Etnologiya uzb
Download 0.82 Mb. Pdf ko'rish
|
|
REJA: 1. Fanning mohiyati va kwpqirrali ijtimoiy gumanitar fan sifatida uning tadqiqot ob`ekti. 2. Etnologiyaning turli yondosh fanlar bilan aloqalari. 3. Etnologiyani davrlashtirish. Xalqona etnografik tushunchalar va ularning ibtidoiy jamiyatda tutgan wrni. 4. Qadimgi va wrta asrlarga oid etnografik materiallar. Buyuk geografik kashfiyotlar jarayonida etnografik materiallarni yig`ilishi. Jahon aholisi- XXI asrga kelib olti milliardga kwpaydi. Swnggi bir asr davomida er kurrasidagi xalqlar son jihatdan kwpayibgina qolmay, ularning tuzilishi, turmush tarzi va ma`naviy dunyosi ham tubdan wzgarishga yuz tutdi. Ona tabiat naqadar rang-barang va xilma-xil bwlsa, er yuzida yashovchi aholining etnik qiyofasi ham shu qadar rang-barang, turli-tumandir. Statistik ma`lumotlarga kwra, wtgan asr oxirlarida jahonda ikki mingdan ortiq xalqlar va elatlar yashagan. XX asr iqtisodiy-ijtimoiy buhronlar, ekologik, etnik muammolar asri bwldi. Bu muammolar wz-wzidan XXI asrga ham kwchib wtdi. Shunday ekan bunday vaziyatda yoshlarning ongi va bilimini, jamiyatni boshqarishga aloqasi bor barcha shaxslarning tasavvurlarini etnologik ma`lumotlar bilan boyitish zaruriyati muhim ahamiyat kasb etadi. Etnolog olimlarning juda kwp ilmiy tadqiqotlari shuni kwrsatadiki, insoniyot tarixining iqtisodiy davrlardan hozirgi kunlargacha bosib wtilgan barcha pogonalarida kishilar wzligini anglashga, an`anaviy turmush tarzi, urf-odat va ma`naviyatini tushunib olishga, ayniqsa, qwshni elatlarning etnik xususiyatlari va hayotini bilishga doimo extiyoj sezib kelganlar. Bunday ehtiyoj tufayli ming yillar davomida twplangan turli elatlar twg`risidagi boy ma`lumotlar davlatlararo munosabatlarni twg`ri ywlga qwyishga, tinchlik sari ywnalishga yordam berib kelmoqda. Jahondagi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jihatdan notekis rivojlanishi natijasida ayrim xalq va elatlarning hanuzgacha qoloq ibtidoiy tuzumda, ba`zilari esa wrta asrlar davri madaniyati darajasida qolganligi ma`lum. Bunday elat va etnik guruhlar Avstraliya, Afrika, Markaziy Amerika va Osiyoning ba`zi erlarida hozirgacha saqlanib qolgan. Ular juda kam bwlsalar-da, ammo iqtidoiy urug`-qabilachilik tuzum qonun-qoidalari, urf-odat va marosimlari, patriarxal turmush tarzi an`analariga haligacha amal qilib kelmoqdalar. Asli kwpchilik xalq va elatlar etnos sifatida quldorlik jamiyati davralaridan tili yaqin bwlgan bir necha urug`-qabilalarning birikishi, wzaro urushlar va kwchishlar (migratsiya) tufayli aralashib ketishi natijasida shakllana boshlagan. Odatda etnoslar iqtisodiy, maishiy va madaniy jihatdan eng kuchli va rivojlangan kwp sonli elatlar doirasida muayyan ma`muriy, hududiy va til imumiyligi zaminida paydo bwlishgan. Ular kwpincha tiliga qarab ayrim xalq nomi bilan tanilgan. Aytish joizki, hozirgi siyosiy va ilmiy atamalarning kwpi ikki-ikki yarim ming yillar muqaddam Yunonistonda paydo bwlgan. Jumladan, hozir kwp ishlatiladigan «demokratiya» yoki «demografiya» swzlari qadimgi grek (yunon) tilidan olingan bwlib, uning negizgi «demos», ya`ni tub ma`noda «xalq» degan swz tashkil etadi. Shu ma`noda, ilk jamiyat asosini tashkil qiluvchi xalq tushunchasini ifodalovchi yana bir atama – «etnos» ham ishlatiladigan. Masalan, «demografiya» fani jahon yoki ayrim mamlakat aholisining soni, joylashuvi, tug`ilishi va wlimi, ijtimoiy-jinsiy va yosh tuzilishini, tabiiy wsish va kwchish (migratsiya) jarayonini wrganadi. Lekin, jahondagi xalq va elatlar wz tili, kelib-chiqishi va joylashuvi, moddiy va ma`naviy madaniyati, an`naviy xwjaligi, 9 maishiy turmushi va xarakteri, milliy psixologiyasi va psixologiyasi va urf-odatlari bilan ham bir- biridan ajralib turadilar. Xalqlarning wzaro tafovuti, umumiyligi yoki wxshashligini, ularning wziga xosligi va xususiyatlarini jiddiy wrganishni maxsus fan sohasi «Etnologiya» va «Etnologiya» nomi bilan XIX asr wrtalarida iste`molga kirdi. Download 0.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|