Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари. Ғарб фалсафаси

Лоренцо Валла
(1507-1557) «Асл эзгулик сифатидаги лаззатланиш ҳақида» асарининг муаллифи
Данте ўз асарларида қуйидагиларни билдирган
Насронийликни улуғлаган, шу билан бирга насронийлик таълимотининг тушунтириб бўлмас ғояларини кулгига олган;
Инсонни улуғлаган;
Инсон фақатгина Худо яратган вужуд ғоясидан узоқлашган;
Инсонда ҳам Худонинг, ҳам табиатнинг хусусиятлари мавжуд ва улар бир бирига мос келади;
Инсоннинг баҳтли келажагига ва ибтидоий эзгулигига ишонади;
Петрарка схоластикага зид бўлган ғояларни адабиётга, фалсафага ва маданиятга олиб киради
Инсон ҳаёти бир марта берилади ва у такрорланмасдир;
Инсон Худо учун эмас, ўзи учун яшамоғи лозим;
Инсон шахсияти жисмоний ва руҳий жиҳатдан эркин бўлиши керак;
Инсонга танлаш ва ўзини намоён этиш эркинлиги хосдир;
Инсон ўз кучига ишонган ҳолда баҳтга эришиши мумкин ва бунинг учун етарлича имкониятларга эга;
Ўлимдан кейинги ҳаёт мавжуд эмас ва мангуликка фақат инсонлар ҳотирасидагина эришиш мумкин.
Инсоннинг ички ва ташқи олами гўзалдир.
Инсон ўзини Худога бағишламаслиги ва ҳаётдан лаззатланиши лозим;
Лоренцо Валла ўз асарида қуйидагиларни билдирган
Черков ғояларини рад этган;
Схоластикани сунъийлиги ва ҳақиқатга тўғри келмаслиги учун танқид қилган;
Оламнинг марказида инсонни қўйган;
Инсон ва унинг ақли имкониятларига ишонган;
Аскетизм ва таркидунёчиликни рад этган;
Инсоннинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш орқали лаззатланишни энг олий баҳт деб билган.
Эркак ва аёл тенглиги тарафдори бўлган;
Неоплатонизмнинг энг машҳур намоёндалари
Николай Кузанский (1401-1464) – руҳоний, янгича фикр юритувчи шахс бўлган. Борлиқ ва билишнинг янгича талқ
инини илгари сурган.
Худо ва унинг мавжудотлари ўртасида фарқ мавжуд эмас (олам битта, Худо, атроф олам ва борлиқ ягонадир);
Худо “ягона” ва унинг яратганлари “чексиздир, улар минимум ва максимумдир (қарама-қаршидир), Худо ва унинг махлуқлари мос келганлиги сабабли минимум ва максимум ҳам мос келади;
Қарама-қаршиликларнинг мос келиши қонунияти кашф қилинди, улар мос келганлиги сабабли шакл ва материя ҳам мос келади (демак, моҳият ва борлиқ бир-бирига боғлиқ ва ягонадир);
Материя ва ғоя ягонадир;
Фаол чексизлик реал мавжуддир (барча нарсани ўзига қамраб олади);
Олам чексиздир, ибтидо ва интиҳога эга эмас, марказга эга эмас, Ер унинг маркази эмас;