Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

8.3. Кафолатдаги материалларни бошқариш
Кафолатдаги материалларни 
Кафолатдаги матери-
тайинлаш 
аллар барча маҳсулот
иш лаб чи қарад и ган
операцияли тизимларда ва кўпгина хизмат кўрсата- 
диган соҳаларнинг тизимларида маълум кафолатлан-
137
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ган неъматлар бўлади. Масалан, электр лампочкала- 
ри кафолатда бўлиши керак.
Кафолатда материалларни сақлашдан мақсад — 
материалларни жўнатувчидан етказиб бериш орали- 
ғида узилиш даражасини камайтириш (буфер, лап- 
пак) ва мунтазам (узлуксиз) етказиб бериш зарура- 
тидан холи бўлишдир.
Кафолатлар асосан уч тоифада бўлади:
— бошланғич материалларнинг кафолати;
— тугалланмаган ишлаб чиқаришнинг кафолати;
— тайёр маҳсулотларнинг кафолати. Ушбу буфер- 
лар тезкор эгилувчан бошқаришни таъминлайдилар. 
Хусусан, кафолатнинг борлиги ҳатто маҳсулотга до- 
имий талабнинг борлиги шароитида иқтисодий жи- 
ҳатдан қулай ҳажмда маҳсулотларни харид қилиш ёки 
товарларни ишлаб чиқариш имконини беради.
ишлаб чиқариш харажатларининг тўрт турига айнан 
таъсир кўрсатади:
— буюртмаларнинг муддати ва миқцори сотиб оли- 
надиган буюмларнинг қийматига таьсир қилади;
— буюртмаларни расмийлаштиришдаги харажат­
лар;
— моддий-техник кафолатларни сақлашдаги хара­
жатлар;
— кафолатларнинг йўқлигидаги келиб чиқадиган 
харажатлар. Корхона учун моддий-техник кафолат­
ларни бошқариш бениҳоя муҳим аҳамият касб этади. 
У тўғридан-тўғри маркетинг, молия бўлинмаларига 
ва ишлаб чиқариш вазифаларига таъсир этади.
Моддий-техник кафолатларга бўлган талабларнинг 
кўриниши: боғлиқ талаб, боғлиқ бўлмаган талаблар. 
Уларни бошқариш тизими белгиланган вақтга асос- 
ланади. Масалан, кафолатларни бошқаришга японча 
ёндашиш «Аниқ, ўз вақтида» ишлаб чиқариш тамойи­
ли бўйича фаолият кўрсатади.
Кафолатларни ва харажатларни 
бошқаришдаги ечимлар
Кафолатларни бош- 
қаришда, қабул қи- 
линадиган ечимлар
138
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ишлаб чиқаришни бошқаришда буюм ва жараён- 
ларни лойиҳалаш ҳал қилувчи ўрин тутади. Унинг 
бажарилишида лойиҳаларнинг мезонлари ва танлов 
жараёнларига, буюм ва жараёнларни ҳаёт даврига, 
ишлаб чиқариш тизимининг замонавий ривожланиш 
даражасига катта аҳамият берилиши лозим.
Буюмларни лойиҳалашдаги мезонлари: қиймат; 
фойдаланишнинг фойдалилиги; сифат; ўлчам; қув- 
ват ёки маҳкамлик; хизмат муддати; фойдаланишда 
ишончлилик; хизмат кўрсатишга талаблари, унинг 
содда (қулай)лиги; фойдаланишида хавфсизлиги.
Лойиҳалаш вариантларини танлаш: ўлчамлари ва 
шакллари; материаллари; хавфсиз унсурлари ва ҳока- 
золар.
Ишлаб чиқариш жараёнини лойиҳалаш мезони: 
ишлаб чиқариш қуввати; иқтисодий самарадорлик; 
мослашувчанлйк; унумдорлик; ишончлилик; таъмир- 
лашга яроқлилик; ишчиларнинг ҳаётий эҳтиёжлари- 
ни қондириш кабилар.
Ишлаб чиқариш жараёнларининг вариантларини 
танлаш: қайта ишлаш тизимининг турлари (лойиҳа- 
лаш тизими, кичик ҳажмда ишлаб чйХариш, омма- 
вий ишлаб чиқариш , мунтазам ишлаб чиқариш , 
юқорида келтирилган вариантларнинг комбинация- 
си); ўзи ишлаб чиқариши ёки буюмларини ташқари- 
дан олиб тўлдириши; қайта ишлаш усуллари; меха- 
низациялаш ва автоматлаштирилиш даражаси; ишчи 
жойининг ихтисосланиши.
Буюмларнинг ишланмачилари (ишлаб чиқариш 
усуллари) ва ишлаб чиқариш жараёнининг ишлан­
мачилари ўзаро бир-бирлари билан ҳамкорликда 
ишлашлари керак.
Ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳам, ишлаб чиқа- 
риш жараёни ҳам ўзининг ҳаёт даврларига эгадирлар. 
Ишлаб чиқариш жараёнининг бориши ва тараққий 
этиши бозордаги маҳсулотнинг етилиш даражаси ва 
рақобат талаблари билан бир текис бориши лозим.
8.4. Лойиҳаларни бошқариш
139
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Автоматик ишлаб чиқаришдаги керагича ўзгара 
олишини таьминлайдиган замонавий ишлаб чиқариш 
тизими лойиҳалаштириш тизимини автоматлашти- 
риш, ишлаб чиқаришни автоматик тизимли бошқа- 
риш, мураккаб ҳаракатни бажарувчи қурилма ва ав­
томатик омборхона кабилар киради. Истиқболдаги 
заводлар автоматлаштирилган бир бутун қилиб бир- 
лаштирилган ишлаб чиқариш тизимига эга бўлади- 
лар.
Юқорида келтирилган, ишлаб чиқаришни бош- 
қаришда операцияли тизимни тузишдаги ҳолатлар- 
дан ташқари, қуйидаги омиллар эътиборга лойиқ:
— хизмат кўрсатиш соҳасида маҳсулот ва жараён- 
ларни лойиҳалашга (хизмат кўрсатиш соҳаларининг 
тавсифига, хизмат кўрсатишни лойиҳалаш хусуси- 
ятларига, хизмат кўрсатиш соҳасида операцияларни 
такомиллаштиришга);
— ишлаб чиқариш қуввати, жойланиши, лойиҳа 
ечимларига (корхоналарнинг сони ва қувватига, кор- 
хоналарнинг жойланишига, корхоналарни лойиҳа- 
лашга);
— ишларни лойиҳалаш ва меҳнатни меъёрлашга 
(ижтимоий-техник йўлга, меҳнатни ташкил этиш 
усулларини ўрганишга, меҳнатни белгиланган меъёр 
ва меъёрлашга).
Шуни унутмаслик керакки, режалаштирилган мақ- 
садлар лойиҳа орқали амалга оширилади. Лойиҳа —