Falsafa asoslari

Tushuncha so'z bilan uzviy bogiiq. Ular o'rtasidagi aloqadorlik 
tafakkur va til o'rtasidagi bog'lanishning konkret tarzda namo-
yon bo'lishidir. Tushunchalar so'z (talaba, universitet, qog'oz) 
va so'z birikmalari (O'zbekiston Milliy universitetining talabasi, 
O'zbekiston Milliy universiteti, rangli qog'oz) yordamida ifodala-
nadi. Lekin bundan tushuncha va so'z aynan bir xildir, degan 
xulosa kelib chiqmasligi kerak. Ba'zi so'zlar (ammo, Chunki, 
uchun va h.k.) hech bir tushunchani ifodalamasligi ham buning 
sabablaridan biridir. Bitta tushuncha har xil tillarda, ba'zan bir 
tilda ham turli xil so'zlar bilan ifodalanadi. Tildagi omonim va 
sinonim so'zlarning mavjudligi esa so'z va tushunchaning aynan 
210 

---

emasligidan dalolat beradi. Ayrim so'zlarning ko'p ma'noliligi 
ba'zan tushunchalarni aralashtirib yuborishga olib keladi. Shu 
sababdan kundalik hayotda qo'llanadigan til bilan ilmiy til bir-
biridan farq qiladi. Ilmiy til tabiiy til, sun'iy til va maxsus termin 
(atama)lardan tashkil topadi. 
Terrain (atama) ilmning har bir sohasida predmetlarni belgilash 
uchun faqat bir ma'noda qo'llaniladigan so'z yoki so'z birikmasidir. 
Ilmiy tilda termin va tushuncha bir ma'noda qo'llanadi. 
Tushuncha va so'z shakllanishiga ko'ra ham bir-biridan farq-
lanadi. So'zning shakllanishida so'z yasovchi qo'shimchalar 
ishtirok etadi. Shuningdek, o'zlashtirma (boshqa tillardan kirib 
kelgan) so'zlar ham milliy tillarda yangi so'zlarning shakllani-
shiga sabab bo'ladi. Tushuncha esa quyidagi mantiqiy usullardan 
foydalangan holda hosil qilinadi: 
Taqqoslash usulida predmetlarning sifat va xususiyatlari o'zaro so-
lishtirilib, tushuncha hosil qilinadi. 
Analiz — tahlil yordamida predmet uni tashkil qiluvchi qismlar, to-
monlarga fikrda ajratilib, har qaysinisi haqida alohida tushuncha ho-
sil qilinadi. 
Sintez usulida tahlil davomida ajratilgan qismlar, tomonlar fikran bir-
lashtirilib, predmet haqida tushuncha hosil qilinadi. 
Abstraksiyalash, ya'ni mavhumlashtirish usuli yordamida predmet-
ning sifat, xususiyatlari fikran ajratib olinib, tushunchada ifodala-
nadi. 
Umuralashtirish usulida predmetlar umumiy, muhim xususiyatlariga 
ko'ra sinflarga birlashtirilib, tushuncha hosil qilinadi. _ ^ ^