F. B. Ashurov ‘’plastmassalardan buyum olishning zamonaviy usullari’’

1. Massa (blok) da polimerlanish. 
2. Eritmada polimerlanish. 
3. Emulsiyada polimerlanish.
4. Qattiq fazada polimerlanish. 
5. Suspenziyada polimerlanish. 
SHuni alohida ta’kidlash kerakki, hozirgi paytda jahon miqyosida 
olinadigan polimerlarning 3/4 hissasi aynan polimerlanish usullari yordamida 
hosil qilinadi. 

---

24 
Polikondensatlanish – bu almashinish reaksiyasi bo‘lib, yuqori molekulyar 
birikmalarni sintez qilish usulidir. Polikondensatlanish jarayonida qo‘shimcha 
moddalar (masalan, suv, ammiak, HCI va b.) ajralib chiqishi mumkin va 
shuning uchun hosil bo‘lgan polimerning tarkibi monomerning tarkibidan farq 
qiladi. Monomer molekulalari boshqa monomerlar bilan reaksiyaga kirishishi 
uchun kamiga ikkita funksional guruhga (OH, COOH, CI, NH
2
va b.) ega 
bo‘lishi kerak.
Polimerlarning kelib chiqishiga qarab, quyidagi 3 guruhlarga bo‘lish 
mumkin. 
1. 
Tabiiy polimerlar. Ularni tabiat yaratgan bo‘lib, bu guruhga kauchuk, 
guttapercha, sellyuloza, kraxmal, oqsillar va boshqalar kiradi. 
2. 
Sun’iy polimerlar. Ular tabiiy polimerlarga kimyoviy ishlov berish 
yo‘li bilan olinadi. Bu guruhga sellyulozaning efirlari, xlorkauchuk va 
boshqalar kiradi. 
3. 
Sintetik polimerlar. Ular polimerlanish va polikondensatlanish 
usullari yordamida monomerlardan hosil qilinadi. Bu guruhga PE, PP, PS, 
PVX, PU va boshqalar kiradi. 
Bundan tashqari, makromolekulani asosiy zanjirining tuzilishiga qarab, 
polimerlar quyidagi 2 ta asosiy turlarga bo‘linadi. 
1.Gomozanjirli polimerlar. Ularning asosiy zanjiri bir xil atomlardan 
(masalan, ugleroddan, selendan, oltingugurtdan va b.) tashkil topgan bo‘ladi. 
Ularning orasida asosiy zanjiri uglerod atomlaridan tashkil topgan karbozanjirli 
polimerlar keng tarqalgan. Bunday polimerlarga, organik polimerlar deb 
ataladi. PE, PVX, PMMA va boshqalar karbozanjirli organik polimerlarga 
misol bo‘la oladi. 
2.Geterozanjirli polimerlar. Geterozanjirli (“getero” – har xil) 
polimerlarning asosiy zanjiri turli element atomlari (uglerod, kremniy, 
kislorod, azot) dan tashkil topgan bo‘ladi. Agar makromolekulaning asosiy 
zanjirida ugleroddan tashqari anorganik element atomlari mavjud bo‘lsa, unda 
bunday polimerlarga, elementoorganik polimerlar deyiladi. Poliefirlar, 
poliamidlar, mochevinformaldegidlar, sellyuloza va kremniy organik 
polimerlar elementoorganik geterozanjirli polimerlarga misol bo‘la oladi. Agar 
polimer makromolekulasining asosiy zanjirida va yonlama radikallarida 
organik element atomlari mavjud bo‘lmasa, unda bunday polimerlarga, 
anorganik polimerlar deyiladi. Plastik oltingugurt, bor, poliselen, politellur 
polimerlari anorganik polimerlardir. 

---

25 
Bundan tashqari, polimerlarga ishlov berish, ularni qizdirish va buyumni 
shakllantirish usullariga qarab, polimerlar quyidagi 3ta asosiy guruhlarga 
bo‘linadi.