Falsafafanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli ma’ruza rejasi

Substrat borliqning eng quyi va asosiy qatlami sifatida tushuniladi. Falsafada 
«Substansiya» kategoriyasi «substrat» (lot. – to‘shama, negiz) tushunchasiga yaqinturadi. 
Qadimgi atomistik ta'limotlarda atomlar ana shunday asos hisoblangan. Har qanday substrat 
muayyan vujudga kelish jarayonining o‘ziga xos xususiyatini ifodalaydi. Hozirgi talqinda, 
muayyan fizik jarayonlarning substrati sifatida elementar zarralar va fundamental (kuchli, 
kuchsiz, elektromagnit vagravitatsion) o‘zaro ta'sirlar amal qiladi. Turli moddalarning hosil 
bo‘lish va o‘zgarish jarayonlarida o‘zining barqaror holatini saqlab qoluvchi atomlar kimyoviy 
jarayonlarning substrati sifatida namoyon bo‘ladi. Elementar «hayot birliklari» sifatida amal 
qiluvchi nukleinkislotalar (DNKvaRNK) va oqsil moddalarining molekulalari biologik 
jarayonlar substrati bo‘lib xizmat qiladi. Barcha ijtimoiy o‘zgarishlar zamirida maqsadga 
muvofiq faoliyati mavjud bo‘lgan inson ijtimoiy hayot substrati hisoblanadi. 
Falsafada materiya tushunchasining vujudga kelishi.
«Materiya» atamasi lotincha materia so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, modda degan 
ma'noni anglatadi. Shunga qaramay, falsafa tarixida «materiya» tushunchasining mazmuni, 
tabiatshunoslik va falsafaning rivojlanishiga muvofiq bir necha marta o‘zgargan.
Qadimgi yunon falsafasida materiyaning etimologik talqinidan keng foydalanilgan. 
«Materiya» tushunchasini asosiy falsafiy kategoriya sifatida ilk bor Platon ishlatgan. Uhyle 
atamasini muomalaga kiritgan va u bilan kattaligi va shakl-shamoyili har xil jismlar paydo 
bo‘lishiga asos bo‘lib xizmat qiladigan sifatlardan mahrum substrat (material)ni ifodalagan. 
Platon talqinida materiya shaklsiz va nomuayyan bo‘lib, har qanday geometrik shakl ko‘rinishini 
kasb etishi mumkin bo‘lgan makon bilan tenglashtiriladi. 
Materiya haqidagi tasavvur shakllanishining quyidagi bosqichlari farqlanadi.