Fakultet: Telekomunikatsiya texnologiyalari Guruh: 412-20guruh Bajardi: Aliev Jamshid Tekshirdi: Yuldoshev Yusuf

Do you want to quit Norton Commander ? (Yes, No)
(Siz Norton Commander dan chikmokchimisiz?)
Agar chikmokchi bo’lsangiz,[Enter] yoki “Y” tugmasi, aks holda [Esc] yoki “N” tugmasini bosasiz.
DOS komandasini bajarish uchun uni klaviaturadan terilib, [Enter] tugmachasi bosiladi. NC panelidagi joriy faylni komandalar satriga [Ctrl]+[Enter] tugmachalari chiqaradi. Avvalgi komandani komandalar satriga [Ctrl]+[E] tugmalari kaytaradi.
NC panelida biror disk yoki katalogning kataloglari, fayllari haqidagi ma‘lumotlar yoki diskdagi kataloglar tasvirlanishi mumkin. Bunda panelning yuqori qismida joriy disk yoki joriy katalog nomi ko’rsatiladi.
NC panellarini boshqarish uchun (klavishalarning) tugmachalarning quyidagi majmuidan foydalanish mumkin:
[Tab]- joriy panelni o’zgartiradi,
[Ctrl]+[O]- ekrandagi panellarni ekrandan oladi va chiqaradi,
[Ctrl]+[P]- joriy bulmagan panelni uchiradi va chiqaradi,
[Ctrl]+[U]- panellarning urnini almashtiradi,
[Ctrl]+[F1]- ( [F2])- chap (ung) panelni ekrandan uchiradi va chiqaradi,
[Alt]+ [F1]- chap panelda disklar ro’yxatini chiqaradi,
[Alt]+ [F2]- ung panelda disklar ro’yxatini chiqaradi.
Agarda NC panelida kataloglar va fayllar ro’yxati keltirilsa, panelning yuqori qismida katalog nomi keltiriladi. NC panellarida fayllar nomi kichik harflarda, kataloglar nomlari bosh harflar bilan ekranda kurinib turadi. Panelning ichida to’g’ri turburchak shaqlida kursor joylashgan bo’ladi. Kursor joylashgan panel joriy panel bo’ladi.
Paneldagi biror katalogga kirish uchun kursor shu katalogga keltirilib [Enter] bosiladi. Har bir katalogga kirilganda katalogdagi ichki kataloglar va faylar ro’yxati panelda chikadi. Ro’yxatning boshida ‘..’ belgisi turadi, bu belgi katalogning eshigi vazifasini bajaradi. Ya‘ni kursorni shu belgiga keltirib [Enter]ni bosak katalogdan chikamiz, yana [Enter]ni bossak katalogga kiramiz.
NC fayllar haqidagi ma‘lumotni kiska va tula tarzda berishi mumkin. Kiskacha ma‘lumot fakatgina fayllar nomini keltiradi. Tula ma‘lumot fayllar xajmini (baytlarda), yozilgan kuni va vaqtini ham keltiradi.
NC ning 5-versiyasida dastur rus tilida urnatilgan, shu NC da qiska va tula ma‘lumotlarni olish uchun quyidagilardan foydalansa bo’ladi:
[F9]+[L]+[K]-CHap panelda kiskacha ma‘lumotni chiqaradi,
[F9]+[P]+[K]-ung panelda kiskacha ma‘lumotni chiqaradi,
[F9]+[L]+[P]-chap panelda tula ma‘lumotni chiqaradi,
[F9]+[P]+[P]-ung panelda tula ma‘lumotni chiqaradi.
Panelning pastki qismida ajratilgan fayllar haqida ma‘lumot keltiriladi.
Faylar guruhini nomini o’zgartirish, nusxa olish, uchirish uchun ularni tanlashga to’g’ri keladi. Bu ishlar NSda quyidagicha bajariladi, tanlanayotgan fayllar turgan katalogga kiriladi. Sungra klaviaturaning ung tomonidagi «*» klavishi bosiladi yoki birma-bir tanlab olish uchun kursor faylga keltirilib [Insert] klavishi bosiladi. Natijada ajratilgan fayllar ekranda boshqa rangda kurinadi. Ajratishni bekor qilish uchun esa klaviaturaning ung tamonidagi alohida kalavishlardan “-“ klavishi bosiladi.
NC fayllar haqidagi ma‘lumotlarni quyidagi tartibda chiqarishi mumkin: nomlar, kengaytgichlar bo’yicha, alfavit tartibida, yozilgan kuni, vaqti va xajmi kamayishi tartibida.
Ma‘lumot chiqish tartibini o’zgartirish quyidagicha amalga oshiriladi:
[Ctrl]+[F3] - nom bo’yicha tartiblaydi,
[Ctrl]+[F4] - kengaytgich bo’yicha tartiblaydi,
[Ctrl]+[F5] - vaqt bo’yicha tartiblaydi,
[Ctrl]+[F6] - xajm bo’yicha tartiblaydi,
[Ctrl]+[F7] - kataloglarning tartiblanmagan ro’yxatini beradi.
Tarmoqga xizmat ko'rsatuvchi dasturlar, internet tarmoqlari yoki lokal tarmoqlarda xizmat ko'rsatishni yo'nalishlantirilgan dasturlardir. Bu dasturlar yordamida foydalanuvchilar tarmoq bilan bog'liq har qanday muammolarni hal qila oladilar.

Eng mashhur tarmoq xizmat ko'rsatuvchi dasturlar quyidagilardir:

1. Cisco Packet Tracer - Bu dastur o'quvchilar va IT mutaxassislariga, tarmoq va kommunikatsiya muammolarini yechish uchun mo'ljallangan.

2. Wireshark - Bu dastur internet trafikini kuzatish uchun mo'ljallangan. Foydalanuvchilar internetga qanday ulanishni aniqlashadi va tarmoqdagi muammolarni hal qiladi.

3. SolarWinds Network Performance Monitor - Bu dastur tarmoqdagi barcha vositalarning ishlash holatini nazorat qiladi va monitoring qiladi.

4. Nagios Core - Bu dastur serverlar, routerlar, switchlar va boshqa vositalar kabi bir necha IT vositalarning ish holatini nazorat qiladi.

5. PRTG Network Monitor - Ushbu dastur IT mutaxassislariga serverlar, switchlar va routerlarning monitoringini osonlashtiradi.

Bu dasturlar tarmoq xizmat ko'rsatuvchilari uchun ko'plab imkoniyatlar va foydalanishni osonlashtiradigan funksiyalarga ega.

Xulosa
1.Windows Server 2.Linux 3. Unix 4 Mac OS X Server 5.Solaris 6.FreeBSD 7. AIX 8. HP-UX lar operatsion tizimlar yordamchi xizmatchi dasturlariga kiradi.
Windows Server Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan server operatsion tizimi hisoblanadi. Bu tizim, serverlarni boshqarish va ularga xizmat ko'rsatish uchun mo'ljallangan.
Linux is an open-source operating system based on the Unix operating system. It was developed in 1991 by Linus Torvalds and has since become one of the most popular operating systems in use today, powering everything from smartphones and tablets to servers and supercomputers.
Unix, bir neçə sistem operatorunun birgə çalışması ilə yaradılan bir əməliyyat sistemidir. Bu sistem, ilk dəfə 1969-cu ildə AT&T Bell Laboratories tərəfindən yaradılmışdır və o zamandan bəri çox sayda variantı yaradılmışdır.
Mac OS X Server, Apple Inc.ning server operatsion tizimi bo'lib, serverga xizmat ko'rsatish uchun xususiy ko'nikmalar va boshqa imkoniyatlarga ega. Ushbu operatsion tizim korporativ tarmoqlar, maktablar, klinikalar va boshqa katta tomonlama tashkilotlar tomonidan ishlatiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Kaxxarov A.A., Avazov Yu.Sh., Ruziyev U.A. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari. –T.: Fan va texnologiya, 2020. -450 b.
Ф.Т.Адилов, В.М.Дозорцев, А.Н.Юсупбеков. Имитационное моделирование типовых технологических об’ектов и компьютерный тренинг навыкам управления. –Т.: Тафаккур бўстони, 2015. -204c.
Wikipedia.
Fayllar.org.