Fakultet: Pediatriya Kafedra: Pediatriya Pa'n ati: Jazģı ámeliyat kurs jumisi Kurs: 2 Kurs jumisi Gruppa: 205 Tema

ISITPA HAQQINDA ULIWMA TU’SINIK
Dene temperaturasınıń eliriw dárejesine qaray I. subfebril (38° den tómen), ortasha (39, 5° ge shekem ), joqari yamasa bálent (4 G ge shekem ) hám, geyde, óreski joqarı (41° den artıq ) boladı. Gewde temperaturasınıń 40—4G ge shekem eliriwi bas awirlig’i, mazasızlıq, ıshtey buwiliwi, asqazan sekretsiyasiniń to’menlewi hám basqa hádiyselerge sebep boladi, turmıs ushın qáwipli emaye Lekin ısıtpalı birpara keselliklerde awırıwdıń alaxlashi, hushsız bolıp qalıwı, statiyalar almasinuvi hám taǵam as sińiriw etiwdiń aynıwı, tiykarınan, temperaturanıń kóp eliriwine emes, bálki sol kesellikdegi intoksikatsiya qásiyetlerine hám sonıń nátiyjesinde orga-nizmdagi hár qıylı funksiyalardıń buzılıw dárejesine baylanıslı. Bul halda be-mor átirapında miyirbiyke yamasa basqa medicina jumısshısı, sonıń menen birge, awırıwdıń jaqın adamları bolıp suwıq kompress qoyıwı hám tosattan ornıdan turıp ket-masligini qadaǵalaw etip turıwı shárt.
Kesellik sebebin jónge salıw etpey turıp, ısıtpanı jasalma jol menen túsiriw awırıwdıń keyipin jaqsılasa da, payda bermiydi, kerisinshe, diagnoz (diagnoz) ni qıyınlastıradı. I. shıqqanda organizmniń immun qásiyetleri kúsheyip (qarang Immunitet), infeksion processler susayadi, sol sebepli ayırım jaǵdaylarda (zaxmning 4-basqıshı, epidemiyalıq ensefalit hám basqalar ) em maq-sadida jasalma I.júzege keltiriledi.
ISITMA — TASNIFI, ETIOLOGIYASI, DENE TEMPERETURASIN KO’TERILIW SEBEPLERI HA’M ONI DAWALAW.
Ísıtpa (lot. febris) bórekenlarning (temperatura eliriwine alıp keletuǵın statiyalar ) tásiri astında termoregulyatsiya sistemasınıń dinamikalıq qayta dúziliwi sebepli dene temperaturasınıń waqtınshalıq eliriwi menen xarakteristikalanadıǵan spetsifikalıq bolmaǵan patologikalıq process. Dene temperaturası 37 °C den asqanında jaǵday ısıtpa dep tariyplanadi.
Ísıtpa evolyutsiyasında joqarı haywanlar hám adam organizminiń infektsiyaga qarsı qorǵaw -maslasıwshılıq reaktsiyası retinde payda boldı, sol sebepli dene temperaturasınıń eliriwiden tısqarı bul processda infektsion patologiyaga tán bolǵan basqa hádiyseler da gúzetiledi. Ádetde ısıtpa ısıp ketiw menen birge keshedi.
Bir qatar nozologik birliklerdiń zamanagóy atlarında «isitma» (orıs. lixoradka) terminin ushratıw múmkin, olar dene temperaturasınıń eliriwi menen baylanıslı emes, jaysha sonday at berilgen, mısalı, pappatachi ısıtpası, Ebola gemorragik ısıtpası hám basqalar.
Ísıtpanıń mánisi joqarı gomoyotermiyali haywanlar hám insanlar termoregulyatsiya apparatınıń spetsifik statiyalarǵa (bórekenlarga) juwapı bolıp, bul temperatura gomeostazi noqatını waqtınsha joqarılaw dárejege jılısıwı menen xarakteristikalanadı hám bunda termoregulyatsiyaning óz mexanizmları saqlanıp qaladı, naǵız ózi ısıtpa hám gipertermiya arasındaǵı tiykarǵı parq esaplanadi. 1 Bórekenlar 2 Ísıtpa rawajlanıwı mexanizmi2. 1 Ísıtpa basqıshlari 3 Etiologiya 4 Ísıtpanı emlew
PIROGENLAR
Bórekenlar — organizmge sırtqı tárepden túsetuǵın yamasa onıń ishinde payda bolatuǵın ısıtpaǵa alıp keletuǵın statiyalar bolıp tabıladı. Ekzogen bórekenlar kóbinese infektsion qozdırıwshılardıń komponentleri esaplanadı. Olardıń eń kúshlileri gram-keri bakteriyalardıń kapsulali termostabil lipopolisaxaridlari esaplanadi. Ekzogen bórekenler tikkeley bolmaǵan, gipotalamusdagi termoregulyatsiya orayında ornatılǵan noqattıń jılısıwını támiyinleytuǵın endogen bórekenlar arqalı tásir etedi.
Kóplegen endogen bórekenlar leykositar kelip shıǵıwǵa iye, bular, mısalı, 1 hám 6 interleykinlar, o'sma nekrozi faktorları, interferonlar, makrofagli isiwli 1α-belok, bulardıń kóbisi bóreken (prostaglandin sintezini keltirip shıǵarıw qábileti sebepli) tásirden tısqarı basqa bir qatar za’ru’rli tásirinler kórsetedi. Endogen bóreken deregi, tiykarınan, immun sistemasınıń kletkaları (monositlar, makrofaglar, T- hám B- limfotsitlar) hám granulositlar esaplanadı. Bórekenlarning bul kletkalar tárepinen qáliplesiwi hám shıǵarılıwı hár qanday etiologiyali isiw, bóreken steroidlar hám basqalar tásirinde júz boladı.
ISITPANIN’ RAWAJLANIW MEXANIZMI
ISITPA BASQISHLARI
Óziniń rawajlanıwda ısıtpa mudamı 3 basqıshdan ótedi: Birinshi basqıshda temperatura kóteriledi (stadia incrementi); Ekinshi basqıshda ol bir muncha waqıt dawamında joqarı dárejede saqlanıp turadı (stadia fastigi yamasa acme); Úshinshi basqıshda ol baslanǵısh temperaturaına shekem azayadı (stadia decrementi).
TEMPERATURANIN’ KO’TERILIWI
Termoregulyatsiyani qayta dúziliwi menen baylanıslı bolıp, bunda ıssılıq islep shıǵarılıwı ıssılıq uzatılıwıdan (sarıplanıwı ) asıp ketedi. Úlken yoshli kisilerde temperaturanıń eliriwi ıssılıq óndiristiń artpaqtası emes, bálki ıssılıq uzatılıwını sheklew menen baylanıslı. Bul energiya sarpın asırıwdı talap etpegeni sebepli organizm ushın oǵırı qolaylı. Bunnan tısqarı, bul mexanizm tanani tezirek qizishini támiyinleydi. Jańa tuwǵan bópelerde, kerisinshe, ıssılıq óndiristiń ósiwi ústin boladı.
Íssılıq uzatıwdı sheklew periferik tamırlardıń torayishi hám toqımalarǵa ıssı qan aǵımı azayıwı menen baylanıslı. Eń áhmiyetlileri teri astı tamırlarınıń spazmi hám simpatik nerv sistemasınıń tásiri astında terlewdiń toqtatilishi. Teri reńi oqaradi, onıń temperaturası tómenlep, nurlanıw sebepli ıssılıq uzatılıwı (emissiyasi) sheklenedi. Ter ajırasıwınıń azayıwı puwlanıw arqalı ıssılıq joǵatilishini cheklaydi. Shash túbirleri bulshıq etleriniń qısqarıwı haywanlar junining eliriwine alıp keledi hám nátiyjede ıssılıqdı izolyatsiya qiluvchi qosımsha hawa qatlamı payda boladı, adamlarda bul «g'oz terisi» fenomeni menen kórinetuǵın boladı.
Zat almasınıwınń aktivleniwi sebepli bulshıq etlerde ıssılıq óndiris (qısqaruvli termogenez) artadı. Usınıń menen birge, mıy, bawır, ókpe sıyaqlı ishki aǵzalarda qısqaruvsiz termogenez asadı.
JOQARI TEMPERATURANIN’ SAQLANIP TURILIWI
Belgilengen noqatqa jetip kelgeninde temperatura bir dárejede ustap turılıwı baslanadı jáne bul qısqa (saat, kún) yamasa uzaq (hápte) dawam etiwi múmkin. Usınıń menen birge, ıssılıq óndiris hám ıssılıq uzatıw teń salmaqlılıqǵa keledi hám temperatura artıq kóterilmaydi, termoregulyatsiya normada bolǵanıdaǵı mexanizmlar boyınsha iskerlik kórsetiwde dawam etedi. Teri tamırları kengayadi, quwarıwı ketedi hám tiyip kórilgende ıssı boladı, qaltıratpa hám varaja joǵaladı. Awırıw ısıp ketayotganini seza baslaydı. Sutkalıq temperatura ózgerisleri saqlanıp qaladı, biraq olardıń amplitudasi normativ dárejeden asıp ketedi.
Ekinshi basqıshda temperatura eliriwiniń dárejesine qaray, ısıtpa : tómendegi túrlerge bólinedi
Subfebril (38 °C ge shekem );
Hálsiz (38, 5 °C ge shekem );
Febril (ortasha ) (39 °C ge shekem );
Piretik (joqarı ) (41 °C ge shekem );
Giperpiretik (óreski joqarı ) (41 °C den joqarı ). Giperpiretik ısıtpa turmıs ushın qáwipli bolıp tabıladı, ásirese balalarda.
TEMPERATURANIN’ PA’SEYIWI
Temperatura az-azdan yamasa keskin tómenlewi múmkin. Temperaturanıń tómenlew basqıshı sırtqı bóreken rezervlarining tugashi yamasa endogen (tábiy) yamasa ekzogen (dáriler) antipiretik faktorlar tásiri astında endogen bórekenlarning payda bolıwı toqtap qalıwı menen baslanadı. Bórekenlarning termoregulyatsiya orayına tásir etiwi toqtatganidan keyin, belgilengen noqat normativ dárejege túsedi hám temperatura gipotalamus tárepinen joqarı dep esaplana baslaydı. Bul teri tamırlarınıń keńeyiwine alıp keledi hám organizm ushın artıqsha bolǵan ıssılıq endi shıǵıp keta baslaydı. Awırıw júdá kóp terlaydi, diurez hám perspiratsiya kúshayadi. Usı basqıshda ıssılıq uzatıw ıssılıq óndiristen keskin ózib ketedi.
Sutkalıq temperaturadaǵı ózgerislerdń tábiyatı boyınsha ısıtpa túrleri:
Mudamǵı ısıtpa (febris continua) — dene temperaturasınıń úzliksiz eliriwi bolıp, sutkalıq ózgeris 1 °C den aspaydı. Remittirlovchi ısıtpa (febris remittens) — dene temperaturasınıń 1, 5-2 ° C ge shekem bolǵan sutkalıq ózgeriwi. Biraq, temperatura normal bahalarǵa deyin kamaymaydi. Intermittirlovchi ısıtpa (febris intermittis) — temperaturanıń keskin hám sezilerli dárejede eliriwi, bir neshe saat saqlanıp túrgech, demde normal bahaına shekem túsedi. Gektik ısıtpa (haldan toydiruvchi) (febris hectica) — sutkalıq ózgeris 3-5 °C ga jetedi, kóteriletuǵın hám demde pasayadigan temperatura kún dawamında bir neshe ret tákirarlanıwı múmkin. Teris ısıtpa (febris inversa) — sutkalıq ritmning ózgeris, azandaları temperaturanıń talay joqarılaw bolıwı menen xarakteristikalanadı. Nadurıs ısıtpa (febris athypica) — belgili bir tártipsiz sutka dawamında temperaturanıń ózgeriwi menen xarakteristikalanadı. Qaytaratuǵın ısıtpa (febris recurrens) — joqarı temperaturanıń normal temperatura menen almasinib turıwshı dáwirleri menen xarakteristikalanadı hám bir neshe sutka dawam etiwi múmkin.
Birpara dereklerde ısıtpanıń 8-túri — tolqınsimon ısıtpa da keltirip ótilgen. Bul temperaturanıń bir neshe kún dawamında basqıshpa-basqısh eliriwi hám sol tárzde tómenlewi menen xarakteristikalanadı.
ETIOLOGIYA
Ísıtpa derlik barlıq ótkir infektsion kesellikler hám kusheytiw dáwirinde tınımsız keselliklerdiń mudamǵı belgisi bolıp, bul jaǵdaylarda qozdırıwshı kóbinese qanda ámeldegi boladı (bakteriemiya) hám hátte ko'payadi (sepsis, septikopiemiya). Sonıń uch un ısıtpa qannan qozdırıwshını ajıratıp alıw menen (gemokultura) etiologik anıqlanıwı múmkin, tap baslanǵısh lokalizatsiyali oshaqtan ajıratıp alınǵanı sıyaqlı. Shártli-patogen mikroblardan tárepinen shaqırılǵan keselliklerde, ásirese patogenning tiykarǵı jaylasıwı «yashirin» bolǵanıda, ısıtpa etiologiyasini anıqlaw talay qıyın boladı. Bunday jaǵdaylarda qandı qozdırıwshılarǵa keń spektrli analiz etiw menen birge murın, alqım, murın sinuslari shillig'i, sidik, bronxlar suwı, qaqırıq, ashıw, jatır moynı quramı hám basqalar analiz etiledi. Usınıń menen birge noinfektsion genezli ısıtpa jaǵdayları da tez-tez ushırasıp turadı (o'sma kesellikleri, gemolitik anemiya…)
ISITPANI DAWALAW
Ísıtpanı úy sharayatında emlew organizmniń turmıslıq kúshlerin saqlap qalıw, dene temperaturasını baqlaw, suw-duz balansın toltırıwǵa qaratiladi. Awırıw dem alıwı hám jeńil taǵamlar tutınıw etiwi, kóbirek suyıqlıq ıshıwı, ıssı kiyinmasligi, monsha qabıl etpesligi hám kúnine 4-6 ret dene temperaturasını ólshewi kerek. Eger temperatura 38 dárejeden oshsa, awırıwǵa ısıtpa túsiriwshi (antipiretik) preparatlar buyuriladi.
Pediatriyada dene temperaturasını normalastırıwtirish ushın yoshga baylanıslı dozalarda parasetamol, ibuprofen yamasa nimesulid qollanıladı. Aspirin isletiliwi qadaǵan etiledi, sebebi ol bala turmısı ushın qáwipli bolǵan gepatoserebral sindrom rawajlanıwına alıp keliwi múmkin. Sonıń menen birge ısıtpanı túsiriw ushın awırıw deneine spirt, cirkanıń suwlı eritpelerin jaǵıw múmkin.
Ísıtpa, onıń sebepleri hám túrleri Ísıtpa dep, organizmdegi ozgarish procesine salıstırǵanda iykemlesiw hám qorǵaw reaksiyasına aytıladı. Bul reaksiya infeksiya yamasa toqimalarning bólekleniw ónimleridek kúshli tásirotlarga juwapan dene temperaturasınıń kotarilishi menen kórinetuǵın boladi.
Mikroblar hám olar ajratatuǵın ónimler (mikrob bórekenlar), bir tárepden ıssılıqdı basqaradigan nerv oraylarıǵa tásir korsatib, olardıń qozgalishiga sebep bolsa, ekinshi tárepden aq qan tanachalarini (netrofillarni) tásirlentiredi, olar buǵan juwapan az bórekenlarini islep shıǵarıp, qanǵa ajratadı. Bul bórekenlar infeksiyaǵa qarsı aktiv gúresedi.
Sonday etip, ısıtpa kesellik payda bolǵan sharayatlarda organizmniń tiri qalıwını belgili dárejede jeńillestiredi. Vrachlarga áyyemgiden belgili bolǵan usıl — ıssı tutıp emlewdń jaqsı kár etiwi áne sonnan dárek beredi.
Biraq, joqarı ısıtpa hár bir kesellikde organizmge paydalı bolavermay, bálki jaman tásir korsatishi da múmkin. Soǵan kora, ıssını túsiretuǵın qurallardı qollashning orni bar-yoqligini hár bir halda puqta oylab korish kerek.
Kelip shıǵıw sebebine kora, infeksion hám infeksion bolmagan ısıtpalar parıq etedi. Ísıtpanıń keyingi xili ziyanlanǵan toqimalarga dári surtilayotganda, qan quyilayotganda organizmge jat zat túskende, oraylıq nerv sisteması ziyanlanǵanda, adam uwlı zatlanganida gúzetiledi. Ísıtpa túrleri. Ísıtpa nechogli bálentligi, qansha dawam etiwi hám temperatura qaysı jol menen ozgarib turıwıǵa qaray parıq etedi. Bálentligine qaray subnormal (35-36°C), normal (36 -37°C) hám subfebril (37-38°C) temperatura tavofut etiledi. Temperaturanı 38°C asıwı ısıtpa dep, usınıń menen birge 38°C den 39°C ge shekem kotarilishi ortacha, 39°C den 42°C ge shekem jetiwi joqarı hám 42-42, 5°C ge shekem asıwı áke joqarı ısıtpa dep esaplanadı. Ísıtpa qanshellilik uzaq dawam etiwine qaray: 1) tez atip ketetuǵın — bir neshe saattan 1—2 kungacha dawam etetuǵın ; 2) otkir — 15 kungacha; 3) ortacha otkir — 45 kungacha; 4) choziladigan hám tınımsız — 45 kúnden kop dawam etetuǵın ısıtpalarǵa bolinadi.
Temperaturanıń ozgeriwine qaray, ısıtpanıń tómendegi túrleri parq etiledi:
Mudamǵı ısıtpa — bálent bolib, uzaq dawam etedi, temperatura kúnine 1°C den kop ozgarmaydi. Áspili súzek hám ish súzek, hámde zotiljam (opkaning krupoz yalliglanishi) ushın tán.
Bosastiratug’in ısıtpa — febris remittens — temperatura sutkasına 1°C kop ozgarib, 38°C den tómen túsip turadı. Irińli processlerde, opkaning ochogli yalliglanishlarida gúzetiledi.
Dińkeni quritadigan yamasa gektik ısıtpa — febris hectica uzaq dawam etetuǵın ısıtpa bolib, bunda temperatura kúnine 4—5°C ozgarib turadı hám normal yamasa subnormal nomerlerne shekem túsedi. opka silining ogir xilida, sepsisda (qan zálellanganda), yalliglanish keselliklerinde belgilengenler etiledi.
Noraso ısıtpa — febris inversa ayrıqshalıqı hám dárejesine kora gektik ısıtpaǵa oxshab ketediyu, lekin temperatura azanda maksimal, keshte bolsa normal. Bul ókpe keseli hám sepsisning ogirturlarida ushraydı.
Atipik ısıtpa — febris irregularis — múddettiń notayinligi hám temperaturanıń kún dawamında notogri hám hár qıylı ozgarib turıwı menen tariyplanadi.
O’zgerip turatuǵin ısıtpa — febris intermittis — bezgekde boladi. Temperatura ayrıqshalıqı hám ozgarish dárejesine kora gektik ısıtpaǵa oxshaydi, lekin temperaturanıń bálent bolib turıwı bir saattan bir neshe soatgacha dawam etiwi múmkin. Temperatura kotarilishi hár kúni emes, bezgek baslawshısınıń xiliga qaray kunora, eki kúnde bir ret tákirarlanıp turadı.
Qaytalama ısıtpa — febris rekurrens bir neshe kún dawam etetuǵın bálent ısıtpa dáwirleriniń ısıtpasız dáwirler menen nızamlı almasinib turıwı bolıp tabıladı. Qaytalama ısıtpa súzek ushın tán.
Tolqinsiman ısıtpa—febris undulans — temperatura uyań-seki n joqarı nomerlerne shekem kotariladigan davrlaming az-azdan subfebril yamasa normal nomerlerge túsetuǵın dáwirler menen almasınıwı bolıp tabıladı. Brusellyoz hám limfogranulematozda gúzetiledi.
Temperatura iymek sızigining korinishi kópshilik kesellikti anıqlaw imkaniyatın beripgine qalmay, bálki onıń kelesinde qanday atıwı togrisida shamalıq oylawǵa da járdem beredi.
Perzentin’iz ısıtpalaganda, ol salmaqli dem aladı, terisi qurǵaqlaylasadı, mańlay, qol-ayaqları qaynoq boladı. Ápiwayı usıllar járdeminde Siz FARZANDingiz jaǵdayın talay jeńillestiriwińiz múmkin.
Kompress
Jumsaq súlgin jalpız qaynatılǵanıǵa batırıń, jaqsılap siqing. Olar ızǵar bolıwı kerek, hól emes. Kompressni mańlayǵa, bilekka, aralıqlarına qoyıng. Hár 10 minutda almastırıń.
Ísıtpanı túsiriwshi qurallar
Parasetamol ıssını jaqsı hám áste túsiredi. Sirop yamasa svechilarni saylań. Jollaması menen jaqsı tanısıp shıǵıń. Preparat hár 4 6 saatta beriliwine áhmiyet beriń.
Suyıqlıq ıshıw
3 palaw qasıq Malina ústine 200 ml qaynagan suw quying. 15 minut damlab, sitadan o'tqizib, ilitib, kem-kamdan, tez-tez beriń. Ishimlik temperaturanı túsirip, terlatadi. Eger balanıń jelke moyin bólimleri terlagan bolsa, kiyimin almastırıń.
Eger perzentin’iz titrab, ayaq-qolı muzlab, reńi oqarayotgan bolsa, onıń temperaturası kóterileyotganidan darak beredi. Oyog'iga ıssı suw menen toldırılǵan grelka qoyıng. Íssılıqdı uzaǵıraq saqlawı ushın 4 ash qasıq duz solib, grelkani qalıń súlgi menen o'rang.
Temperaturanıń kotarilish dáwirinde ıssılıq payda etiw ıssılıq yoqotishdan ústinlik etedi. Bul dáwir bir neshe saat, bir neshe kún, hátte háptelerne shekem dawam etiwi múmkin. Awırıw temperaturasınıń tez kotarilishini talay ogir otkazadi: qaltirab, eti uvishadi, a'zoyi bedeni ogrib, qaqshaydi. Onı jılıtıw, ıssı etip orab shırmaw, isitgich qoyish, ıssı ishimlikler (shay, kofe ) ishiriw kerek.
Temperatura maksimal kotarilgan dáwirde ıssılıq yoqotishning kusheytiwi menen payda etiwdiń kusheytiwi salıstırmalı teń salmaqlılıqda boladi. Bul dáwir bir neshe. saattan bir neshe háptelerne shekem dawam etedi. Íssılıqdıń aynıwıdan tısqarı, ısıtpada barlıq aǵzalar hám sistemalar iskerliginiń aynıwıǵa baylanıslı hádiyseler gúzetiledi. Birinshi náwbette statiyalar almasunuvi buz'ladı : bir tárepden ısıtpalaw kúshayadi, ekinshi tárepden bolsa as sińiriw hámde suorilish funksiyası hám ıshteyniń tómenlewi sebepli organizmge oziqa statiyalar túsiwi azayadı. Bunda bolsa organizmning" ozida toqimalar: bawır uglevodlari, yog kletkasınıń yoglari oksidlana baslaydı. Belokler bólekleniwge ushraydı. Awırıwdıń dińkesi quriydi. Temperatura qanshellilik joqarı, uzaq dawam etetuǵın hám kop ozgaradigan bolsa awırıw sonsha mazasızlanadı.
Ísıtpa júrek-tamır sisteması hám nápes funksiyalarınıń aynıwı, temperatura kotarilishiga proporsional túrde arterial basımnıń tómenlewi, puls hám nápes alıwdıń tezleniwi menen kórinetuǵın boladi. Temperaturanıń Tgacha asıwı pulsning hár minutada orta esapta 8—10 márte tezleniwine sebep boladi, dep esaplanadı. Medicina miyirbiykesi awırıwdı baqlawda onıń pulsi hám nápesine qaray jaǵdayın anıqlay alıwı hám soǵan muwapıq oǵan dıqqat itibarın kúsheytiwi kerek.
Temperaturanıń tómenlew dáwirinde ıssılıq payda etiw azayǵan, ıssılıq yoqotish asqan boladi. Temperaturanıń tez, bir neshe saat ishinde túsiwi «krizis», bir neshe kún dawamında az-azdan tómenlewi «Iizis» dep ataladı.
Temperatura tómenlewi, ásirese kritik tómenlewde júrek-tamırlardıń otkir etiwmovchiligi júz beriwi sebepli awırıwjuda salmaqliahvolga túsedi. Bunday waqıtta járdem korsatilmasa alım júz boladi.
Temperatura tómenlewi kop terlew menen atip, puls hám nápes tezlashmasa, es-hushi jayına kelsa, ısıtpadan besaranjomlanib, uxlay almaǵan uyqısı jaqsılansa, krizis atip ketiwi múmkin.
Jaǵdayı jaqsılanmasa, ineksiyalar tákirarlanadı hám tamshı usılıda venaǵa glyukoza menen noradrenalin jiberiledi.
Dene temperaturası normada qanday bolıwı kerek?
Barlıqǵa belgili dene temperaturası kórsetkishi - 36, 6 °C​. Uluwma alǵanda dene temperaturası normada sonday kórsetkishde bolıwı kerekmi? 36, 6 °C​ kórsetkishi bir neshe ilimiy izertlewler nátiyjesinde belgilengen bolıp, ol birinshi márte nemis alımı Karl Reynxold Vunderlix tárepinen XIX asirde anıqlanǵan. Sol waqıtta alım, 25 mıń insanda 1 mln. márte dene temperaturasını o'lchab kórgen. 36, 6 °C​ kórsetkish tek ǵana ortasha etip alınǵan son bolıp tabıladı. Zamanagóy medicinada dene temperaturasınıń normal kórsetkishi anıq bir kórsetkishde emes, bálki belgili diapazon aralıǵinda boladı - 36 °C​ den 37, 4 °C​ ge shekem. Shıpakerler usınısıǵa kóre insan óz dene temperaturasını tez-tez o'lchab turıp, ózi ushın normal bolǵan kórsetkishni bilip alıwı kerek. Insan jası úlkenlashgan tárepke temperaturası tómenlep baradı, balalıq dáwirinde bolsa dene temperaturası joqarı kórsetkishlerde boladı. Sol sebepli birpara jaǵdaylarda 36 °C​ úlkenler ushın normal. Balalar ushın gipotermiya bolıp esaplanadı. Bunnan tısqarı, dene temperaturasını ólshew usılların biliw da za’ru’rli - qoltıq astı, tuwrı ishek yamasa til astındaǵı kórsetkishler 1-1, 5 °C​ ga parıq etedi.
Balalar dene temperaturası
1 jasqa deyingi balalarda termoregulyatsiya funksiyası ele tolıq qáliplespegen bolǵanlıǵı sebepli, kishi tásir nátiyjesinde da dene temperaturası ózgerip qalıwı múmkin. ásirese 3 aylıqkacha bolǵan bolakaylarda. Áke analardıńlar dene temperaturası kóterilganda hawlıǵıwǵa túsip qalıwadı, lekin dene temperaturasınıń 37-38 °C​ kórsetkishlerde bolıwına tómendegiler sebep bolıwı múmkin:
Júdá qalıń kiyim;Yıǵlaw ;Kúliw;Awqatlanıw, sút menenoziqlanish;34-36 °C​ den joqarı temperaturalı suvda shomıldırıw.
Uyqudan keyin temperatura biroz tómenlew, lekin oyın, aktiv háreketlerden keyin dene temperaturası kóteriledi. Sol sebepli dene temperaturasını o'lchaganda sırtqı ortalıq faktorlarını da inabatqa alıw zárúr. Sonday sonda da bálent kórsetkishdegi (38 °C​) dene temperaturası, bala ushın qáwipli bolıwı múmkin. Organizm tanani sovitish ushın kóp suyıqlıq sarplaydı, nátiyjede balalarda suwsızlanıw jaǵdayları kelip shıǵıwı múmkin. Suwsızlanıw bolsa bala turmısı ushın qáwipli bolıwı, ápiwayı O'​RVI kesellikleriniń pnevmoniyaǵa ótip ketiwi, bala ózin joytıwı múmkin. Bunnan tısqarı, 5 jasqa deyingi ayırım balalarda, dene temperaturasınıń febril (38-39 °C​) dárejede eliriwi esabıǵa sudorgilar (qattı tınıshsızlanıwlar ) gúzetiledi. Eger sol sıyaqlı jaǵday bir ret sonda da júzege kelsa, keleshekte dene temperaturasınıń kishi kórsetkishlerde ózgeriwi da qáwipli bolıwı múmkin.
Insan dene temperaturası
Normal jaǵdayda, saw insanda dene temperaturası endokrin sisteması tárepinen basqariladi, yaǵnıy gipotalamus hám qalqansimon bóz gormonlari (T3 hám T4, TTG gormoni) tásiri astında. Dene temperaturasıǵa jınıslıq gormonlar da tásir kórsetedi. Sonday bolsadalıq, dene temperaturasınıń eliriwine tiykarınan infeksiya sebep boladı, temperaturanıń tómenlewine bolsa organizmniń zorıǵıwı, sharshaw, vitamin hám mikro-makro elementler jetiwmasligi alıp keledi.
Dene temperaturası gradusları
Insan - ıssı qanlı jonzot. Bul degeni, insan dene temperaturasını sırtqı ortalıq faktorları tásiriden qaramastan stabil ustap turadı. Lekin, oǵırı tómen temperaturada organizm temperaturası da pasayadi, yamasa júdá ıssı ob hawada sharayatında organizm qizib ketiwi da múmkin. Buǵan sebep, organizmniń sırtqı ortalıq temperaturasıǵa seziwsheńligi bolıp tabıladı, temperaturanıń 2-3 gradusqa ózgeriwi da organizmde statiyalar almasinuvi, gemodinamika hám nerv kletkalarında impulslarining ótiwine tásir etedi. Nátiyjede qan basımı asadı, es-hushning joǵalıp ketiwi hám sudorgi (qattı tınıshsızlanıw ) jaǵdayları kelip shıǵıwı múmkin.
Dene temperaturasınıń tómenlewi, yaǵnıy 30 -32 °C​ de insan ózin joytıwı gúzetiledi.
Dene temperaturasınıń o’siw túrleri
Dene temperaturasınıń eliriwi menen kórinetuǵın bóliwshi keselliklerde, ayriqsha bolǵan kórsetkishler bar. Yaǵnıy olar belgili bir diapazon aralıǵinda boladı. sol sebepli shıpakerler kesellikka diagnoz qoyıwda dene temperaturasınıń kórsetkishi emes, bálki dene temperaturasınıń eliriw túrin biliwleri za’ru’rli bolıp tabıladı.
Medicina salasında dene temperaturasınıń asıwınıń bir neshe qıylı kórinisleri bar:
Dene temperaturasınıń eliriwi menen kórinetuǵın bóliwshi keselliklerde, ayriqsha bolǵan kórsetkishler bar. Yaǵnıy olar belgili bir diapazon aralıǵinda boladı. sol sebepli shıpakerler kesellikka diagnoz qoyıwda dene temperaturasınıń kórsetkishi emes, bálki dene temperaturasınıń eliriw túrin biliwleri za’ru’rli bolıp tabıladı.
Medicina salasında dene temperaturasınıń asıwınıń bir neshe qıylı kórinisleri bar:
Subfebril - 37 °C​ den 38 °C​ ge shekem ;Febril - 38 °C​ den 39 °C​ ge shekem ;Bálent kórsetkish - 39 °C​ den joqarı ;Kriz awhali- turmıs ushın qáwipli bolǵan 40, 5-41 °C​.
Dene temperaturasınıń eliriwi mudamı da keselliktiń salmaqlıq dárejesin belgilep beravermaydi, bunda qosımsha simptomlarni da inabatqa alıw kerek. Mısalı, subfebril kórsetkishdegi dene temperaturası asıwı saldamlı keselliklerde gúzetiliwi múmkin, ókpe keseli, viruslı gepatit, piyelonefrit hám basqa keselliklerde. Birpara jaǵdaylarda keselliktiń qáwipli tárepi, dene temperaturasınıń 37-37, 5 °C​ kórsetkishlerinde mudamǵı turıwı bolıp tabıladı. Bul bolsa endokrin sisteması tárepinen kemshilikler hám jaman sapalı o'sma keselliklerinen dárek beredi.
Dene temperaturasınıń ózgerip turıwı
Joqarıda keltirilgenidek, saw adam dene temperaturası sutka dawamında hár qıylı sırtqı faktorlar tásirinde ózgerip turadı. Insan yoshiga baylanıslı halda dene temperaturası normal kórsetkishlerin bilip alıwı zárúr.
Mısalı :1 jasqa shekem bo'lgab balalar - normal dene temperaturası 37-38 °C;5 jasqa deyingi dáwirde - 36, 6 -37, 5 °C​;Óspirimlik dáwirinde - dene temperaturasıning sezilerli ózgerip turıwı gúzetiledi. Sebebi bul dáwirde insanda gormonal yetilish jaǵdayları kesheyotgan boladı. qızlarda dene temperaturası 13-14 jaslarıda stabil jaǵdayǵa keledi, o'g'​il balalarda bolsa 18 yoshdan keyin;Úlkenlerde - 36 -37, 4 °C​;65 yoshdan úlken insanlarda - 36, 3 °C​;Er adamlar dene temperaturası hayallardıkidan 0, 5 °C​ ga tómenlew boladı.
Dene temperaturası qanday olshenedi?
Dene temperaturasını ólshewdiń bir neshe usılı bar hám hár biri ushın óziniń normal kórsetkishleri belgilengen. Eń kóp tarqalǵan usıllarǵa tómendegiler kiredi:
Hákisilyar (qoltıq astında ). Dene temperaturasınıń anıq kórsetkishde ólshew ushın teri qurǵaqlay, termometr denege tıǵız birikkan bolıwı kerek. Bunday ólshew usılıda kóbirek waqıt sarplanadı - 7-10 minuta. Qoltıq astındaǵı normal kórsetkish 36, 2-36, 9 °C​ bolıp tabıladı.
Rektal (tuwrı ishekde). Balalar ushın eń kóp tarqalǵan usıl tuwrı ishek salasında dene temperaturasını ólshew bolıp tabıladı. Onıń ushın elektron termometrden paydalanǵan jaqsılaw, onıń jumsaq uchini tuwrı ishek tarawıǵa 1-1, 5 minuta dawamında ustap turıw jetkilikli. Normal kórsetkish - 36, 8-37, 6 °C​ (qoltıq astından ortasha 1 °C​ ga parıq etedi).
Oral, sublingual (awızda, til astında ). Biziń mámlekette bul usıl menen enchalik keń tarqalmaǵan bolsadalıq, Evropa mámleketlerinde úlkenlerde dene temperaturasını ólshewdiń eń nátiyjeli usılı dep esaplanadı. Termometrdiń túrine qaray, temperaturanı ólshew ushın 1 minutadan 5 minutaına shekem bolǵan waqıt sarplanadı. Normal kórsetkish - 36, 6 -37, 2 °C​ esaplanadı.
Qulaq kanalında. Balalarda dene temperaturasını ólshew ushın arnawlı termometr kerek boladı (kontaktsiz termometr), sol sebepli da onsha keń kólemde tarqalmaǵan. Bul usıl menen tekǵana dene temperaturası olshenedi, bálki otit keselligine diagnoz qoyıwǵa ersisa boladı. eger isiw procesi kesheyotgan bolsa, hár bir qulaqdaǵı temperatura kórsetkishi bir birinen parıq etedi.
Qinda. Kóbirek bazal temperaturanı ólshew ushın qollanıladı (tananing eń tómen temperaturası, dem alıw waqtında belgilengenler etiledi). Uyqudan keyin olshenedi, 0, 5 oC kórsetkish ózgerisleri ovulyatsiya procesi baslanayotganidan darak beredi.
Termometr túrleri
Házirgi kúnde dárixanalarda, dene temperaturasını ólshew ushın túr-túrli túrdegi termometrlerdi tapsa boladı. olardıń hár birinde ayriqsha jetiskenlikleri hám kemshilikleri bar:
Sınaplı (maksimal ) termometr. Eń anıq kórsetip beretuǵın termometr hám narxi da qaltabop. Bunnan tısqarı emlewxana, poliklinikalarda da keń kólemde paydalanıladı. Sebebi onı dezinfeksiya etiw ańsat hám kópshilikka qollasa boladı. Kemshiligi sonda, bunday termometrler járdeminde dene temperaturasını ólshew ushın kóbirek waqıt sarplanadı hám olar sınǵısh bolıwadı. Sınǵan termometr bolsa uwlı zatlı sınap menen qáwip tuwdıradı. Sol sebepli balalar dene temperaturasını ólshew ushın kem qollanıladı, ásirese awız arqalı ólshewde júdá qáwipli.
Elektron (cifrlı ) termometr. Úy sharayatında paydalanıw ushın júdá qolay termometr. Dene temperaturasını ólshew ushın qısqa múddetler sarplanadı (30 sekunddan 1, 5 minutaına shekem), ólshew tawsılǵannan keyin “signal ” chalib, xabar beredi. Elektron termometrlerde jumsaq úshleri boladı, olar járdeminde balalarda rektal qóllaw ushın qolaylı esaplanadı. Eger termometr awız arqalı yamasa tuwrı ishek arqalı paydalanılsa, individual qollanılıwı kerek - tek ǵana sol bala ushın isletiliwi kerek. Bunday termometrdiń kemshiligi dene temperaturasını biroz qáte kórsetiwi bolıp tabıladı. Sol sebepli termometrdi satıp alǵanda normal kórsetkishni anıqlap alıw kerek hám sol kórsetkish boyınsha qóllaw kerek.
Jaqın jıllar ishinde jańa úskene - termepoloska (yaǵnıy arnawlı sızıqlar ). Mayısqaq kristallı plenkalar bolıp, dene temperaturasınıń hár qıylı kórsetkishlerinde reńi ózgeredi. Dene temperaturasını ólshew ushın mańlay tarawıǵa 1 minuta dawamında plenkani ustap turıw jetkilikli. Bunda dene temperaturasınıń anıq kórsetkishi belgilengenler etilmeydi, bálki reńlerge qaray “tómen”, “orta ” hám “joqarı ” kórsetkishlarinigina kórsetip beredi.
Dene temperaturası ko’teriliriw simptomlari
Dene temperaturasınıń eliriwi insanǵa anıq bilinedi. Bunday jaǵday tómendegi simptomlar menen kórinetuǵın boladı :
Sharshaw, ulıwma holsizlik;Qaltıraw, varaja etiw (dene temperaturası qanshellilik dárejede joqarı bolsa, insan sonshalıq suwıq qotadi);Bas og'rig'i;Dene zirqirab awırıwı, bo'g'imlar, bulshıq etler hám barmaqlarda ;Kóz salasında ıssı temperatura seziw;Awız qurıwı ;Íshteyniń tómenlewi yamasa uluwma joǵalıp ketiwi;Júrek urıw sanı artpaqtası, aritmiyalar;Kóp terlew, terinń qurıwı ;Aqshıl qızǵılt reń hám aq ısıtpa.
Dene temperaturasınıń asıwı úlkenler hám balalarda hár qıylı kóriniste keshedi. Ísıtpa xurujini eki qıylı kórinisi bar:
Aqshıl qızǵılt reń (qızıl ) ısıtpa. Nomiga uyqas halda belgiler kórinetuǵın boladı - teri oramı qizg'ish tusda, ásirese moyin hám júz terisi qizarib ketkenligi kórinedi. Bunday túrdegi ısıtpa etiw kóp ushraydı. Organizm ıssılıqdı ajıratıp shıǵarıp taslaydı, yaǵnıy sırtqı qan tamırlar kengayadi (qan sol jol menen suwıydı ), ter ajırasıwı ko'payadi (teri temperaturasını pasaytiradi). Awırıw jaǵdayı stabil bolıp, ulıwma jaǵdayında ózgeris baqlanbaydı.
Aq ısıtpa. Ísıtpa xurujining qáwipli kórinisi. Organizmde termoregulyatsiya processleriniń saldamlı buzılıwları gúzetiledi. Bunda teri qatlamları aqbozlaq reńde, sovigan bolsadalıq (ásirese alaqan hám taban tarawı suwıq ), rektal yamasa oral dene temperaturasını o'lchaganda kórsetkishler bálent boladı. awırıw varaja etedi, ulıwma jaǵdayı salmaqlilesedi, esin jóǵatiw jaǵdayları kelip shıǵadı.Aq ısıtpa qan tamırlardıń keńeyiw ayrıqshalıqı buzılǵan jaǵdaylarda gúzetiledi, teridagi qan tamırlar kengaya almasligi nátiyjesinde organizm ózin sovita almaydı. Eń qáwipli tárepi sonda, turmıs ushın za’ru’rli bolǵan aǵzalarda da temperatura kóterilip ketedi, júrek, mıy, bawır, búyrekler hám basqalarda, olardıń funksiyasına unamsız tásir etedi.
Ísıtpa sebepleri
Organizm termoregulyatsiya procesi endokrin sisteması tárepinen basqariladi, bul sistema kerekli waqıtta sovitish yamasa jılıtıw mexanizmların jumısqa túsirip turadı. Álbette, gormonal buzılıwlar yamasa endokrin bózining normal islemewi termoregulyatsiyaning aynıwıǵa alıp keledi. Dene temperaturasınıń asıwı sebep bolatuǵın tiykarǵı statiya - bórekenlar bolıp tabıladı. Bul statiyalar immun sisteması tárepinen ajralıp shıǵadı. Bóreken statiyalar organizm den sawlıǵın ushın qáwip tug'diruvchi patogenlar menen gúresde yordan beriw ushın islep shiǵarıladı. Dene temperaturası tómendegi jaǵdaylarda eliriwi múmkin:
Infeksiya - viruslar, bakteriyalar, soda haywanlar hám basqalar ta'​sirida;Kúyiw, travmalar;Allergik reaksiyalar. Bunday jaǵdayda immun sisteması zıyansiz statiyalarǵa qarsı gúresiw ushın bóreken statiyalardı islep shıǵaradı ;Shok jaǵdayları ;O'RK (ótkir respirator kesellikler) hám dene temperaturasınıń asıwı.
Máwsimiy respirator kesellikler - dene temperaturası asıwına sebep bóliwshi eń kóp tarqalǵan patologiyalar bolıp tabıladı. Bunda kesellik shaqırǵan patogen túrine qaray dene temperaturası eliriwi hár qıylısha kórsetkishlerde boladı. ápiwayı tımaw yamasa O'RK jeńil kórinisinde dene temperaturası subfebril kórsetkishlerde boladı hám ol áste uyań kóterilip baradı. Tuwrı em emlewleri alıp borilsa, ısıtpa 4 kúnden artıq uslanıp turmaydı, dene temperaturası normal jaǵdayǵa keledi.
Eger dene temperaturası qısqa múddet ishinde, 38 °C​ ge shekem kóterilip ketsa, bul grippdan dárek beredi. Basqa nápes jollıq infekciyalarıǵa salıstırǵanda gripp qáwiplilew esaplanadı hám jergilikli shıpaker yamasa pediatr ko'rigidan ótip turıw kerek boladı. Eger dene temperaturası eliriwi emlewden keyin da kóterilse yamasa 5 sutka dawamında normal kórsetkishlerge qaytmasa, bul keselliktiń tásirinen dárek beredi. Viruslı kesellikka bakterial infekciyası aralashganida dene temperaturası 38 °C​ de boladı. Bunday jaǵdayda tez medicinalıq járdemge yamasa shıpakerge shaqırıq etiw kerek, sebebi awırıwǵa antibiotik terapiya talap etiledi.
37-38 °C​ dene temperaturası gúzetiletuǵın kesellikler
Dem aliw joli tınımsız kesellikleriniń xuruj etiwi, mısalı bronxit yamasa bronxial astma, tonzillit;Ókpe keseli (tuberkulyoz);Ishki aǵzalar tınımsız kesellikleri huruji, miokardit, endokardit (júrek perdesiniń isiwi), piy elonefrit, glomerulonefrit (búyrek isiwi);Kolit, jara kesellikleri;Viruslı gepatit (B hám C viruslı gepatit);Gerpesning ótkir dáwirinde;Psoriaz xuruj dáwirinde;Toksoplazmoz menen kesellanganda;Qalqansimon bóz funksiyası aynıwınıń erte dáwirlerinde, gormonlar islep shıǵarılıwı artqanda (tireotoksikoz);Klimaks dáwiridegi gormonlar muǵdarı ózgeriwinde;Kesellik payda etiwshi parazitler (gelmentlar) invaziyasida da subfebril dene háwirrti gúzetiliwi múmkin.
39 °C​ hám odan joqarı kórsetkishdegi dene temperaturası asıwı menen kórinetuǵın bóliwshi kesellikler
Dene temperaturasınıń joqarı dárejede bolıwı, organizmniń kúshli intoksikatsiyasidan darak beredi. Kóbinese temperaturanıń 39 °C​ de bolıwı bakterial infeksiyalar nátiyjesinde kelip shıǵadı, mısalı :
Tamaq awırıw ;Pnevmoniya ;Ótkir piyelonefrit;Ishek infekciyaları - salmonellez, dizenteriya, xolera;Sepsis;Gripp;Gemorragik ısıtpa ;Suw sheshek keseli;Qızılsha ;Menińit;Ensefalit;Viruslı gepatit A dıń atipik keshiwinde.
Dene temperaturasınıń joqarı kórsetkishlerde bolıwınıń basqa sebepleri
Termoregulyatsiya procesiniń aynıwı, basqa kózge tashlanmaydigan keselliklerde da gúzetiledi. Taǵı bir qáwipli sebep, organizmniń temperaturanı sırtqı ortalıqqa ajrata almay qalıwı bolıp tabıladı. Bunday jaǵday júdá ıssı hám qapırıq ob hawada yamasa xanada uzaq múddet bolǵanda kórinetuǵın boladı.Balalarda dene temperaturası olardı júdá qalıń kiyimler menen kiyintirganda da asadı. Bunday jaǵday júrek hám nápes alıw sisteması menen baylanıslı kesellikleri bar insanlar turmısı ushın úlken qáwip tuwdıradı, hátte ólim menen tugashi da múmkin. Júdá ıssı sharayatta saw adam aǵzaları da qiynaladi, birinshi náwbette onıń mıyı. Bunnan tısqarı dene temperaturası júdá emotsional insanlarda stress hám depressiya waqıtlarında da kóteriledi.
Dene temperaturasınıń tómenlewi belgileri
Dene temperaturasınıń tómenlewi, onıń asıwına qaraǵanda kemrek ushraydı. Biraq, bunday jaǵdaylar insan salamatlıǵına saldamlı tásir etedi. Organizm jumıs iskerligi aynıwı hám kesellik belgisi bolıp 35, 5 °C​ den tómen bolǵan dene temperaturasıǵa aytıladı, ǵarrılarda - 35 °C​. Turmıs ushın qáwipli bolǵan kórsetkish bolsa 32, 2 °C​ esaplanıp, bunda insan stupor, kúshli tormozlanıw jaǵdayıǵa kelip qaladı. 30 -29 °C​ de bolsa insan ózin joǵatadı. 26, 5 °C​ den tómen dene temperaturasıda - insan ólimi belgilengenler etiliwi da múmkin.
Dene temperaturasınıń tómenlewi tómendegi simptomlar menen kórinetuǵın boladı :
Ulıwma holsizlik, sharshaw ;Uyquchanlik;Oǵada qo'zg'aluvchanlik;Tananing periferik bólimleri soviy baslaydı, reńi oqaradi;Pikrdi jıynash hám átirap ortalıqdı sezim etiw qábiletleri joǵaladı ;Dene qaltiraydi, ulıwma suwıq qatıwdı sezim etedi.
Dene temperaturasınıń tómenlewi sebepleri
Dene temperaturası tómenlewine alıp keliwshi sebepler tómendegiler bolıwı múmkin:
Turmıs tárizi hám sharayat sebepli organizmniń ulıwma kúshsizligi;Awqatlanıwdıń jetkiliklishe bolmaytuǵını, to'yib uxlamaslik, stress hám emotsional zorıǵıwlar termoregulyatsiyani buzıwı múmkin;Endokrin sisteması tárepinen kemshilikler, gormonlarning jetkiliklishe sintezlanmasligi;Suwıq qatıw. Bunday sharayatta organizmniń immun sisteması susyadi hám infeksiyalar rawajlanıwı menen gúresa almay qaladı ;Immun sistemasınıń sustligi;Nur hám radio terapiyalarınan keyin;Bunnan tısqarı tómen dene temperaturası OITS keselligine dús bolǵan insanlarda da gúzetiledi.
Endokrin sisteması kesellikleri
Gormonlar dene temperaturasını basqarıwda za’ru’rli rol oynaydı. Ásirese tireoid gormonlar - qalqansimon bezdan islep shiǵarıladıǵan - tiroksin hám triyodtironin. Olardıń kóp islep shıǵarılishidan dene temperaturası kóteriledi, gipotireoz jaǵdayları bolsa kerisinshe dene temperaturası tómenlewine alıp keledi.
Dene temperaturasınıń mudamǵı túsip barıwı búyrek ústi bózi funksiyasınıń buzılıwlarında da gúzetiledi (Addison keselligi).
Qanda gemoglobin muǵdarınń kamligi
Dene temperaturasınıń tómenlewine eń kóp tarqalǵan sebeplerden biri - temir tańsıqlıǵı anemiyasi bolıp tabıladı. Bunda organiz qanında gemoglobin muǵdarı azayadı jáne bul pútkil organizm islew procesine tásir kórsetedi. Gemoglobin - kletkalarǵa kislorod tashib beriw wazıypasın atqaradı, eger onıń muǵdarı kem bolsa a'zolarda gipoksiya awhali baslanadı. Insan mánisi bolmaw, charchagan kóriniste bolıp, organizmde statiyalar almasinuvi páseytiwedi. Bunıń nátiyjesinde bolsa dene temperaturası pasayadi. Bunnan tısqarı gemoglobin muǵdarı insan kóp muǵdarda qan joǵatǵanda da kelip shıǵıwı múmkin. qısqa múddet ishinde ulıwma aylanuvchi qan kólemi azayǵanda, óz ózinden temperatura almasinuvi da buz'ladı.
Dene temperaturası tómenlewiniń basqa sebepleri
Dene temperaturası tómenlewi menen kórinetuǵın bóliwshi, oǵada saldamlı hám shıpaker usınısların talap etiwshi kesellikler tómendegiler bolıp tabıladı:
Kúshli intoksikatsiya;OITS;Bas mıy kesellikleri, o'sma kesellikleri;Shok jaǵdayları (allergik, qan joǵatǵanda, travmatik hám toksik shok);
Dene temperaturasınıń 35, 5 °C​ den tómenlewine sebep, kóbinese - nadurıs turmıs tárizi hám vitaminlar jetiwmovchiligi bolıp tabıladı. Taǵam quramınıń da jetkiliklishe bolmaytuǵını organizmde statiyalar almasinuvi procesin páseytiwtiradi hám dene temperaturası tómenlewine alıp keliwi múmkin. sol sebepli kúshli diyetalarda, ásirese yad, vitamin C hám temir jetiwmeytuǵın ónimler tutınıw etilgende dene temperaturası tómenlewi kuzatilib turadı. Eger insan sutka dawamında 1200 kaloriyadan kem muǵdarda ónim tutınıw qilsa, bunday jaǵday álbette dene temperaturasıǵa óz tásirin kórsetedi.
Dene temperaturasınıń tómenlewiniń taǵı bir sebebi - sharshaw, stress hám uyquga to'ymaslik bolıp tabıladı, ásirese tınımsız zorıǵıw sindromi jaǵdaylarıda. Organizm “ekonom” rejimine ótedi, statiyalar almasinuvi páseytiwedi, nátiyjede termoregulyatsiya funksiyası buz'ladı.
Dene temperaturası hám basqa simptomlar
Dene temperaturası ózgeriwi organizmdegi kemshilikler nátiyjesinde kelip shıǵıwın inabatqa alıp, keselliktiń basqa simptomlari menen birge kompleks túrde úyreniw kerek. Ayan ulıwma belgiler menen keselliktiń qanday ekenligi jáne onıń dárejesi haqqında bilip alıw múmkin.
Dene temperaturası asıwı hám awrıw
Qarın salasındaǵı awrıw hám dene temperaturasınıń 37, 5 °C​ den asıwı, as qazan ishek sistemasındaǵı saldamlı máselelerden darak beredi. Kóbinese bunday jaǵday ishek tutılıwlarında gúzetiledi. Bunnan tısqarı ótkir appenditsitte da joqarıdaǵı sıyaqlı jaǵday kelip shıǵadı. Sol sebepli awırıwda ıshteyniń joǵalıp ketiwi hám suwıq ter ajırasıwı kuzatilsa, asıǵıslıq menen tez medicinalıq járdemge shaqırıq etiw kerek. Appenditsit tásiri - peritonitda da joqarı dene temperaturası gúzetiledi.
Awrıw hám dene temperaturasınıń asıwına basqa sebepler:
Ótkir pankreatit;Ishektiń bakterial kesellikleri;Eger dene temperaturası basqı awrıwlar menen birge oshsa, tómendegi keselliklerden dárek beredi:Gripp hám O'RK;Tamaq awırıw ;Skarlatina;Ensefalit;Menińit;Bo'g'​imlar hám bulshıq etlerde awrıw hámde dene temperaturasınıń 39 °C den asıwıda, tezlik penen ısıtpa túsiriwshi preparatlardan paydalanıw usınıs etiledi.
Dene temperaturası asıwı hám ish ketiwi (diareya)
Dene temperaturası asıwı hám ish ketiwi jaǵdayları as qazan ishek sistemasınıń backerial infeksiyalanǵanınan darak beredi. Mısalı; Salmonellez;Xolera;Botulizm;Dizenteriya (ichburug');Taǵamdan záhárleniw;
Bunday jaǵdaylar insannıń ómiri ushın qáwipli esaplanadı, ózbetinshe usıl óz basımchalik menen em ilajlarını ko'rmaslik kerek. Ásirese balalarda sonday jaǵday kuzatilsa, emlewxanaǵa yamasa tez medicinalıq járdemge shaqırıq etiw kerek. Dene temperaturası asıwı hám ish ketiwi - bul organizmniń suwsızlanıwına alıp keledi bolıp esaplanadı. Olardıń birge kórinetuǵın bolıwı, qısqa múddet ishinde kóp suyıqlıq joǵatilishiga sebep boladı. bunı saplastırıw ushın organizm kóbirek suyıqlıq qabıllawı kerek, eger suw ıshıwǵa qarsılıqlar bolsa (qayt etiw yamasa ish ketiw kúshli bolsa ) vena ishine eritpeler quyıladı. Hákis jaǵdaylarda organizm suwsızlanıwı esabıǵa ólim awhali da belgilengenler etiliwi múmkin.
Dene temperaturası hám ko’n’il ayniwi
Birpara jaǵdaylarda dene temperaturası asıwı nátiyjesinde oǵıwı kelip shıǵadı. Íssılıq áqibetinde ulıwma holsizlik kelip shıǵadı, qan basımı túsedi, bas aylanadı, atap aytqanda usılar jeńil oǵıwın shaqıradı. Eger dene temperaturası 39 °C​ den joqarı kórsetkishde bolsa, onı túsiriw kerek. Bunday jaǵday grippning birinshi kúnlerinde kuzatilish i múmkin jáne bul kúshli intoksikatsiya menen tusintiriledi.
Júklilik waqtında dene temperaturası asıwı hám oǵıwına sebep - toksikoz bolıp tabıladı. Biraq, bunda dene temperaturası subfebril kórsetkishten aspaydı (38 °C​ den tómen).
Eger dene temperaturası asıwı hám oǵıwına basqa simptomlar qosılsa (awrıw, diareya, ish qatıwı ), tek ǵana temperaturanı normallastırıw jetkilikli etpeydi. Bunday jaǵday as qazan ishek sistemasındaǵı saldamlı máselelerden xabar beredi. Olarǵa tómendegiler kiredi:
Viruslı gepatit hám bawırdıń basqa kesellikleri;Ótkir appenditsit;Peritonit;Búyrekler isiwi;Ótkir pankreatit;Ishek tutılıwı ;
Bunnan tısqarı dene temperaturası asıwı hám oǵıwı organizmniń záhárleniwinde da gúzetiledi, alkogol, sapasız ónimler yeganda hám dári preparatlari menen uwlı zatlanganda. Bunday kórinistegi simptomatikaning eń salmaqli forması - menińitda kórinetuǵın boladı. Joqarıdaǵı barlıq jaǵdaylarda shıpaker máslahátların alıw usınıs etiledi. Eger balalarda dene temperaturası asıwı hám qayt etiw da kuzatilsa, statsionar sharayatta joǵatılǵan suyıqlıq ornın toltırıw talap etiledi.
Qan basımı hám dene temperaturası
Arterial basımnıń asıwı - ısıtpa xurujining bir belgisi esaplanadı. Íssı temperatura gemodinamikaga tásir kórsetedi - pocentlerde júrek urıwı tezlashadi, qan tamırlarda qan aǵımı tezlashadi, olar tolıqdı hám arterial basım artadı. Biraq, bunday jaǵdayda qan basımı oǵırı asıp ketpeydi, 140/90 mm. Hg. úst. den joqarı bolmaydı, bunda awırıw temperaturası 38, 5 °C​ bolsa, ısıtpanı túsiriwshi preparatlar qabıl etkenden keyin qan basımı da normaǵa qaytadı.
Ayırım jaǵdaylarda dene temperaturasınıń asıwı qan basımı túsiwine sebep boladı. Bunday simptomni emlew talap etilmeydi, sebebi istima xuruji ótip ketsa, qan basımı normallasadı. Biraq, gipertoniya menen kesellanganlarda dene temperaturasınıń eliriwi saldamlı tásirlerge alıp keliwi múmkin. Sol sebepli bunday insanlar óz shıpakerleri menen máslahátlashishlari zárúr, olarda 37, 5 °C​ kórsetkishde da dene temperaturasını normaǵa túsiriw kerek boladı, ásirese ǵarrı yoshdagi insanlar.Qan basımı hám dene temperaturası tómendegi kesellikler menen dús bolǵan insanlar ushın qáwipli:
Hár qanday sharayatta da qan basımı hám dene temperaturası birge ózgersa, shıpakerge qon’iraw etiw zárúr.
Qosımsha simptomlarsiz dene temperaturası ózgeriwi
Hesh qanday simptomlarsiz dene temperaturasınıń asıwı yamasa tómenlewi ótkir infeksion keselliklerge tán. Olar tómendegiler bolıwı múmkin:
Tınımsız piyelonefrit;Ókpe keseli;Jaqsı hám jaman sapalı o'smalar;Aǵzalar infarkti (toqımalar nekrozi);Qan kesellikleri;Tireotoksikoz, gipotireoz;Allergik kesellikler;Revmatoid artritning erte dáwirlerinde;Bas miyadagi ózgerislerde, ásirese gipotalamusda;Psixik ózgerisler; Bunnan tısqarı aktiv fizikalıq háreket, suwıq qatıw yamasa ıssı hawada, stress hám zorıǵıwlarda da dene temperaturası ózgerisleri múmkin. biraq, bunday halda dene temperaturası normal jaǵdayǵa qaytadı.
Dene temperaturasını qanday túsiriw múmkin?
Dene temperaturasınıń asıwı insanǵa diskomfort tuwdıradı, birpara jaǵdaylarda salmaqli kórinislerge kelip ólim awhali da gúzetiliwi múmkin. Sol sebepli hár qanday inoson dene temperaturası kóterilganda túsiriw usılların bilip alıwı kerek.
Dene temperaturasını qashan túsiriw kerek?
Dene temperaturası kóterilganda mudamı da onı normal jaǵdayǵa qaytarıw talap etilmeydi. Infeksion keselliklerde organizm immun sisteması bóreken statiyalardı islep shıǵarıp, dene temperaturasınıń eliriwine sebep boladı jáne bul jaǵday mikroorganizmlarga qarsı gúresis hga járdem beredi. Mısalı : interferon belokini sintezlanishini asıradı, antitelolar islep shıǵarılishini kúshaytadı, fagositoz procesin xoshametlentiredi, ıshteyni pasaytiradi hám ulıwma háreketti azaytadı, sonday eken organizm infeksiya menen gúresiw ushın kóbirek energiyaǵa iye boladı. kópshilik bakteriya hám viruslar normal temperaturada aktiv turmıs keshiradi, dene temperaturası kóterilganda olardıń geyparaları o'ladi. Sol sebepli dene temperaturası asqan waqıtta, onı túsiriw ushın shoshilmaslik kerek. Biraq, ayırım jaǵdaylarda dene temperaturasını túsiriw talap etiledi. Bunday jaǵdaylarǵa tómendegiler kiredi:
39 °C den joqarı dene temperaturası ;Dene temperaturası asıwı menen birge - oǵıwı, qayt etiw, bas aylanıwı hám basqa jaǵdaylar birge keliwi;Balalarda qattı tınıshsızlanıwlar (sudorgi) bolsa - 37 °C ga kóterilganda da temperaturanı túsiriw zárúr;Nevrologik kesellikleri bar insanlarda ;Qan-tamır sisteması tárepinen kesellikler;Qandli diabet.
Tez medicinalıq járdem qashan talap etiledi?
Tómendegi jaǵdaylarda tez medicinalıq járdemge shaqırıq etiw shárt:
39, 5 °C​ den joqarı dene temperaturası ;Dene temperaturasınıń birdan asıwı hám dári preparatlarining nátiyjesi bilinmasa;Ísıtpa hám nápes alıw qıyınlashuvi;Tananing hár qıylı bólimlerinde awrıw hám dene temperaturası kóterilganda;Dene temperaturası eliriwi menen birge - ish ketiwi, ish qatıwı hám qayt etiw jaǵdayları kuzatilsa;Organizmniń suwsızlanganligi belgileri sezilsa - silekey qabatlar qurıwı, quwarǵanlıq, holsizlik, sidik reńi to'qlashuvi yamasa peshob ajratmaslik jaǵdayları ; Ísıtpanıń áspiler menen kórinetuǵın bolıwı. Ásirese qol menen basıp kórilgende joǵalmaytuǵın qızıl áspiler - meningokokkk infekciyasıdan darak beredi.
Bólme temperaturası, ızǵarlıǵı hám basqa parametrlerdiń tásiri
Dene temperaturası asqanda onı túsiriwdiń kóp usılları bar. Áwele, awırıw jaylasqan xananıń temperaturasını normallastırıw kerek, ásirese 1 jasqa deyingi balalar ushın bul júdá za’ru’rli. Gáp sonda, balalarda ter ajıratıw funksiyası jaqsı qáliplespegen boladı, olar temperaturanı tiykarınan dem shıǵarıw arqalı tarqatadı. Bolakay salqın hawa menen nápes aladı, ókpe hám qandı sovitadi, ıssı temperaturanı shıǵarıp jiberedi. Eger bólme temperaturası júdá ıssı bolsa, bul process buz'ladı. Bunnan tısqarı hawanıń ızǵarlıǵı da za’ru’rli, júdá qurǵaqlay hawa da nápes jollıq arqalı issi kiriwine sebep boladı. Sonı inabatqa alıp dene temperaturası joqarı bolǵan awırıw ushın xananıń optimal temperaturası hám ızǵarlıǵı 19 -22 °C​, ızǵarlıq bolsa 40 -60 % bolıwı kerek.
Ísıtpanı túsiriwshi preparatlar
Dene temperaturasını tez túsiriw ushın, ısıtpanı túsiriwshi preparatlardan paydalanıladı. Bunday qurallar tek ǵana simptomatik tásir etedi, yaǵnıy dene temperaturasını túsiredi. Tiykarǵı temperaturanı túsiriwshi preparatlar tómendegiler:
Parasetamol. Balalar hám úlkenler ushın buyuriladigan preparat. Biraq, Amerikalıq FDA shólkeminiń ilimiy izertlewleri kórsetiwishe, usı preparatdan kóp paydalanıw, bawır ushın qáwipli bolǵan jaǵdaylarǵa alıp keliwi múmkin. Parasetamol 38 °C​ ge shekem bolǵan dene temperaturası asqanda jaqsı járdem beredi, lekin bul kórsetkishten joqarı jaǵdaylarda preparatning tásiri bilinmasligi múmkin.
Ibuprofen. Nosteroid isiwge qarsı qollanılatuǵın hám dene temperaturasını túsiriwde jaqsı nátiyje beretuǵın preparat. Balalar hám úlkenler ushın buyuriladi.
Nimesulid (nimesil, nayz). Sońǵı áwlad isiwge qarsı preparat. Balalar ushın qarsı kórsetpe bar.
Analgin. Házirgi kúnde dene temperaturasını túsiriw ushın derlik qollanilmaydi. Biraq ısıtpanı saplastırıwda járdem beredi.
Xalıq shıpakerlik kásibii járdeminde ısıtpanı túsiriw
Dene temperaturasını xalıq shıpakerlik kásibii járdeminde da túsirsa boladı. olarǵa hár qıylıdaǵı dárivor ósimlikler demlemesi hám qaynatılǵanları kiredi. Dene temperaturası asqanda kóp suyıqlıq ıshıw jaqsı nátiyje beredi, bunda organizm kóbirek ter ajıratıp, temperaturanı tómenlewine alıp keledi. Dárivor ósimlikler arasından eń paydalıları tómendegiler:
Malina; Qara smorodina; Oblepixa o'simligi; Lipa; Romashka (Romashka​);
Balalarda dene temperaturasını túsiriwde romashka eritpesi menen klizma etiw da jaqsı nátiyje beredi. Bunda suwdiń temperaturası 20 °C​ de bolıwı kerek. Yoshga qaray dozalar tómendegishe boladı :
Bópeler ushın - 30 ml den aspawı kerek; 6 oydan 1 jasqa deyingi balalar - 100 ml; 3 jasqa shekem - 200 ml; 5 jasqa shekem - 300 ml; 6 yoshdan asqanlarǵa - 0, 5 l.
Dene temperaturası kóterilganda súlgi, doka hám qaltaǵa salınǵan muz járdeminde da temperaturanı túsiriw múmkin. Bunda i'qti'yatli'li'q talap etiledi, muzni teri júdá tıǵız hám uzaq múddetke qóyılsa, qan tamırlar spazmi kelip shıǵıwı hám aq ısıtpa awhali kelip shıǵıwı múmkin. Eger temperaturanı túsiriwshi preparatlar, xalıq shıpakerlik kásibii quralları hám muz da járdem bermasa, tezlik penen tez medicinalıq járdemge shaqırıq eting.