F. B. Ashurov ‘’plastmassalardan buyum olishning zamonaviy usullari’’

ekstruder silindrining zonalar bo‘yicha harorati; 

forma hosil qiluvchi kallakning harorati; 

sovutkich vallarning harorati; 

suyuqlanmaning kallakdagi bosimi. 
Masalan, PE-NP list olishda 
zona 1—140
o
С 
zona 2—160
o
С 
zona 3—175
o
С 

---

48 
zona 4—200
o
С 
Kallak harorati - 210
o
С 
Kallakdagi suyuqlanish bosimi 5-12 MPa. 
Ekstruziyalashda haroratni iloji boricha yuqori ushlashga harakat 
qilinadi,chunki oquvchanlik yaxshilanadi va krisstal strukturalar hosil bo‘lishi 
yo‘qotiladi. Lekin yuqori haroratda polimer destruksiyaga uchrashi mumkin, 
shuning uchun PE list olishda maksimum harorat 240—250
o
С dan oshmasligi 
kerak. Polipropienni qayta ishlashda bu harorat 270—280
o
С ni tashkil etadi. 
Polistiroldan list olinaetganda esa harorat 165—175
o
С bo‘ladi. Sifatli listlar 
olishda sovutkich vallar yuzasining harorati va sovutkich vallar bilan kallak 
oralig‘i muhim rol o‘ynaydi. YUpqa list olish uchun vallar yuzasi 20—25
o
С 
bo‘lishi kerak. Kallak bilan sovutkich vallar oralig‘i listni tiniq bo‘lishiga ta’sir 
ko‘rsatadi. Agar masofa yaqin bo‘lsa, tinikligi oshadi, lekin listning mustahkamligi 
kamayadi (menimcha orientatsiya yomonlashishi sababli). Boshqa parametrlardan 
listning sifatiga ta’sir qiluvchi — ekstruziyalash tezligi (bu shnekning aylanish 
chastotasi bilan belgilanadi), list polotnasining qabul qilib oluvchi vallar va 
tortuvchi mexanizmlar tezligidir. Ekstruziyalashning yuqori tezligi list 
qalinliklarini bir xil bo‘lmasligiga va silliqligi (glyansa) yomonlashishiga olib 
keladi. List olish texnologik sxemasi quyidagi rasmda keltirilgan. Unda asosiy 
agregat ekstruder, tirkichli kallak, valli agregat, kalandr va boshqalar. 
Ekstruziyadan chiqayotgan suyuqlanma aniq o‘lchamga ega bo‘lgan tirkishdan 
chiqib, qalinligi bo‘yicha kalibrlanib, silliqlik beriladi. Bu vazifani kalandr 
bajaradi. Keyin sovutilib (asosan havo vositasida), ma’lum o‘lchamlarga kirqiladi. 
CHekka kismi maydalanib, qaytadan ishlatiladi. 
Texnologik parametrlari plyonka, truba olishdagidek. 
Termoplastlardan ekstruziya usuli bilan list ishlab chiqarish texnologik sxemasi. 
1 – xom ashyo saqlagich; 

---

49 
2 – sisterna; 
3 – oraliq saqlagich; 
4 – metall zarrachalarini aniqlash asbobi; 
5 – granulani isitish (quritish) moslamasi; 
6 – list olish agregati; 
7 – elektryuklovchi; 
8 – list saqlovchi moslama; 
9 – chiqindini maydalash; 
10 – maydalangan chiqindi uchun bunker