BCl 3 B 1 -un elektron konfiqurasiyası a) Normal hal: 1s 2 2s b) H əyəcanlanmış hal: 1s B atomunun hibridl əşm s + p orbitallar p orbitallar 28 20.Orbitalların hibridləşməsi. l ə gəlməsində müxtəlif vəziyyətlərdə olan elektronlar m güman etm ək olar ki, bu rabitələr qiymə rir ki, onlar eyni qiym ətlidir. Bu hadisə - müxt əlif orbitallardan eyni enerji v si prosesidir. Alınan orbitallar hibrid orbitallar Valent orbitalların hibridl əşməsinin BeCl 2 , BCl 3 , CH 4 molekullarının un elektron konfiqurasiyası. 2s 2 2p 0 ş hal: 1s 2 2s 1 0 0 1 2 2 2 z y x p p p p elektronlar arasında hibridl əşmə həyəcanlanmış halda ba tind ə Be, iki Cl atomu ilə birləşərək BeCl un elektron konfiqurasiyası 2s 2 0 0 1 2 2 2 z y x p p p ş hal: 1s 2 2s 1 0 1 1 2 2 2 z y x p p p şməsində bir s və iki p – elektron iştirak edir. Hibridləşmə sp- hibridl iki sp hibrid orbitalı Hibridləşmə sp 2 – hibridləşmə üç s-p 2 hibrid orbitalı olan elektronlar m əs., s ətcə bir-birindən fərqli ə hibridləşmə hadisəsi lif orbitallardan eyni enerji v ə formaya malik hibrid orbitallar adlanır. molekullarının əmələ gəlməsi halda ba ş verir. k BeCl 2 molekulunu əmələ ştirak edir. hibridləşmə iki sp hibrid orbitalı Bu hibrid orbitalları üç Cl atomı il 3. CH 4 C 6 -nun elektron konfiqurasiyası a) Normal hal: 1s 2 2s b) H əyəcanlanmış hal: 1s C atomunun hibridl C atomu bel ə hibrid v əmələ gətirir. hibridləşmə s-p-p-p orbitallar 29 Bu hibrid orbitalları üç Cl atomı il ə BCl 3 molekulunu əmələ nun elektron konfiqurasiyası 2s 2 2p 2 ş hal: 1s 2 2s 1 1 1 1 2 2 2 z y x p p p C atomunun hibridl əşməsində bir s və üç p – elektronları iş hibrid v əziyyətində üç H atomu ilə birləşə sp 3 hibridləşmə dörd sp 3 hibrid orbitalları ə gətirir. elektronları i ştirak edir. ərək CH 4 molekulunu 30 21.Reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər Kimy əvi reaksiyaların başa çatması üçün sərf edilən vaxt müxtəlifdir. Məsələn, neytralla şma və partlayışla gedən reaksiyalar - ani, sink parçasının duru xlorid tur şusunda həll olması bir neçə dəqiqə, dəmirin nəm havada paslanması bir neçə gün ərzində başa çatır. Digər tərəfdən kömür, kükürd və ya fosfor havada, yaxud saf oksigend ə yandıqda eyni maddələr – oksidlər əmələ gəlir. Lakin, reaksiya oksigen mühitind ə daha sürətlə gedir. Deməli, kimyəvi reaksiyaların sürəti şəraitdən asılı olaraq müxt əlif olur. Reaksiyaların sürətindən və mexanizmindən b əhs edən təlimə kimyəvi kinetika deyilir. Kimy əvi kinetika homogen və heterogen sistemlərdə öyrənilir. Homogen reaksiyaların əsas xüsusiyyəti odur ki, reaksiya sistemin bütün həcmində gedir. Misal olaraq qazlar v ə mayelər arasında gedən reaksiyaları göstərmək olar. Heterogen reaksiyalar – y əni qarşılıqlı təsirdə olan maddələr müxtəlif aqreqat halında olduqda – görün ə bilən fazalar sərhəddində gedir. Turşu ilə metal arasında ged ən reaksiyalar yalnız səthdə baş verdiyi üçün heterogen prosesə aiddir. Kimyada m əhdud həcmdə götürülmüş maddə və ya maddələr qarışığına sistem deyilir. Sistem bircinsli olduqda homogen ( eyni fazalı), müxt əlif cinsli olduqda heterogen ( müxt əlif fazalı) olur. Heterogen sistemin görünən səthdə bir-birindən ayrılan t ərkib hissələrinə faza deyilir. Buzun əriməsi prosesində sistem bərk və maye olmaqla iki fazadan ibar ətdir: Homogen reaksiyalar sistemin bütün həcmində, heterogen reaksiyalar isə fazalar sərhəddində getdiyi üçün onların sürətlərinin təyin olunması da müxtəlifdir . Homogen reaksiyaların sür əti vahid zamanda sistemin vahid həcmində reaksiyaya daxil olan v ə ya reaksiya zamanı alınan maddənin miqdarı ilə ölçülür. Heterogen reaksiyanın sür əti isə vahid zamanda sistemin bərk fazasının vahid s əthində reaksiyaya daxil olan və ya reaksiyadan alınan maddələrin miqdarı ilə təyin edilir. B ərk cismin səth sahəsini ölçmək həmişə mümkün olmadığından, bəzən heterogen reaksiyanın sür əti bərk fazanın vahid kütləsinə aid edilir. 22.Homogen və heterogen reaksiyaların sürəti. Homogen reaksiyanın sürətini: V homogen , heterogen reaksiyanın sürətini V heterogen , reaksiya zamanı alınan madd ə mollarının sayını n, sistemin həcmi V, zaman t, faza s əthinin sahəsi s, dəyişilmə fərqini ∆ il ə işarə etsək n ∆ 2 n = 1 n − ; 1 2 t t t − = ∆ olduqda h ər iki reaksiyanın sürətini riyazi olaraq belə ifadə etmək olar; ∆C υ homogen ═ ─── olar. ∆t 31 Sonuncu t ənliyə əsasən reaksiyaların sürətinə aşağıdakı tərifi vermək olar: Homogen reaksiyanın sürəti reaksiyaya daxil olan və ya reaksiyadan alınan maddələrdən birinin qatılığının vahid zamanda dəyişilməsi ilə ölçülür. Heterogen reaksiyalarda is ə bərk maddələrin qatılığı cüzi dəyişdiyindən sürət düsturunda onların qatılı ğı nəzərəalınmır. C+O 2 =CO 2 heterogen reaksiyasında V=k∙ Reaksiyanın sür ətnə bir sıra amillər təsir göstərir. Məsələn,qatılıq, temperatur və katalizator. 23. Qatılığın reaksiya sürətinə təsir T əcrübələr göstərir ki, hər hansı iki maddə qarşılıqlı təsirdə olduqda, reaksiyanın getm əsi üçün onların molekulları bir-biri ilə toqquşmalıdır. Toqquşmaların sayı artdıqca reaksiya sür ətlənir. Dem əli, qarşılıqlı təsirdə olan maddələrin qatılıqlarının artmasından asılı olaraq effektiv toqqu şmaların sayı artır, bu isə reaksiyanın sürətlənməsinə səbəb olur. Bu asılılı ğı ilk dəfə bir-birindən asılı olmayaraq Norveç alimi Quldberq və Vaage 1867-ci ild ə müşahidə etmiş və kimyəvi kinetikanın əsas qanunu olan kütlələrin təsiri qanununu k əşf etmişlər: Kimyəvi reaksiyanın sürəti reaksiyaya daxil olan maddələrin qatılığı ilə düz mütənasibdir. A + B = C + D Qanunu bu t ənliyə tətbiq etsək yazırıq: υ═k [A] [B] və ya υ═ k C A · C B Burada k-müt ənasiblik əmsalı, yaxud sürət sabitidir.[A] və[B] isə A və B madd ələrinin qatılığıdır. Konkret misallarda yazaq: H 2 + J 2 ═ 2HJ υ═k [ H 2 ] [J 2 ]; υ ═ k C H 2 · C J 2 yaxud: 2 NO + Cl 2 = 2 NOCl V ═ k [NO] 2 [Cl 2 ]; υ ═ k C 2 NO · C CL 2 32 24.Temperaturun reaksiya sürətinə təsiri Reaksiya sür ətinin temperaturdan asılılığını ilk dəfə Holland alimi Vant - Hoff 1874-cü ild ə müşahidə etmiş və aşağıdakı qaydanı irəli sürmü şdür: Temperatur hər 10 0 C artdıqda reaksiyanın sürəti 2-4 dəfə artır. Qanunun riyazi ifad əsi belədir; t 2 -t 1 10 υ t 2 ═ υ t 1 · γ Burada υ t 1 v ə υ t 2 ─ reaksiyanın başlanğıc və son temperaturlarına müvafiq sür ətləridir. γ ─ temperatur əmsalıdır. Qanunun qrafiki ifad əsi: V. Hoffqaydası ancaq endotermik prosesl ər üçün özünüdo ğruldur. Reaksiyanın sür ətinin temperaturdan asılılığı S.Arreniusun aktivləşmə nəzəriyyəsi il ə izah olunur. N əzəriyyəyə görə reaksiyaya ancaq aktiv molekullar daxil olur. Vant-Hoff düsturu reaksiya sür ətinin temperaturdan asıl ılığını təxmni müəyyən edir. Bu asılılı ğı dəqiq şəkildəmüəyyən etmək üçün Arrenius düsturundan istifadə edilir. K=A∙ e Burada, k-sür ər əmsalı, A-tezlik, e-onluq loqarifmanın əsası, E F -f əallaşma enerjisi. V 1 v 2 V 3 t 1 t 2 t 3 33 25.Katalizatorun reaksiya sürətinə təsiri Katalizator reaksiyanın sür ətini dəyişən, sonda heç bir kimyəvi dəyişikliyə u ğramayan maddələrə deyilir. Katalizatorlar müsbət və mənfi tiplərə bölünür. Müsbət katalizator reaksiyanın sür ətini artırır, mənfi katalizator isə reaksiyanın sürətini azaldır. M ənfi katalizatorlara həmçinin ingibitorlar da deyilir. Katalizatorların iştirakı ilə gedən reaksiyalar katalitik reaksiyalar, katalizatorların i ştirakı ilə reaksiya sürətinin d əyişməsi prosesi isə kataliz adlanır. Katalizin 2 növü var: 1. Homogen kataliz. 2. Heterogen kataliz. Homogen katalizd ə reaksiyaya girən maddələr və katalizator eyni fazalı sistem ə mələ gətirir, ba şqa sözlə desək, eyni aqreqat halında olur. M əs: 2SO 2 +O 2 NO 2SO 3 2CO 2 +O 2 : BUXAR SU CO 2 2KClO 3 → 2 MnO 2KCl + 3O 2 2H 2 O 2 . duzm u 2H 2 O + O 2 Heterogen katalizd ə reaksiyaya girən maddələrlə katalizator eynifazalı sistem əmələ gətirmir. Ad ətən maddələr qaz, yaxud maye halda olarsa, katalizator bərk halda olur. pt N 2 + 3H 2 → 2NH 3 2H 2 O 2 2 , yaxudMnO C 2H 2 O +O 2 2H 2 SO 3 + O 2 → NO 2H 2 SO 4 2SO 2 +O 2 → 5 2 O V 2SO 3 Katalizatorun t əsir mexanizmi belədir. A + B → K AB A + K → AK AK + B → AB + K . 34 D Ə K T 26.Kimyəvi tarazlıq. Le-Şatelye prinsipi. Kimyəvi tarazlıq. - Düzün ə və tərsinə (əksinə) ged ən reaksiyaların sürətinin bir-birinə bərabər oldu ğu ana deyilir. Reaksiya başlayan anda düzünə ged ən reaksiyanın sürəti çox olur və reaksiya madd ələrinin (məhsulların) alınma istiqamətdə sür ətlənir (v 1 ). Zaman keçdikd ən sonra alınan maddələr öz aralarında yenidən reaksiyaya girərək reaksiyanı əks istiqamətdə (v 2 ) yön əldir v 2 >v 1 olur. Mü əyyən zamandan sonra hər iki sür ət bir-birinə bəharət olur v 1 =v 2 . Bu halda kimy əvi tarazlıq deyilir. Kütlələrin təsiri qanunu t ətbiq etməkələ bunları belə ifadə etmək olar. qD dC nB mA + ⇔ + Bu reaksiya üçün kimy əvi tarazlığı tapaq [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] n m q d T T n m q d q d n m q d n m B A D C K K K K B A D C K K D C K B A K v v D C K v B A K v ⋅ ⋅ = = ⋅ ⋅ = ⋅ = ⋅ = ⋅ = ⋅ = 2 1 2 1 2 1 2 1 2 2 1 1 ; Kimy əvi tarazlıq qaz və maye fazalarında özünü doğruldur. Bərk halda reaksiya reagentl ərində tarazlıq baş vermir. Kimyəvi tarazlığın yerdəyişmə şərtləri. Bu qanunauy ğunluq Le-Sartlye prinsipində mü əyyənləşdirilir. Tarazlıqda olan sistemə hər hansı xarici amil (T,P,C) təsir etdikdə tarazlıq h əmin təsiri azaldan istiqamətdə yerini dəyişir. Download 0.94 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling